ەل قالالارىنداعى كوشە اتاۋلارى مەن دالاداعى جەر-سۋ اتاۋلارىندا ايەلدەرگە كوپ ورىن بەرىلمەگەن. بارىن سانامالاپ كورگەندە، ونىڭ ىشىندە اڭىزعا اينالعان، نەمەسە جەكە باستى دارىپتەۋ بەلگىسىندەي اتاۋلار دا كەزدەسەتىنى بايقالادى.
قازاق دالاسى كەڭ بولعانمەن قالالارىنا ايەلدەر قۇرمەتىنە بەرىلگەن كوشە اتاۋى از. ءتۇرلى-ءتۇرلى تاۋلار، تاريحى مول جەر-سۋلار كوپ. ولاردىڭ قانشاسىندا ايەل، قىزدار اتالادى؟ سولاردى ساۋساقپەن ساناپ، سارالاپ كوردىك. سونىڭ نەگىزگىلەرىن اتاعانىمىزبەن، ناقتى ساندار كەسىمدى ەمەس، سالىستىرمالى ەكەنىن ايتقىمىز كەلەدى.
نەگە ايەلدەر قۇرمەتىنە اتالعان كوشە اتاۋى از؟
قازاقستاننىڭ كوپ قالاسىندا كەزدەسەتىن كوشەنىڭ ءبىرى – 8 ناۋرىز. ال وسى كۇندى مەرەكە اينالدىرعان ايەل-انالاردىڭ ەسىمىنە بەرىلگەن كوشەلەر بار ما؟
الماتى قالاسىندا انالاردىڭ ەسىمىمەن اتالاتىن تەك 20-عا جۋىق كوشە كەزدەسەدى. سونىڭ ءبىرى بالجان بولتىرىكوۆا ەسىمىنە بەرىلگەن. ول سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولعان تۇڭعىش ايەل. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مىنبەرىنەن بايانداما جاساعان العاشقى قازاق قىزى. اتاقتى ديپلومات گەنري كيسسيندجەر ءوزىنىڭ مەمۋارىندا بالجان بولتىرىكوۆانى بىلىكتى ديپلومات دەپ جازادى.
تاعى ءبىرى كسرو حالىق ءارتىسى، وپەرا ءانشىسى روزا جامانوۆاعا ارنالسا، ەندى بىرىنە قازاقتىڭ بەلگىلى اقىن قىزى، اۋدارماشى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ءماريام حاكىمجانوۆانىڭ ەسىمى بەرىلگەن.
ال Fading.tse پاراقشاسىنىڭ جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنە كوز جۇگىنسەك، استانا قالاسىندا 2000-عا جۋىق كوشە اتاۋلارى بار ەكەن، سونىڭ 400-گە جۋىعى ەر ادامدار قۇرمەتىنە قويىلسا، تەك قانا 39 كوشە ايەل ادامدارىنىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان. بۇل دەگەنىمىز 2 پايىز عانا. كوشە اتاۋلارى كوبىنە ەپوس، اڭىز، قاسيەتتى ايەل كەيىپكەرلەرىنە نە ايەل وبرازىنداعى پوەتيكالىق اتاۋلارعا بەرىلگەن. ال، ناقتى تاريحي تۇلعاعا قاتىستى ايەل اتاۋلارى بەرىلگەن كوشەلەر وتە از.
Fading.tse استاناداعى ايەل كوشە اتاۋلارىن 5 كاتەگورياعا ءبولىپ قاراستىرعان.
عىلىم جانە مادەنيەت قايراتكەرلەرى – 14, «حالىق اناسى» جانە ەپوس كەيىپكەرلەرى – 13, ايەل ەسىمدەرى مەن بەينەلەرىنە بايلانىستى جالپى اتاۋلار – 5, سوعىس باتىرلارى – 5, ساياسي قايراتكەرلەر – 2.
ايەل اتاۋلارىنا بەرىلگەن كوشەلەر قالانىڭ شەتكەرى ايماقتارىندا نەمەسە ەكىنشى تيپتەگى كوشە اتاۋلارى ەكەن. ايەل اتاۋىنا بەرىلگەن بىردە-ءبىر داڭعىل جوق.
