ناۋرىز مەرەكەسىن اتاپ وتۋدە فولكلور جاعىنان نەنى ەسكەرۋ كەرەك، مەيرامنىڭ بۇگىنگە ۇلاسقان تاريحي كەلبەتىن ساقتاۋدا تاعى نە ىستەۋگە بولادى؟ فولكلورتانۋشى عالىم سۇحباتىندا وسى ماسەلەلەرگە توقتالىپ، ءوز ۇسىنىستارىن ايتادى.
ناۋرىز – كوكتەمگى جاڭارۋ مەن جاڭا جىلدىڭ باستالۋىن بىلدىرەتىن ەجەلگى مەرەكە. ول مىڭداعان جىلدار بويى ورتالىق ازيا، تاياۋ شىعىس، ورتا شىعىس، وڭتۇستىك ازيا جانە كاۆكاز ايماقتارىندا تويلانىپ كەلەدى.
قازىر ەركىن تويلاپ جۇرگەن بۇل مەرەكەنى كەڭەس وداعى تۇسىندا 1926 جىلدان باستاپ تويلاۋعا تىيىم سالىندى. سەبەبى بۇل مەيرامدى دىنگە قاتىسى بار دەپ ەسەپتەدى. تەك 1988 جىلى ناۋرىز قازاقستاندا قايتا جاڭعىردى. ال، ناۋرىز 1991 جىلى تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاۋلىسىمەن مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە بولدى. 2024 جىلدان باستاپ، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس ەلىمىزدە ناۋرىزناما تۇجىرىمداماسى بەكىتىلىپ، ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ون كۇندىك مەرەكەلىك كەشەنگە اينالدى.
سان عاسىرلىق تاريحى بار مەرەكەنىڭ قازىر بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا قانداي وزگەرىستەر بار، جەتىلدىرۋ ءۇشىن نە ىستەي كەرەك – فولكلورتانۋشى عالىم اقەدىل تويشانۇلىنان سۇراپ كوردىك.
- بۇگىنگى جالپىحالىقتىڭ مەرەكەگە اينالعان ناۋرىز ەجەلگى فولكلوردا قالاي سيپاتتالعان؟
- قىستىڭ سارى ايازىن كۇلىمدەگەن كوكتەمنىڭ شۋاعى جەڭگەن كەزدەگى ناۋرىز مەرەكەسى – بۇكىل ادامزاتقا ورتاق تابيعاتتىڭ مەرەكەسى. بۇل ءاۋ باستا كوپتەگەن دۇنيەجۇزى حالىقتارىنا ورتاق بولعان. قىستا قىسىرادىق، ەندى جازدا جادىرايىق دەپ تىلەك-باتا ايتىسىپ، كورىسىپ، جۇزدەسىپ، ءبىر جاسىڭمەن دەپ قۇتتىقتايتىن بولعان. ەرتە كەزدە «قۇل قۇتىلار قۇرىقتان» دەگەن ءسوز بولعان. قۇل پاتشانىڭ تاعىنا وتىرىپ ءبىر كۇن ەل بيلەيگەن دەگەن اڭىز بار. ۇلكەن تايقازاندارعا كوجە اساتىن بولعان. ساقتاردىڭ اڭىزىندا قازان ەلدىڭ بەرەكەسى، كيەسى سانالىپ، ناۋرىزدىڭ ۇلكەن نارقازاندارىن جاساعانى ايتىلادى. ول نارقازاندى جاساۋ ءۇشىن ساق تايپا كوسەمدەرى ءبىر تالدان جەبە تاستاعان. تاستاعان جەبەلەر تاۋداي ءۇيلىپ قالاتىن بولعان ەكەن. سودان تاۋداي ۇلكەن نارقازان قۇيىپ، ەلدىڭ بىرلىگىن، كۇش-قۋاتىن كورسەتۋ ءۇشىن ناۋرىزدا كوجە قايناتىپ، ساق پاتشاسى ەلىنە ۇسىنعان. بۇرىن مەرەكەدە كۇنگە تابىنۋ، وتقا تابىنۋ، تورگە جۇپ شىراق جاعۋ داستۇرلەرى ورىندالعان.
