Reseı syrtqy saıasat mekemesin uzaq jyldardan beri basqaratyn saıasatkerdiń elderdiń táýelsizdigine qatysty Qazaqstan basshysynyń pikirimen kelispeýin aıtýy el qoǵamynda reakııa týdyrdy. Alaıda depýtattar ondaıda el pozıııasyn bildirýge qaýqarsyz bolyp shyqty. Pikir aıtqan birer depýtat Lavrovtyń aıtqanyn jeke pikiri retinde tanýǵa beıil.
Reseı syrtqy ister mınıstri Sergeı Lavrov «Kommersant» basylymyna bergen suhbatynda jer tutastyǵy máselesi jóninde Qazaqstan basshysy Qasym-Jomart Toqaevpen kelispeıtinin málimdegen bolatyn. Eldiń ishki-syrtqy saıasatyndaǵy mańyzdy máselelerge reakııa bildire me degen Májilis depýtattary tıisti suraqqa jaýap berýden jaltaryp baqty.
LAVROVTYŃ SÓZI MEMLEKETTIŃ SAIaSATY EMES PE?
Jýrnalıstiń «Sizge ulttardyń ózin-ózi anyqtaý quqyǵy men memleketterdiń aýmaqtyq tutastyǵyn saqtaý bir-birine qaıshy kelmeı me?» – degen suraǵyna mınıstr tosyn jaýap berdi.
«Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń sózi esimde. Men onymen kelispeımin. Keıin biz óz ustanymymyzdy qazaq dostarymyzǵa túsindirdik. Onyń pikirinshe, tek aýmaqtyq tutastyqtyń ǵana quqyǵy bar eken. Biraq men taǵy da qaıtalaımyn: eger sizder BUU qatarynda bolsańyzdar, onda uıymnyń Jarǵysyn tolyq qurmetteý qajet. Men dekolonızaııanyń mysalyn keltirgen edim. Ol jerde memleketaralyq qarym-qatynastardyń prınıpteri týraly Deklaraııada naqty jazylǵan. Jalpy alǵanda, dál solaı boldy, ıaǵnı aýmaqtyq tutastyq tek óz terrıtorııasynda turatyn búkil halyqtyń múddesin kórsete alatyn úkimeti bar memleketterge ǵana qatysty qurmetteledi», - degen RF syrtqy ister mınıstri.
Esterińizde bolsa, Qasym-Jomart Toqaev 2022 jylǵy Peterbýrg halyqaralyq ekonomıkalyq forýmynda Pýtınniń aldynda batyl málimdeme jasaǵan bolatyn. Atalǵan málimdeme elimizde jáne álemde qyzý talqylanǵan.
Lavrovtyń málimdemesine baılanysty Májilis depýtattary jaýap bergisi kelmeıtinin ańǵartty. Mysaly Baqytjan Bazarbek «Halyqaralyq saıasatqa aralasqym kelmeıdi» dese de prezıdenttiń pikirin qoldaıtynyn jetkizdi.
«Reseı syrtqy ister mınıstri prezıdenttiń 3 jyl buryn aıtqan pikirmen kelispeımin dep otyr. Sol kezde prezıdenttiń pikirin qoǵam jaqsy qoldady. Bizdiń strategııalyq seriktesimiz prezıdenttiń pikirine nege qarsy bolyp otyr?» - degen suraqqa depýtattyń jaýaby mynandaı boldy:
– Ol shet memlekettiń sheneýniginiń bir pikiri ǵoı. Oǵan mán bermeýimiz kerek. Lavrovtyń sózi memlekettiń saıasaty emes. Mysaly, biz olardyń mınıstri men memlekettik dýma depýtaty nemese federaııa keńesiniń músheleriniń ár túrli jeke pikirlerin estip otyramyz. Bizge jeke adamdardyń pikiri mańyzdy emes.
– Biraq Lavrov jeke adam emes, bir eldiń syrtqy ister mınıstri ǵoı...
– Túsinip turmyn ǵoı. Ol memlekettik saıasat emes qoı. Ol memlekettik saıasatty qalyptastyrmaıdy. Ol onyń mınıstr retindegi emes, jeke azamat retindegi pikiri. Sondyqtan biz oǵan mán bermeýimiz kerekpiz. Men óz basym prezıdentimizdiń pozıııasyn tolyqtaı qoldaımyn. Onyń pozıııasy jóninen aıtqan sózi – bizdiń syrtqy saıasattan shyǵatyn dúnıe. Sondyqtan da bizdiń syrtqy saıasatymyz nyq, syrtqy saıasattyń strategııasy men onyń lınııasy anyq. Jeke óz basym syrtqy saıasattaǵy is-áreketti qoldaımyn. Sebebi bizdiń syrtqy saıasatymyzdyń kvazımemleketterdiń táýelsizdikti alǵan memleketterdi táýelsiz memleket retinde tanymaýy óte oryndy. Halyqaralyq konvenııalar bar, onda qandaı jaǵdaılarda táýelsiz memleket retinde tanylatyny jazylǵan. Eger ol talaptarǵa sáıkes bolmasa, biz BUU sheńberinen qalaı shyǵa alamyz? Shyǵa almaımyz. Jeke óz basym mundaı málimdemelerge mán bermeýimiz kerek. Lavrov aıtsyn, odan joǵary turǵan laýazymdy tulǵa aıtsyn oǵan mán bermeý kerek.