اقتوبە قالاسىندا قىز-كەلىنشەكتەردىڭ اتىمەن اتالاتىن بار بولعانى ون شاقتى كوشە بار. ولاردىڭ ەڭ ۇلكەنى ءاليا مولداعۇلوۆا، عازيزا جۇبانوۆا، مانشۇك مامەتوۆا اتىندا.
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن شاھارداعى اتاۋسىز كوشەنىڭ بىرىنە قازاقتان شىققان تۇڭعىش ايەل-دارىگەرى اققاعاز دوسجانوۆانىڭ ەسىمى بەرىلدى. بۇل كوشەدە مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتى ورنالاسقان.
ورال قالاسىندا ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن انالارىمىزدىڭ اتىمەن اتالاتىن 12 كوشە بار. ال ەلىمىزدىڭ ورتالىعى قاراعاندى قالاسىندا بارلىعى 700-دەن استام كوشە بار. سونىڭ تەك 13-ءى عانا قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ەسىمىمەن اتالادى.
بايقاعانىمىزداي، قازاق قىزدارىنىڭ ەسىمى بەرىلگەن كوشەلەر دە وتە از.
ۇلى دالا انالارى
كەنەسارى حاننىڭ قارىنداسى، ابىلقايىر حاننىڭ جارى، كومەكشى-كەڭەسشىسى بولعان باتىر ايەل بوپاي حانىمدى ەستىگەندەرىڭىز بولار. ماڭعىستاۋ وبلىسى قاراقيا اۋدانى، بولاشاق اۋىلدىق وكرۋگىندە ءدال وسى ارۋدىڭ اتىنا بەرىلگەن اۋىل بار. اقىلى مەن پاراساتى، بيلىگى مەن بەدەلى جاراسقان بوپاي حانىم حان قايتىس بولعان سوڭ دا ەل باسقارۋدا ايتۋلى شەشىمدەرگە، مامىلەلەرگە قول جەتكىزە العان. وسىلايشا، ەرى مەن ەلىن قۇرمەتتەگەن بوپاي حانىمنىڭ اتىنا بەرىلگەن اۋىل 2012 جىلى تەمىر جول ستانتسياسىنىڭ بازاسىندا قۇرىلعان.
سونداي-اق، تاريحشى تەمىرعالي ارشابەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، بوپاي حانشانىڭ ەسىمىنە بەرىلگەن اسۋ دا بار.
“قارقارالى قالاسىنان وڭتۇستىك باعىتتا، شامامەن 25-30 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان بوپاي حانشا اسۋى بار. تاۋدىڭ اسۋىن قازاق حالقىنىڭ بەدەلدى حانىمى، كەنەسارىنىڭ قارىنداسى، ابىلقايىردىڭ جارىنىڭ قۇرمەتىنە اتاعان. بىزگە تاريحتان بەلگىلىسى – ول وسى جەردەن زەكەت سالىعىن جيناعان”،- دەيدى تاريحشى.
تەمىرعالي ارشابەكوۆ قاراعاندى وبلىسى نۇرا اۋدانىندا بارشىن قىزدىڭ ەسىمىنە بەرىلگەن اۋىل بارىن دا ايتادى.
سونداي-اق، سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسى ماڭىندا، قىزىلوردانىڭ وڭتۇستىك-باتىسىندا 25 شاقىرىمداي جەردە بارشىنكەنت (سىرلىتام، قىزقالا، قىشقالا) اتالاتىن ورتاعاسىرلىق قالا ورنى بار. مۇنى ارحەولوگتار الپامىس باتىردىڭ جارى گۇلبارشىننىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىرادى. قالاشىقتىڭ موڭعول شاپقىنشىلىعى كەزەڭىندە ەڭ ءىرى ساۋدا-ساتتىق ورتالىعى بولعانى ايتىلادى.
