رەسەي سىرتقى ساياسات مەكەمەسىن ۇزاق جىلداردان بەرى باسقاراتىن ساياساتكەردىڭ ەلدەردىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قاتىستى قازاقستان باسشىسىنىڭ پىكىرىمەن كەلىسپەۋىن ايتۋى ەل قوعامىندا رەاكتسيا تۋدىردى. الايدا دەپۋتاتتار وندايدا ەل پوزيتسياسىن بىلدىرۋگە قاۋقارسىز بولىپ شىقتى. پىكىر ايتقان بىرەر دەپۋتات لاۆروۆتىڭ ايتقانىن جەكە پىكىرى رەتىندە تانۋعا بەيىل.
رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ «كوممەرسانت» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا جەر تۇتاستىعى ماسەلەسى جونىندە قازاقستان باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆپەن كەلىسپەيتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن. ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتىنداعى ماڭىزدى ماسەلەلەرگە رەاكتسيا بىلدىرە مە دەگەن ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ءتيىستى سۇراققا جاۋاپ بەرۋدەن جالتارىپ باقتى.
لاۆروۆتىڭ ءسوزى مەملەكەتتىڭ ساياساتى ەمەس پە؟
ءجۋرناليستىڭ «سىزگە ۇلتتاردىڭ ءوزىن-ءوزى انىقتاۋ قۇقىعى مەن مەملەكەتتەردىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن ساقتاۋ ءبىر-بىرىنە قايشى كەلمەي مە؟» – دەگەن سۇراعىنا مينيستر توسىن جاۋاپ بەردى.
«قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءسوزى ەسىمدە. مەن ونىمەن كەلىسپەيمىن. كەيىن ءبىز ءوز ۇستانىمىمىزدى قازاق دوستارىمىزعا تۇسىندىردىك. ونىڭ پىكىرىنشە، تەك اۋماقتىق تۇتاستىقتىڭ عانا قۇقىعى بار ەكەن. بىراق مەن تاعى دا قايتالايمىن: ەگەر سىزدەر بۇۇ قاتارىندا بولساڭىزدار، وندا ۇيىمنىڭ جارعىسىن تولىق قۇرمەتتەۋ قاجەت. مەن دەكولونيزاتسيانىڭ مىسالىن كەلتىرگەن ەدىم. ول جەردە مەملەكەتارالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ پرينتسيپتەرى تۋرالى دەكلاراتسيادا ناقتى جازىلعان. جالپى العاندا، ءدال سولاي بولدى، ياعني اۋماقتىق تۇتاستىق تەك ءوز تەرريتورياسىندا تۇراتىن بۇكىل حالىقتىڭ مۇددەسىن كورسەتە الاتىن ۇكىمەتى بار مەملەكەتتەرگە عانا قاتىستى قۇرمەتتەلەدى»، - دەگەن رف سىرتقى ىستەر ءمينيسترى.
ەستەرىڭىزدە بولسا، قاسىم-جومارت توقاەۆ 2022 جىلعى پەتەربۋرگ حالىقارالىق ەكونوميكالىق فورۋمىندا ءپۋتيننىڭ الدىندا باتىل مالىمدەمە جاساعان بولاتىن. اتالعان مالىمدەمە ەلىمىزدە جانە الەمدە قىزۋ تالقىلانعان.
لاۆروۆتىڭ مالىمدەمەسىنە بايلانىستى ءماجىلىس دەپۋتاتتارى جاۋاپ بەرگىسى كەلمەيتىنىن اڭعارتتى. مىسالى باقىتجان بازاربەك «حالىقارالىق ساياساتقا ارالاسقىم كەلمەيدى» دەسە دە پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىن قولدايتىنىن جەتكىزدى.
«رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى پرەزيدەنتتىڭ 3 جىل بۇرىن ايتقان پىكىرمەن كەلىسپەيمىن دەپ وتىر. سول كەزدە پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىن قوعام جاقسى قولدادى. ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەسىمىز پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنە نەگە قارسى بولىپ وتىر؟» - دەگەن سۇراققا دەپۋتاتتىڭ جاۋابى مىنانداي بولدى:
– ول شەت مەملەكەتتىڭ شەنەۋنىگىنىڭ ءبىر پىكىرى عوي. وعان ءمان بەرمەۋىمىز كەرەك. لاۆروۆتىڭ ءسوزى مەملەكەتتىڭ ساياساتى ەمەس. مىسالى، ءبىز ولاردىڭ ءمينيسترى مەن مەملەكەتتىك دۋما دەپۋتاتى نەمەسە فەدەراتسيا كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرىنىڭ ءار ءتۇرلى جەكە پىكىرلەرىن ەستىپ وتىرامىز. بىزگە جەكە ادامداردىڭ پىكىرى ماڭىزدى ەمەس.