«BILMEIMIN...»
Depýtat Maksım Rojınniń pikiri de osy taqylettes ekeni baıqalady.
– Reseı syrtqy ister mınıstri Sergeı Lavrov Prezıdent Toqaevtyń pikirimen kelispeıtinin aıtyp otyr. Osyǵan sizdiń kózqarasyńyz qalaı?
– Kózqaras bireý, kim ne demeıdi, biz óz maqsatymyzben ary qaraı jumysymyzdy isteýimiz kerek. Prezıdenttiń sol kezde aıtqan oıyn, logıkasyn da men tolyq qoldaımyn. Óıtkeni BUU-nyń barlyǵymyzǵa ortaq erejeleri bar, biz solardy qoldaýymyz kerek. Al endi ony Lavrov aıtty ma, joq álde basqa eldiń saıasatkeri nemese qarapaıym azamaty aıtty ma, ol endi óziniń pikiri. Kelisemin dese, kelisedi, kelispeımin dese, kelispeıdi. Biz ózimizdiń baǵytymyzben, óz ustanymymyzben ary qaraı jumys jasaýymyz kerek dep oılaımyn.
– Reseı tarapynan bizdiń elge qandaı da bir qysym bola ma?
– Meniń oıymsha sheteldiń saıasatkeri pikir bildirdi eken dep ózgere qoıýymyz durys emes. Eger pikirge bola ózgere bersek, onda biz alǵa qoıǵan maqsat pen bolashaqtan kútken nátıjemizge qalaı jete alamyz?
– Sergeı Lavrovtyń pikiri qaýipti málimdeme me?
– Bilmeımin. Bálkim biz kórmeı turǵan óziniń maqsattary bar shyǵar. Biraq menińshe bizdiń prezıdenttiń sol kezde Ulytaýda ótken quryltaıdan keıin baryp osy pikirdi aıtýy birinshiden, elimizde úlken qoldaýǵa ıe boldy, ekinshiden, álemniń alpaýyt elderiniń lıderleriniń pikirimen sáıkes keledi. Sondyqtan bul jerden eshqendaı qaýip kórip turǵan joqpyn.
– Biz Reseımen Eýrazııa ekonomıkalyq odaq arqyly odaqtas memleketpiz ǵoı. Biraq reseılik saıasatkerlerdiń qazaqtyń ulttyq múddesine qaıshy pikirdi jıi aıtýynyń sebebi nede?
– Óıtkeni olar ózderiniń múddeleri saı jumys istep jatqan shyǵar? Bálkim olar ózderiniń ultynyń yǵyna jyǵylý úshin sondaı oı aıtatyn shyǵar? Cherchıldiń «Angııanyń dosy joq, tek qana múddesi bar» degeni sekildi olardyń da osy baǵytta jasap júrgen áreketteri shyǵar dep oılaımyn. Biraq ondaı pikir qansha jerden aıtylsa da óz nıetimizben, óz maqsatymyzben júrýdi toqtatpaýymyz kerek sekildi.
«ALAŃDAÝDYŃ QAJETI JOQ»
Depýtattardan soń tuymdy jaýap ala almaǵan soń burynǵy dıplomat, saıasattanýshy Qazybek Beısebaevqa habarlastyq.
– Sergeı Lavrovtyń pikirine qalaı qaraısyz? Depýtattar asa mán berýdiń qajeti joq dep aıtyp jatyr. Syrtqy ister mınıstriniń sózine mán berý kerek pe, joq pa?
– BUU-nyń bir-birine qarama-qaıshy qaǵıdaty bar. Bireýinde «Ár halyq ózin bıleýge quqyǵy bar» dep jazylsa, ekinshisinde «Terrıtorııanyń tutastyǵy saqtalýy kerek» dep kórsetilgen. Mine, daý osy eki qaǵıdanyń arasynan týyndap otyr. Ár memleket óziniń múddesine baılanysty osy qaǵıdanyń birin ustanady. Mysaly Ázerbaıjan men Qytaı terrıtorııanyń tutastyǵyn qoldaıdy. Sebebi atalǵan memleketter Qarabaq pen Taıvan máselesinde óz múddelerin birinshi orynǵa qoıyp otyr.
Al Reseı sekildi keıbir memleketter «Ár halyq ózin bıleýge quqyǵy bar» degen ustanymda. Buǵan árıne tańǵalatyn eshteńe joq. Sebebi Reseıdiń qazirgi tańdaǵy ustanymy osyndaı. Biraq atalǵan memleket Serbııanyń táýelsizdigin moıyndaýda basqasha ustanymda bolady.
– Lavrovtyń pikirine alańdaýymyz kerek pe?
– Joq, alańdaýdyń qajeti joq. Bizdiń keıbir depýtattar men áleýmettik jeli belsendileri bireý birdeńe aıtsa aıǵaı-shý kóteredi. Olar aıta beredi. Bizde osyndaı jaǵdaıda jaýap beretin prezıdent jáne syrtqy ister mınıstri men onyń resmı ókili bar. Al endi «anaý aıtty, mynaý aıtty» degenge mán bersek oǵan ýaqytymyz da júıkemiz de jetpeıdi.