بارشىنكەنت قالاسىنىڭ ەرەكشەلىگى – گۇلبارشىن سۇلۋعا ارناپ سالىنعاندىعى. ال، تاعى ءبىر نۇسقادا «وعىز اقسۇيەكتەرىنىڭ وكىلى بارشىن سۇلۋ سىرداريانىڭ تومەنگى بويىنداعى قالانى ءوز ەسىمىمەن اتايدى» دەلىنگەن. وسىدان سوڭ «قىزقالا» اتاۋى شىققان دەسەدى. اڭىز بويىنشا سىرداريانىڭ وڭتۇستىك جاعاسىنداعى كوككەسەنە دە بارشىن سۇلۋدىڭ قۇرمەتىنە سالىنعان. بۇل ايەلدىڭ اتىمەن اتالعان، تۇركى تەكتەس حالىقتار مەكەندەگەن جەردەگى بىردەن-ءبىر قالا بولعان.
XIX عاسىرداعى قازاق ايەلدەرىنەن شىققان قوعام قايراتكەرى، ابىلاي حاننىڭ كەلىنى، ءۋالي حاننىڭ ايەلى، شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ اجەسى ايعانىمنىڭ دا ەسىمىنە بەرىلگەن اۋىل بار. الەمنىڭ بەس ءتىلىن مەڭگەرگەن ايعانىم حانشانىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان ەلدى مەكەن الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانىندا ورنالاسقان.
باتىر قىزدار ەسىمى
اۋىل اتاۋىن العان قىزداردىڭ ءبىرى - كەڭەس مەرگەنى، ەفرەيتور ءاليا مولداعۇلوۆا. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا 2 بالتىقجاعالاۋى مايدانىندا، 22 اسكەردىڭ 54 ارنايى اتقىشتار بريگاداسىن قۇرامىندا قاتىستى. ارۋدىڭ ەسىمى ءوزىنىڭ تۋعان جەرى اقتوبە وبلىسى قوبدا اۋدانى، بۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىندەگى اۋىلعا بەرىلگەن.
ءاليا اۋىلى اۋدان ورتالىعى – قوبدا اۋىلىنان سولتۇستىك-شىعىسقا قاراي 37 شاقىرىمداي جەردە ورنالاسقان.
ءدال سول سۇراپىل مايداندا ەرلىكتىڭ وشپەس ۇلگىسىن كورسەتكەن قازاقتىڭ قايتپاس قايسار قاھارمان قىزى، ايگىلى پۋلەمەتشى مانشۇك مامەتوۆانىڭ دا اتىنا بەرىلگەن اۋىل بار. ول — اقمولا وبلىسى، مانشۇك مامەتوۆا اۋىلدىق اكىمدىگى ورتالىعىندا ورنالاسقان.
اۋدان ورتالىعى – اقمول اۋىلىنان وڭتۇستىككە قاراي 37 شاقىرىمداي، ساماركول كولىنىڭ باتىسىندا 1,5 شاقىرىمداي جەردە ورنالاسقان.
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا ەرلىگىمەن كوزگە تۇسكەن قازاقتىڭ ۇشقىش قىزى حيۋاز دوسپانوۆانىڭ دا تۋعان جەرى اتىراۋ وبلىسى قۇرمانعازى اۋدانى، جاڭاتالاپ اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ ورتالىعىنداعى اۋىلعا ەسىمىن بەردى.
اۋدان ورتالىعى قۇرمانعازى اۋىلىنان باتىسقا قاراي 16 شاقىرىم جەردە ەدىل وزەنىنىڭ كاسپي تەڭىزىنە قۇياتىن تارماقتارى ارالىعىندا ورنالاسقان. حيۋاز اۋىلىنىڭ تاريحى حVIII عاسىردان باستالادى. بۇرىن بۇل جەر «دارحان» دەپ اتالعان. مۇندا قونىستانعان تۇرعىندار نەگىزىنەن مال ءوسىرۋ، ساۋدا-ساتتىقپەن، ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان. حيۋاز اۋىلىنىڭ قاق ورتاسىمەن شارون وزەنى وتەدى. سونداي - اق سولتۇستىگىندە ۇلكەن جانە كىشى «دارحان» كولدەرى بار.