– بىراق لاۆروۆ جەكە ادام ەمەس، ءبىر ەلدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى عوي...
– ءتۇسىنىپ تۇرمىن عوي. ول مەملەكەتتىك ساياسات ەمەس قوي. ول مەملەكەتتىك ساياساتتى قالىپتاستىرمايدى. ول ونىڭ مينيستر رەتىندەگى ەمەس، جەكە ازامات رەتىندەگى پىكىرى. سوندىقتان ءبىز وعان ءمان بەرمەۋىمىز كەرەكپىز. مەن ءوز باسىم پرەزيدەنتىمىزدىڭ پوزيتسياسىن تولىقتاي قولدايمىن. ونىڭ پوزيتسياسى جونىنەن ايتقان ءسوزى – ءبىزدىڭ سىرتقى ساياساتتان شىعاتىن دۇنيە. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ سىرتقى ساياساتىمىز نىق، سىرتقى ساياساتتىڭ ستراتەگياسى مەن ونىڭ لينياسى انىق. جەكە ءوز باسىم سىرتقى ساياساتتاعى ءىس-ارەكەتتى قولدايمىن. سەبەبى ءبىزدىڭ سىرتقى ساياساتىمىزدىڭ كۆازيمەملەكەتتەردىڭ تاۋەلسىزدىكتى العان مەملەكەتتەردى تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە تانىماۋى وتە ورىندى. حالىقارالىق كونۆەنتسيالار بار، وندا قانداي جاعدايلاردا تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە تانىلاتىنى جازىلعان. ەگەر ول تالاپتارعا سايكەس بولماسا، ءبىز بۇۇ شەڭبەرىنەن قالاي شىعا الامىز؟ شىعا المايمىز. جەكە ءوز باسىم مۇنداي مالىمدەمەلەرگە ءمان بەرمەۋىمىز كەرەك. لاۆروۆ ايتسىن، ودان جوعارى تۇرعان لاۋازىمدى تۇلعا ايتسىن وعان ءمان بەرمەۋ كەرەك.
«بىلمەيمىن...»
دەپۋتات ماكسيم ءروجيننىڭ پىكىرى دە وسى تاقىلەتتەس ەكەنى بايقالادى.
– رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ پىكىرىمەن كەلىسپەيتىنىن ايتىپ وتىر. وسىعان ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قالاي؟
– كوزقاراس بىرەۋ، كىم نە دەمەيدى، ءبىز ءوز ماقساتىمىزبەن ارى قاراي جۇمىسىمىزدى ىستەۋىمىز كەرەك. پرەزيدەنتتىڭ سول كەزدە ايتقان ويىن، لوگيكاسىن دا مەن تولىق قولدايمىن. ويتكەنى بۇۇ-نىڭ بارلىعىمىزعا ورتاق ەرەجەلەرى بار، ءبىز سولاردى قولداۋىمىز كەرەك. ال ەندى ونى لاۆروۆ ايتتى ما، جوق الدە باسقا ەلدىڭ ساياساتكەرى نەمەسە قاراپايىم ازاماتى ايتتى ما، ول ەندى ءوزىنىڭ پىكىرى. كەلىسەمىن دەسە، كەلىسەدى، كەلىسپەيمىن دەسە، كەلىسپەيدى. ءبىز ءوزىمىزدىڭ باعىتىمىزبەن، ءوز ۇستانىمىمىزبەن ارى قاراي جۇمىس جاساۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن.
– رەسەي تاراپىنان ءبىزدىڭ ەلگە قانداي دا ءبىر قىسىم بولا ما؟
– مەنىڭ ويىمشا شەتەلدىڭ ساياساتكەرى پىكىر ءبىلدىردى ەكەن دەپ وزگەرە قويۋىمىز دۇرىس ەمەس. ەگەر پىكىرگە بولا وزگەرە بەرسەك، وندا ءبىز العا قويعان ماقسات پەن بولاشاقتان كۇتكەن ناتيجەمىزگە قالاي جەتە الامىز؟
– سەرگەي لاۆروۆتىڭ پىكىرى قاۋىپتى مالىمدەمە مە؟
– بىلمەيمىن. بالكىم ءبىز كورمەي تۇرعان ءوزىنىڭ ماقساتتارى بار شىعار. بىراق مەنىڭشە ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ سول كەزدە ۇلىتاۋدا وتكەن قۇرىلتايدان كەيىن بارىپ وسى پىكىردى ايتۋى بىرىنشىدەن، ەلىمىزدە ۇلكەن قولداۋعا يە بولدى، ەكىنشىدەن، الەمنىڭ الپاۋىت ەلدەرىنىڭ ليدەرلەرىنىڭ پىكىرىمەن سايكەس كەلەدى. سوندىقتان بۇل جەردەن ەشقەنداي قاۋىپ كورىپ تۇرعان جوقپىن.
