Cاراپشىلار قازاقستاندا سۋ ۇنەمدەۋ جولدارى تۋرالى پىكىرىن ءبىلدىرىپ، ۇسىنىستارىن ايتادى.
بۇگىن، جەلتوقساننىڭ 3-ىندە ساۋد ارابياسىنىڭ ەر-رياد قالاسىندا One Water ءسامميتى ۇيىمداستىرىلىپ وتىر. وسى سامميتكە قاتىسۋ ءۇشىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ وسى ەلگە ساپارلادى. جيىندا سۋ رەسۋرستارىن يگەرۋدىڭ عالامدىق ماسەلەلەرى قاراستىرىلادى دەپ جوسپارلانعان. باسقوسۋ قازاقستان مەن فرانتسيانىڭ توراعالىعىمەن، ساۋد ارابياسى جانە دۇنيەجۇزىلىك بانك توبىنىڭ قولداۋىمەن وتەدى.
قازاقستاندا سۋ ماسەلەسى سەل، تاسقىن كەزىندە عانا قوعام تالقىسىن تۋدىراتىنى جاسىرىن ەمەس. قالعان ۋاقىتتا سۋدىڭ جاي-كۇيى ءتيىستى سالا ماماندارى اراسىندا عانا تالقىلاناتىن تاقىرىپقا اينالعان.
سۋ تاپشىلىعىنىڭ الدىن الۋ جانە سۋدى ۇنەمدەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ بويىنشا ساراپشىلاردىڭ پىكىرلەرىنە نازار اۋدارىپ، بۇل ماسەلەگە تەرەڭىرەك ۇڭىلۋگە تىرىستىق.
سۋدى ۇنەمدەۋ جولدارى
“جاس ەكو پاترۋل” ەكولوگيالىق جاستار جاساعىنىڭ باسشىسى ءادىل نۇرپەيسوۆ سۋدى ۇنەمدەۋ مادەنيەتى جەتىسپەيتىنىن ايتادى.
- سۋ – ەكونوميكالىق تۇراقتىلىق پەن بولاشاق ۇرپاقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەگى باستى فاكتورلاردىڭ ءبىرى. وكىنىشكە قاراي، سۋدى ۇنەمدەۋ مادەنيەتى ءبىزدىڭ ەلدە ەندى عانا قالىپتاسىپ كەلەدى. وسى باعىتتا ءبىزدىڭ "جاس ەكو-پاترۋل" اتتى جوبامىز باستاۋ الدى. بۇل جوبا اياسىندا جاستاردان قۇرالعان ەكولوگيالىق جاساقتار كۇندەلىكتى قالالىق مونيتورينگ جۇرگىزىپ، حالىق اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن اتقارۋدا، - دەيدى ول.
ايتۋىنشا، سۋدى ۇنەمدەۋ باعىتىندا ينفراقۇرىلىمداردى جاڭارتۋ، حالىق اراسىندا اقپاراتتاندىرۋ مەن ءبىلىم بەرۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ، مەكتەپ جۇيەسىنە سۋدى ءتيىمدى تۇتىنۋ ماسەلەسىن ەنگىزۋ سىندى جۇمىستار اتقارىلۋ قاجەت.