قازاقتىڭ باتىر قىزدارىنا ەلدىڭ باسقا دا اۋماقتارىندا ەلدى-مەكەن، مەكتەپ اتاۋلارى كوپتەپ كەزدەسەدى.
حالىق ەمشىسىنە ارنالعان
قازاق ارۋلارىنىڭ اتىنا بەرىلگەن جەر-سۋ اتتارىنىڭ ءتىزىمىن ءۇمىت اپا اۋىلى جالعاستىرادى. ەسىمى كوپكە بەلگىلى بولماسا دا، پاۆلودار وبلىسى پاۆلودار اۋدانى، ميچۋرين اۋىلدىق وكرۋگى قۇرامىندا وسىنداي اۋىل بار. بۇل 2018 جىلعا دەيىن – بەريوزوۆكا اتالعان.
اۋىلدىڭ اتاۋى حالىق اراسىندا ۇلكەن قۇرمەتكە يە بولعان حالىق ەمشىسى سۋبوتىلوۆا ءۇمىتتىڭ ەسىمى بەرىلگەن.
ول 1929 جىلى 1 ماۋسىمدا پاۆلودار وبلىسى لەبياجە اۋدانى كورت اۋىلىندا (قازىرگى اققۋلى اۋدانى مەرعالىم اۋىلى) دۇنيەگە كەلگەن. 1986 جىلدان باستاپ ءداستۇرلى ەمەس ەمدەۋ ادىستەرىمەن اينالىسا باستادى، العاشقى ۋاقىتتا جاقىن ادامدارى عانا ەم قابىلداسا، كەيىنىرەك پاۆلودار مەن قازاقستاننىڭ باسقا دا ايماقتارىنان، سونىمەن قاتار رەسەي جانە گەرمانيا ەلدەرىنەن ادامدار لەگى كەلە باستاعان.
ءۇمىت اپا حالىق اراسىندا ۇلكەن قۇرمەتكە بولەنگەن. حالىق ەمشىسى بولىپ قىزمەت اتقارعاندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ ليتسەنزياسى مەن سەرتيفيكاتى بولعان. كوزى ءتىرىسى كەزىندە اۋدان، وبلىس بالالار ۇيلەرىنە، از قامتىلعان وتباسىلارعا قايىرىمدىلىق جانە دەمەۋشىلىك كومەك كورسەتىپ تۇرعان.
اناسىن قۇرمەتتەۋ مە، الدە بالاسىن دارىپتەۋ مە؟
2017 جىلى جامبىل وبلىسى قورداي اۋدانى قاسىق اۋىلىنىڭ اتاۋى قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اناسىنىڭ قۇرمەتىنە ء"الجان انا" دەپ وزگەرتىلگەن. نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اناسى ءالجان جاتقانباەۆا 1910 جىلى ءدال وسى جەردە، قاسىق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
قاسىق اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اتاۋىن ء"الجان انا" دەپ وزگەرتۋ تۋرالى تۇرعىندار جيىن وتكىزىپ، ءبىر اۋىزدان كەلىسكەن كورىنەدى. بۇل تۋرالى اكىمدىك رەسمي سايتىنا جيىننىڭ حاتتاماسىن جاريالاعان بولاتىن.
رەتى كەلگەندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مىنبەرىنەن بايانداما جاساعان العاشقى قازاق قىزى، جوعارىدا اتى اتالعان بالجان بولتىرىكوۆا دا وسى قاسىق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
نازارباەۆ بيلىكتەن كەتكەندە ەل استاناسىنىڭ اتى دا اۋىسىپ، از ۋاقىت نۇرسۇلتان قالاسى اتانعانى بەلگىلى. الايدا قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن ەلوردا قايتادان استانا اتاۋىن يەلەنگەن. دەگەنمەن نازارباەۆ بيلىكتە وتىرعان كەزدە اناسىنىڭ قۇرمەتىنە اتالعان اۋىل اتاۋى سول كۇيى قالدى. «ءالجان انا» اتاۋى نازارباەۆتىڭ اناسىنىڭ قۇرمەتىنە اتالدى دەگەنمەن، بۇل نازارباەۆتىڭ جەكە باسىن ۇلىقتاۋدىڭ بەلگىسىنە، دارىپتەۋگە كوبىرەك ۇقسايتىنى جاسىرىن ەمەس.