– ءبىز رەسەيمەن ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداق ارقىلى وداقتاس مەملەكەتپىز عوي. بىراق رەسەيلىك ساياساتكەرلەردىڭ قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە قايشى پىكىردى ءجيى ايتۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
– ويتكەنى ولار وزدەرىنىڭ مۇددەلەرى ساي جۇمىس ىستەپ جاتقان شىعار؟ بالكىم ولار وزدەرىنىڭ ۇلتىنىڭ ىعىنا جىعىلۋ ءۇشىن سونداي وي ايتاتىن شىعار؟ چەرچيلدىڭ «انگيانىڭ دوسى جوق، تەك قانا مۇددەسى بار» دەگەنى سەكىلدى ولاردىڭ دا وسى باعىتتا جاساپ جۇرگەن ارەكەتتەرى شىعار دەپ ويلايمىن. بىراق ونداي پىكىر قانشا جەردەن ايتىلسا دا ءوز نيەتىمىزبەن، ءوز ماقساتىمىزبەن ءجۇرۋدى توقتاتپاۋىمىز كەرەك سەكىلدى.
«الاڭداۋدىڭ قاجەتى جوق»
دەپۋتاتتاردان سوڭ تۇششىمدى جاۋاپ الا الماعان سوڭ بۇرىنعى ديپلومات، ساياساتتانۋشى قازىبەك بەيسەباەۆقا حابارلاستىق.
– سەرگەي لاۆروۆتىڭ پىكىرىنە قالاي قارايسىز؟ دەپۋتاتتار اسا ءمان بەرۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ايتىپ جاتىر. سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ سوزىنە ءمان بەرۋ كەرەك پە، جوق پا؟
– بۇۇ-نىڭ ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى قاعيداتى بار. بىرەۋىندە «ءار حالىق ءوزىن بيلەۋگە قۇقىعى بار» دەپ جازىلسا، ەكىنشىسىندە «تەرريتوريانىڭ تۇتاستىعى ساقتالۋى كەرەك» دەپ كورسەتىلگەن. مىنە، داۋ وسى ەكى قاعيدانىڭ اراسىنان تۋىنداپ وتىر. ءار مەملەكەت ءوزىنىڭ مۇددەسىنە بايلانىستى وسى قاعيدانىڭ ءبىرىن ۇستانادى. مىسالى ازەربايجان مەن قىتاي تەرريتوريانىڭ تۇتاستىعىن قولدايدى. سەبەبى اتالعان مەملەكەتتەر قاراباق پەن تايۆان ماسەلەسىندە ءوز مۇددەلەرىن ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ وتىر.
ال رەسەي سەكىلدى كەيبىر مەملەكەتتەر «ءار حالىق ءوزىن بيلەۋگە قۇقىعى بار» دەگەن ۇستانىمدا. بۇعان ارينە تاڭعالاتىن ەشتەڭە جوق. سەبەبى رەسەيدىڭ قازىرگى تاڭداعى ۇستانىمى وسىنداي. بىراق اتالعان مەملەكەت سەربيانىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋدا باسقاشا ۇستانىمدا بولادى.
– لاۆروۆتىڭ پىكىرىنە الاڭداۋىمىز كەرەك پە؟
– جوق، الاڭداۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىزدىڭ كەيبىر دەپۋتاتتار مەن الەۋمەتتىك جەلى بەلسەندىلەرى بىرەۋ بىردەڭە ايتسا ايعاي-شۋ كوتەرەدى. ولار ايتا بەرەدى. بىزدە وسىنداي جاعدايدا جاۋاپ بەرەتىن پرەزيدەنت جانە سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مەن ونىڭ رەسمي وكىلى بار. ال ەندى «اناۋ ايتتى، مىناۋ ايتتى» دەگەنگە ءمان بەرسەك وعان ۋاقىتىمىز دا جۇيكەمىز دە جەتپەيدى.