بۇل جايىندا سۋ ساراپشىسى نۇرلىحان بيمۋرزاەۆ سۋ ۇنەمدەۋدە جەكە ارەكەتتەردىڭ ماڭىزىن جوققا شىعارمايدى، بىراق ول باستى نازاردى اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى سۋدى پايدالانۋ ادىستەرىن جەتىلدىرۋگە اۋدارۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
ونىڭ پايىمىنشا، قازاقستانداعى سۋدىڭ 70-80 پايىزى اۋىل شارۋاشىلىعىندا قولدانىلادى، سوندىقتان ءتيىمدى سۋارۋ تەحنولوگيالارى مەن ينفراقۇرىلىمدى جاڭارتۋ نەگىزگى شەشىم بولا الادى. بۇل سالادا سۋدى كوپ تۇتىناتىن ماقتا، كۇرىش سياقتى داقىلدار مەن سۋدى كوپ قاجەت ەتەتىن وسىمدىكتەر بارشىلىق. شارۋاشىلىقتا سۋدى ءتيىمدى پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جەتكىلىكتى تەحنيكا، ناقتى ستراتەگيا قاجەت. تامشىلاپ سۋارۋ، جاڭبىرلاتىپ سۋارۋ، تۇششىلاندىرۋ، قايتا وڭدەۋ تەحنيكالارى قازىرگى تاڭدا الەمدىك پراكتيكادا كەڭىنەن قولدانىلىپ كەلەدى.
- قازىرگى تاڭدا الەمدە سۋدى قايتا وڭدەۋ مەن تازارتۋ تەحنولوگيالارى كەڭىنەن قولدانىلادى. مىسالى، بىزدە فيلتراتسيا دەپ اتالاتىن پروتسەسس بار. سونىمەن قاتار، تەڭىز سۋىن تۇششىلاندىرۋ، يونداۋ، مەمبرانالىق فيلتراتسيا سەكىلدى تەحنولوگيالار دا پايدالانىلادى. الايدا،بۇل جەردەن شىققان سۋدىڭ باعاسى قانشا بولادى، ونى ءبىزدىڭ قاراپايىم حالىقتىڭ قالتاسى كوتەرە مە، قاراجاتى جەتە مە دەگەن ماسەلە بار. دەگەنمەن، بۇل تەحنولوگيالار يزرايل، ساۋد ارابياسى، اراب امىرلىگى، اۆستراليا سياقتى ەلدەردە قولدانىلىپ جاتىر. وسى ەلدەر بىزگە سۋدى ءتيىمدى پايدالانۋدا ۇلگى بولا الادى. سونىمەن قاتار، ءبىزدىڭ ەلدە جاڭا سۋ كودەكسىنە «اينالمالى سۋلار» تەرمينى ەنگىزىلىپ جاتىر. بۇل وندىرىستىك ماسشتابتا سۋ رەسۋرستارىن قايتا وڭدەۋدى بىلدىرەدى، ياعني ۇلكەن زاۋىتتار مەن فابريكالار وزدەرىنىڭ سۋ رەسۋرستارىن قايتا اينالىمعا شىعارادى. وسى ارقىلى وزەندەردەن، كانالداردان الىناتىن سۋدىڭ كولەمىن ازايتۋعا بولادى، - دەيدى نۇرلىحان بيمۋرزاەۆ.
قالاي، قايتىپ جۇزەگە اسپاق؟
تەڭىز سۋىن تۇششىلاندىرۋ – تۇزدى جانە مينەرالدى كومپونەنتتەرى كوپ تەڭىز سۋىن اۋىز سۋ نەمەسە تەحنيكالىق قاجەتتىلىكتەرگە جارامدى تۇششى سۋعا اينالدىرۋ پروتسەسى. بۇل تەحنولوگيا، اسىرەسە سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە كەڭىنەن قولدانىلادى.
سۋدى ۇنەمدەۋدەگى يونداۋ تەحنولوگياسى – سۋدىڭ قۇرامىنداعى زياندى زاتتاردى جويۋ نەمەسە سۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن يوندار الماسۋ نەمەسە يوندار ءبولىنۋ پرينتسيپىنە نەگىزدەلگەن تەحنولوگيا. بۇل ءادىس ونەركاسىپتە، اۋىل شارۋاشىلىعىندا، تۇرمىستىق قاجەتتىلىكتەردە جانە اۋىز سۋدى تازارتۋدا قولدانىلادى. بۇل ءادىس قايتا وڭدەلگەن سۋدى قايتا پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ونەركاسىپتە نەمەسە اۋىل شارۋاشىلىعىندا ۇلكەن كولەمدەگى سۋدى ۇنەمدەۋگە ىقپال ەتەدى.