اڭىزعا اينالعان اتاۋلار
جەر-سۋ اتاۋىنا “اجە”، “انا”، “كەلىن”، “قىز” سىندى ستاتۋستارى قوسا اتالاتىن اتاۋلار دا كەزدەسەدى.
ماسەلەن، قىزىلوردا وبلىسى جاڭاقورعان اۋدانىندا كەلىنتوبە دەگەن اۋىل بار. اۋدان ورتالىعى – جاڭاقورعان كەنتىنەن وڭتۇستىك-شىعىسقا قاراي 70 كم جەردە، سىرداريا وزەنىنىڭ سول جاعالاۋىندا، سارسازان، قامىس، قۇراق وسكەن سۇر، سورتاڭدى سۇر توپىراقتى شولدىك بەلدەمدە ورنالاسقان. ىرگەسى 1964 جىلى تۇگىسكەن القابىن يگەرۋگە بايلانىستى كەلىنتوبە كانالىن سالۋ كەزىندە قالانعان. اتاۋىنا كەلسەك، اڭىز بار.
قالماق شاپقان زامان بولسا كەرەك. ەر ازاماتتار جاۋ قولىنان ءولىپ، ەل ەڭسەسى تۇسەدى، سول كەزدە ەل ىشىندە اقشاباق ەسىمدى كەلىنشەك بار ەكەن. قاۋىم ەلدى اقىلمەن باستايدى. قاشقان ەل قاراتاۋدان اسىپ، سىرعا جەتەدى. سىر جاعاسىنداعى قالىڭ توعايعا كىرىپ، قالماق قولىن اداستىرىپ كەتەدى. الگى كەلىنشەك داريادان ءوتىپ، از كۇن تىنىشتالعان ەلگە: «كەتپەن ۇستاۋعا جارايتىن جۇرت توپىراق تاسىپ توبە ءۇيسىن، توبە باسىنا شىققاندا داريانىڭ ارعى باسى كورىنەتىن بولسىن!»- دەيدى. ەلى ەكى ەتپەيدى، توبەنى ۇيەدى. كەلىنشەك كۇندە ورمەلەپ توبە باسىنا شىعىپ قاراۋىل قارايدى. كەلە جاتقان جاۋدى كۇنشىلىك جەردەن تانيدى ەكەن. جاۋ توبەسى كورىنسە، اۋىلعا حابار قىلادى دا، جۇرت توعايعا ءسىڭىپ قۇتىلا بەرگەن.
وسىدان كەيىن اقشاباقتىڭ ەسىمى، بەدەلى ەن دالاعا جايىلىپ، حالىقتىڭ وعان دەگەن قۇرمەتى ۇدەي تۇسەدى. وسى مەكەندە ديحانشىلىق داۋىرلەپ، ەل تىپ-تىنىش مامىراجاي زامان كەشكەن. ءبىر كۇندەرى قىراعى كەلىنشەكتى ءبۇيى شاعىپ ولەدى. جۇرت ونى ارداقتاپ، ارۋلاپ وسى توبەگە كومگەن ەكەن. سودان بۇل توبە «كەلىنتوبە» اتالىپ كەتىپتى.
ال تۇركىستان وبلىسى سوزاق اۋدانىندا قىزەمشەك اتالعان كەنت بار. شاعىن عانا كەنتتە ءتورت مىڭعا جۋىق ادام تۇرادى. ول سوزاق اۋدانىنىڭ ورتالىعى – شولاققورعان اۋىلىنان سولتۇستىك-باتىسقا قاراي 201 شاقىرىم جەردە جاتىر.
ولكەتانۋشى ماقسات قارعابايدىڭ ايتۋىنشا، قىزەمشەك ەلدى مەكەنى جايلى اڭىزدار بار.