- بۇگىنگى ناۋرىز بەن ەرتەرەكتەگى ناۋرىزدىڭ باستى ايىرماشىلىقتارىن ايتىپ بەرە الاسىز با؟
- بۇرىن اۋىلدا تويلاناتىن، ياعني شىنايىلىق سيپاتى باسىم بولاتىن. قازىر قازاقتىڭ كوبى قالادا، بۇندا ستسەناري، شوۋ، كورىنىس تۇرىندە جاساندىلىق بوي الدى. دەيتۇرعانمەن اتاۋلى كۇندەر ارقىلى ناقتىلى تەتىك ەنە باستادى، بۇل دۇرىس. الداعى ۋاقىتتا جەتىلە تۇسەدى دەپ سەنەمىن.
قازىر نەگە «قازاقستان بارىسى» سياقتى ۇلتتىق قازاق كۇرەسى جارىستارىن وسى كۇنى ۇيىمداستىرمايمىز؟ نەگە «ناۋرىز ايتىسىن» جاسامايمىز؟ وسىنداي ءىس-شارالاردى ۇيىمداستارسا، وندا جاڭا جىل كەلگەنىن تەرەڭىرەك سەزىنەتىن ەدىك. ناقتى ءداستۇر مەن فوللوردان باستاۋ الاتىن ناۋرىزدىڭ وسى تۇسى اقساپ جاتىر دەپ ويلايمىن.
- ناۋرىزدىڭ وزگەرىسكە ءتۇسۋىنىڭ قازىرگى كەزدە ارقانداي ءبىر سالدارى بايقالا ما؟
- ناۋرىز قايتا ورالعاننان بەرى مەرەكەنى ءالى دە بولسا ەتەك-جەڭى جيناقتالعان تۇردە ۇسىنا الماي كەلە جاتقان سياقتىمىز. بۇل – ەلدىك مەيرام.
جاسىراتىنى جوق، ناۋرىزدى دۇرىس قارسى الماي ءجۇرمىز. جىل سايىن ايتامىز، بىراق ايتىلعان قالپىندا قالىپ كەتەدى. ءالى دە كەش ەمەس. ماسەلەن، قازىر ءار كۇنى اتاپ جۇرگەن حالىقتاردىڭ بىرلىگى كۇنىن، العىس ايتۋ كۇنىن ءدال وسى ناۋرىزدا لايىقتى دەڭگەيدە تويلاۋ كەرەك. بۇل – تۇركى حالىقتارىنىڭ بەرەكەسىن ارتتىراتىن، ەركىندىكتىڭ، ەلدىكتىڭ، سىيلاستىقتىڭ مەرەكەسى. مەرەكە بولعاندىقتان سىي-سىياپاتى، ماراپاتى، حالىققا شاراپاتى بولۋى كەرەك. قازىر تويلاۋ جاعى عانا قالىپتاسىپ كەلەدى، دەيتۇرعانمەن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى رەتىندە قالىپتاستىرا الماي وتىرمىز. قايتا تۇلەتۋ كەرەك، ءالى دە ەر - تۇرمانىن تۇگەندەي ءتۇسۋىمىز كەرەك.
وڭتۇستىكتە كۇن جىلىنىپ، ديحانشىلىق باستالىپ كەتسە، سولتۇستىكتە مۇز ءالى سىرەسىپ جاتىر. سوندىقتان مەرەكەنى ءبىر اي تويلاعانىمىز دۇرىس. شەرۋلەر، اربالى كوش ۇيىمداستىرۋىمىز قاجەت. مۇنىڭ ءبارى – جاستارعا تاربيە. كوكپار تارتىپ، جامبى اتىپ، قازاقشا كۇرەس ۇيىمداستىرىپ، ايتىس جاسالسا جانە وسىنىڭ ءبارىن كەشەندى تۇردە جىل سايىن وتكىزىپ وتىرسا، «ناۋرىزدىڭ سۇرمەرگەنى»، «ناۋرىزدىڭ باس ايتىسكەرى» سىندى جۇلدەلەر تاعايىندالسا، قۇبا قۇپ بولار ەدى.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