مەمبرانالىق فيلتراتسيا — بۇل سۋداعى قوسپالار مەن زياندى زاتتاردى ءبولىپ الۋ ءۇشىن ارنايى مەمبرانالار ارقىلى وتەتىن تەحنولوگيالىق پروتسەسس. بۇل ءادىس سۇيىقتىقتان بولشەكتەر مەن مولەكۋلالاردى بەلگىلى ءبىر ولشەمدەرگە سايكەس ءسۇزۋ ءۇشىن قولدانىلادى. مەمبرانالىق فيلتراتسيادا سۇزگىدەن ءوتۋ ءۇشىن سۋ بەلگىلى ءبىر قىسىممەن مەمبرانا ارقىلى ايدالادى، ناتيجەسىندە تازا سۋ مەن قوسپالار بولىنەدى. سۋ بەلگىلى ءبىر قىسىممەن مەمبرانا ارقىلى وتكىزىلگەندە، سۋداعى قوسپالار مەن ميكروبتار مەمبرانانىڭ قۇرىلىمىندا قالاتىن بولادى.
ىرىگەن ينفراقۇرىلىم
اۋىل شارۋاشىلىعىنان بولەك ەلىمىزدىڭ ينفراقۇرىلىمدارىنىڭ ەسكىرگەنىن دە اتاپ ايتۋىمىز كەرەك. قازىرگى تاڭدا ۋربانيزاتسيا پروتسەسى كۇشەيىپ كەلەدى. مىسالى، الماتى، استانا جانە شىمكەنت سياقتى قالالاردا ينفراقۇرىلىم باستاپقىدا بەلگىلى ءبىر حالىق سانىنا نەگىزدەلىپ سالىنعان بولاتىن. ال قازىر بۇل قالالاردا حالىق سانى كۇننەن-كۇنگە ءوسىپ جاتىر، بۇل ينفراقۇرىلىمدارعا قوسىمشا جۇكتەمە تۇسىرەتىنى ايدان انىق. الماتى سياقتى ءىرى قالالاردا ينفراقۇرىلىم حالىق سانىنىڭ وسۋىنە سايكەس جاڭارتىلماعان. بۇل جاعداي قوسىمشا سۋ جۇيەلەرىن سالۋدى تالاپ ەتەدى. مەملەكەت تاراپىنان ينفراقۇرىلىمدى تسيفرلاندىرۋ جانە جاڭارتۋ جۇمىستارىن قولعا الىپ، ەسكى قۇبىرلاردى اۋىستىرعان ءجون.
ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن مەملەكەتارالىق ۇيلەستىرۋ سۋ شارۋاشىلىعى كوميسسياسى جانىنداعى سۋ شارۋاشىلىعى ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-اقپاراتتىق ورتالىقتىڭ قازاق فيليالىنىڭ باس ساراپشىسى قۇرالاي قالماعانبەتقىزى قازاقستانداعى سۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسى مەن اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى مەليوراتيۆتىك جۇيەلەردىڭ توزۋى سۋدىڭ ىسىراپ بولۋىنا ۇلكەن سەبەپ بولاتىندىعىن ايتىپ، "ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋ ارقىلى ءبىز سۋدى پايىزعا دەيىن ۇنەمدەي الامىز،" - دەپ ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى.
قاراپايىم ارەكەتتەر
ساراپشىلار ءادىل نۇرپەيسوۆ پەن قۇرالاي قالماعانبەتقىزى سۋدى ۇنەمدەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ الدىمەن مەكتەپتەردە، بالاباقشالاردا جانە قوعامداستىقتاردا باستالۋى قاجەت. بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە سۋدىڭ شەكتەۋلى رەسۋرستار ەكەندىگىن، ونىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك قاجەت ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ وتە ماڭىزدى. قوعامدىق ۇيىمدار مەن مەديا ارقىلى ەكولوگيالىق ءبىلىمدى تاراتۋعا بولادى. سۋدى ۇنەمدەۋ تۋرالى ءتۇرلى ۆيكتورينالار، مۋلتفيلمدەر مەن يلليۋستراتسيالىق كىتاپتار بالالارعا وسى داعدىلاردى ەرتە جاستان ۇيرەتۋگە كومەكتەسەدى.