"بۇرىن جاۋگەرشىلىك زاماندا شارۋاسى دامىعان، ءورىسى كەڭ، ءبىر كىسىنىڭ جالعىز قىزى بولادى. سول قىز ەرلەرمەن بىرگە ەلگە تونگەن قاۋىپكە قارسى تۇرىپ، جاۋمەن شايقاسادى. سول شايقاستا جاۋدى جەڭە الماي، ەكى جاق تەڭ تۇسەدى. سودان ەكى جاقتان ءبىر-ءبىر باتىر جەكپە-جەككە شىعىپ كۇش سىناسپاق بولادى. جاۋ جاعى ءوزىنىڭ قىز ەكەنىن ءبىلىپ قالماۋ ءۇشىن الگى باتىر قىز جەكپە-جەككە شىعار الدىندا ءتوسىن قىلىشپەن كەسىپ تاستاعان ەكەن", - دەيدى ماقسات قارعاباي.
قاراتاۋدىڭ تەرىسكەي جاعىندا، قازىرگى سوزاق اۋدانىنداعى تاۋكەنت كەنتى مەن اباي اۋلىنىڭ جوعارعى تۇسىنداعى شاتقالىندا تىزبەكتەلىپ جاتقان تاۋ سىلەمدەرىن سوزاق حالقى — «كەلىنشەكتاۋ» دەپ اتايدى. تاۋدان ارپاوزەن باستاۋ الادى.
كەلىنشەكتاۋ اتالۋى جونىندە دە مىناداي اڭىز بار. ەرتەدە مىڭعىرعان مالى بار باي جالعىز، ەركە قىزىن ۇزاتاردا جاساۋىنىڭ ءبارىن تەك التىننان جاساپتى. ۇزاتىلىپ بارا جاتقان كەزدە قىزدىڭ قىزىىعۋشىلىعى ويانىپ، كوشتى توقتاتاتادى دا، جاساۋدى تەكسەرەدى، سويتسە، يتاياعى اعاشتان جاسالعان ەكەن. اكەسىنىڭ مۇنىسىنا كوڭىلى تولماعان قىز دەرەۋ توركىنىنە كىسى جىبەرەدى. اكەسى بولسا، قىزىنىڭ دۇنيەقوڭىزدىعى مەن تويىمسىزدىعىنا، ۇياتسىزدىعىنا رەنجىپ، «بۇيتكەنشە تاس بوپ قاتىپ قال!» دەپ اشۋلانىپتى. اكەسىنىڭ قارعىسى زاماتتا ورىندالىپ، الگى قىز دا، جاساۋىن ارتقان تۇيەلەر دە، كەرۋەن دە تاس پەن تاۋعا اينالىپ كەتىپتى. سول كەرۋەن قاتىپ قالعان جەر كەلىنشەكتاۋ اتالعان ەكەن دەيدى ەسكى اڭىزدا.
ميفتەر كەشەنى
قازاقتا باسقا دا شىعىس ەلدەرىندەگىدەي ميفكە اينالعان اتاۋلار كوپتەپ كەزدەسەدى. سولاردىڭ ءبىرى – كونە تاريحي، تابيعي ەسكەرتكىش “قىرىق قىز”. ەسكەرتكىش قازىعۇرت ايماعىندا ەكەۋ. كوپ زامانداردان بەرى تابيعاتتىڭ ءوزى جاراتقان كيەلى ەسكەرتكىش بولىپ سانالادى. كونەدەن كەلە جاتقان اڭىز-اڭگىمەلەرگە سۇيەنسەك، بۇرىنعى جاۋگەرشىلىك زاماندا جاۋ شاپقىنشىلارى ەلدەن تىسقارى قاراباۋ سۋىنا شومىلىپ، الاڭسىز سەرۋەندەپ جاتقان 40 قىزدى كورىپ، سوڭدارىنان قۋسا كەرەك. سوندا قىزدار قۇدايعا «ەلىمدى، جەرىمدى جاۋعا تاپتاتقانشا، مىنا جاۋدى دا، ءبىزدى دە تاسقا اينالدىر!» دەپ جالبارىنعان ەكەن دەيدى. قىزداردىڭ تىلەگى قابىل بولىپ، جاۋ اسكەرى قارا تاسقا اينالادى. ول جەر قازىر قاراتاس دەپ اتالادى. ال قىزدار اسەمدەنە تىزىلگەن قايتالانباس ەسكەرتكىشكە اينالعان دەسەدى. بۇل ەسكەرتكىش تاسمۇسىندەر تۇربات اۋىلىنىڭ سولتۇستىك-شىعىسىنداعى اققۇم وزەنىنىڭ باستاۋ الار جەرىندە. اۋىلدان 5–6 شاقىرىم جەردەگى سارقىراما جاردىڭ قاسىندا. «قىرىق قىز» دەپ اتالاتىن ەكىنشى تاس مۇسىندەر وگەم قويناۋىنا تۇسە بەرىس جەردە – قازىعۇرت تاۋىنىڭ شىعىس ءمۇيىسىنىڭ («وردا قونعان») وڭتۇستىك-شىعىسىندا 4–5 شاقىرىمداي قاشىقتىقتا ورنالاسقان.
تاريحشى تەمىرعالي ارشابەكتىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدە «قىز اۋليە» دەگەن رۋح قونعان بىرنەشە كيەلى مەكەن بار ەكەن.
“قاراعاندى وبلىسىنىڭ قارقارالى اۋدانىندا قىزاۋليە دەگەن جەر اتاۋى بار. قازاق حالقىنىڭ ءدىني سەنىمىنە بەلگىلى ءبىر جەرلەردە قاسيەت تۇتىنادى. مۇنداي جەر تاعى دا وسى وبلىستاعى وساكوروۆ اۋدانىندا دا بار”،- دەيدى تاريحشى.
سونداي-اق، اقتوبە وبلىسىندا، شىعىس قازاقستاننىڭ اياگوز اۋدانىندا دا وسىنداي اتاۋلار بار. ولاردىڭ ءبارى دە جاۋگەرشىلىك زاماندا ەر-ازاماتتارمەن بىرگە ەلى مەن جەرىن قورعاۋ ءۇشىن اتقا قونىپ، جانىن قيعان، حالىقتىڭ بىرلىگى مەن بەرەكەسى ساقتالۋى ءۇشىن جانتالاسقان ەرجۇرەك قىزدار دەلىنەدى.
تۇركىستان وبلىسىندا دا ”قىز اۋليە” مەكەنى بار. ەل اراسىنداعى اڭىزدارعا قۇلاق تۇرسەك، اڭىز بويىنشا ەرتەرەكتە ءامiرحان ەسiمدi (15 عاسىر) ەل تۇتقاسىن ۇستاعان ءارi اسا باي كiسi ءومiر ءسۇرiپتi. سول كiسiنiڭ شەشۋشi دەگەن بالاسىنان دiلداربەك ەسiمدi نەمەرەسi بولىپتى. مiنە، وسى دiلداربەك بابانىڭ نۇرزادا، سۇلۋشاش، قاراشاش، ساندۋعاش ەسiمدi قىزدارى بولعان ەكەن. جاۋگەرشiلiك ورىن الىپ، جوڭعارلار قازاقتارعا قىرعيداي تيiپ جاتقان تۇستا الگi قىزدار شىداي الماي، سوعىسقا ارالاسىپ، ءدال وسى جەردە قازا تاۋىپتى. ولار جاس كەزدەرiندە ونەرلi, iسمەر بوپ وسكەن ەكەن. سوندىقتان شىعار، اۋليەگە زيارات ەتiپ كەلۋشiلەردiڭ كەيبiرiنiڭ ويلاماعان جەردەن ءان ايتاتىن، ولەڭ جازاتىن، ويۋ ويىپ، تiگiس تiگەتiن قاسيەتi اشىلادى دەيدi. جالپى بۇل ماڭدا 200-گە جۋىق ادام جەرلەنگەن دەيدى.