ءادىل نۇرپەيسوۆتىڭ پىكىرىنشە، ءار ادام سۋ ۇنەمدەۋدى كۇندەلىكتى ومىرىندە قاراپايىم ءىس-ارەكەتتەردەن باستاۋى كەرەك. مىسالى، كراندى بوسقا اعىزباۋ، اقاۋلاردى ۋاقىتىندا جوندەۋ، سۋدى ۇنەمدەيتىن قۇرىلعىلاردى قولدانۋ — وسىنىڭ ءبارى جەكە جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋگە كومەكتەسەدى. قوعامعا سۋ تاپشىلىعىنىڭ جاقىنداپ كەلە جاتقانىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ۇنەمى اقپاراتتىق كامپانيالار مەن ەكولوگيالىق اكتسيالارعا قاتىسۋ قاجەت.
ساراپشى قۇرالاي قالماعانبەتقىزى سۋدى ۇنەمدەۋ ءۇشىن سۋدى ۇنەمدەۋ مادەنيەتىن قولداۋ ءۇشىن قوعامدىق شارالار مەن سۋبسيديالاۋدى ارتتىرۋدى ۇسىنادى.
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى جولداۋىندا سۋ ۇنەمدەۋ قاجەتتىلىگىن ايتىپ، "كوپ تۇتىنساڭ – كوپ تولەيسىڭ" قاعيداتىن باسشىلىققا الىناتىندىعىن اڭداتقان. مەملەكەت باسشىسىنىڭ سوزىنشە، سۋدى بارىنشا ۇنەمدەۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ كەرەك. بۇل – ەڭ الدىمەن، اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستى ماسەلە، ياعني سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسىن، اسىرەسە، وسى سالادا كەڭىنەن قولدانۋ قاجەت. پرەزيدەنت بۇل تۋرالى بىلتىرعى جولداۋىندا دا قۇلاققاعىس ەتكەن.
"جىل وتكەن سايىن حالقىمىزدىڭ سانى دا، ەكونوميكامىز دا وسەدى. بۇل – قالىپتى قۇبىلىس. سول سەبەپتى 2040 جىلدارعا قاراي قازاقستانداعى سۋ تاپشىلىعى 12-15 ميلليارد تەكشە مەترگە جەتۋى مۇمكىن. سۋدى نورماتيۆتەن ارتىق جۇمساعاندار ونىڭ اقىسىن جوعارى تاريفپەن تولەۋى كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتساق، سۋدى بارىنشا ۇنەمدەۋىمىز قاجەت،"- دەگەن قازاقستان باسشىسى.
2023 جىلدىڭ كۇزىندە قازاقستاندا سۋعا جاۋاپتى سۋ جاڭا مەكەمە سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگى قۇرىلدى. ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنەن ءبولىنىپ قۇرىلعان مينيسترلىككە سۋ قورىن پايدالانۋ جانە قورعاۋ، سۋمەن جابدىقتاۋ، سۋ بۇرۋ سالاسىنداعى فۋنكتسيالار مەن وكىلەتتىلىكتەر بەرىلدى. سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا ءمينيسترى نۇرجان نۇرجىگىتوۆ بيىل ەلدىڭ باسىم بولىگىن سۋ باسىپ جاتقاندا ءىس باسىنان، ەل ىشىنەن كورىنگەن جوق. سول ەكى ورتادا ول ءساۋىر ايىندا پرەزيدەنتتەن قاتاڭ سوگىس الىپ ۇلگەردى.
دەلناز مەنسەيتوۆا
