امەريكالىق ساراپشىلار رەسەي مەن قىتايدىڭ ورتالىق ازياداعى ىقپالى جانە باتىس ەلدەرىنىڭ وسى ايماققا نازارى جايىندا ويلارىن ورتاعا سالدى.
سوڭعى جىلدارى اقش پەن باتىس ەلدەرىندەگى ورتالىق ازيا بويىنشا ساراپشىلار رەسەيدىڭ ورتالىق ازياداعى يمپەريالىق مۇددەلەرىنىڭ قاقتىعىسى جانە وسى ايماققا باعىتتالعان قىتايدىڭ جاھاندىق ەكونوميكالىق جانە ساياسي ەكسپانسياسى تۋرالى بىرنەشە رەت بولجام بىلدىرگەن.
شىنىندا، ماسكەۋ مەن بەيجىڭ اراسىنداعى ەلدەرگە ىقپال ەتۋ سالالارى بويىنشا، اسىرەسە ەكونوميكالىق سالادا ۇزاق ۋاقىتتان بەرى بايقالىپ كەلە جاتقان كەلىسپەۋشىلىكتەر ەلەۋلى پىكىرتالاستارعا الىپ كەلىپ، كۇردەلى قاقتىعىستارعا ۇلاسۋى مۇمكىن ەدى. الايدا وسى ۋاقىتقا دەيىن ەكى ەل دە بۇل شيەلەنىستىڭ ولاردىڭ اراسىنداعى ماڭىزدى قارىم-قاتىناستارعا نۇقسان كەلتىرمەۋىن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىستى.
سونىمەن قاتار، قىتاي دا، رەسەي دە ورتالىق ازيانى وزدەرىنىڭ بالامالى الەمدىك ءتارتىپ قۇرۋعا باعىتتالعان اۋقىمدى ارەكەتتەرىنىڭ «نەگىزى» رەتىندە قاراستىرادى.
جاڭا امەريكالىق قاۋىپسىزدىك ورتالىعىنىڭ (CNAS) ساراپشىلارى ماسكەۋ مەن بەيجىڭنىڭ ايماق ەلدەرىنە قاتىستى قاراما-قايشى جوسپارلارىن ەسكەرە وتىرىپ، رەسەي-قىتاي قارىم-قاتىناستارىنىڭ بولاشاقتا قالاي داميتىنىن تالقىلادى.
سالقىندىققا سەبەپ بولعان جىلۋ ورتالىقتارى
جاڭا امەريكالىق قاۋىپسىزدىك ورتالىعى ۇيىمداستىرعان پىكىرتالاسقا شاقىرىلعان ورتالىق ازيانىڭ ءارتۇرلى ەلدەرىندەگى اقش ەلشىلىكتەرىندە التى جىل، سونداي-اق مەملەكەتتىك دەپارتامەنتتىڭ ورتالىق اپپاراتىندا دا سونشا ۋاقىت جۇمىس ىستەگەن اقش مەملەكەتتىك حاتشىسىنىڭ كومەكشىسى دونالد لۋ رەسەيلىك جانە قىتايلىق ديپلوماتتاردىڭ ءبىر-بىرىنە دوستىق قارىم-قاتىناس كورسەتكەنىمەن، وسى جىلدار ىشىندە ولاردىڭ اراسىندا از عانا ىنتىماقتاستىق جانە كوپ باسەكەلەستىك بولعانىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەتتىك حاتشىنىڭ كومەكشىسى مىسال رەتىندە قىرعىزستانداعى ەنەرگەتيكالىق كاسىپورىندى جاڭعىرتۋ جوباسى ءۇشىن بولعان قىتايلىق جانە رەسەيلىك ەكى كومپانيا اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى ايتىپ بەردى. بۇل كاسىپورىن ەلدىڭ جىلۋ بەرۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ماڭىزدى تەحنولوگيالىق ورتالىق بولىپ تابىلادى.
دونالد لۋ بۇل وقيعادا كەڭەس داۋىرىنەن بەرى قىرعىزستانداعى ەلەكتر جىلۋ ورتالىقتارىن (ەجو) پايدالانۋ تاجىريبەسى بار رەسەيلىك «ينتەر راو» كومپانياسى مەن جوبا ءۇشىن تالاسقا تۇسكەنگە دەيىن تانىمال بولماعان قىتايلىق TBEA كومپانياسى اراسىنداعى باسەكەلەستىك تۋرالى ءسوز قوزعادى.
بۇل جاعدايدى ول «جاعىمسىز جانە لاس» دەپ اتادى. قىتايلىقتار ءوز جوبالارىن «قىسىممەن وتكىزىپ جىبەرگەن». «ينتەر راو» $518 ميلليوندىق ۇسىنىس جاساعان بولسا، TBEA $390 ميلليوندىق ۇسىنىس پەن باعانى تومەندەتۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنعان. سونىمەن بىرگە، TBEA جابدىقتاردى قىتايدان ساتىپ الىپ، جوبانىڭ قوسالقى مەردىگەرلەرىن ءوزى تاڭدادى. بۇل قىرعىزستاندا نارازىلىق تۋدىردى. TBEA قىتاي كومپانياسى قىرعىزستان حالقىنا $2 ميلليون كولەمىندەگى گرانت قاراجاتىنا ەكى مەكتەپ سالۋعا ۋادە بەرگەن. الايدا قىرعىزستان ۇكىمەتى بۇل اقشانىڭ تەك ءبىر مەكتەپكە جەتەتىنىن ايتقان. 2017 جىلى مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلگەننەن كەيىن، قۇرىلىس بارىسىندا قارجى جىمقىرۋ فاكتىلەرىنە بايلانىستى قىرعىزستان پروكۋراتۋراسى ءىس قوزعادى.
2017 جىلى بىشكەك ەجو-سىن جاڭعىرتۋ جۇمىستارى اياقتالدى. جوبانىڭ قۇنى قىرعىزستان ءۇشىن $386 ميلليونعا ءتۇستى. جاڭعىرتۋ ءۇشىن نەسيە قىتايلىق مەملەكەتتىك «ەكسيمبانك» تاراپىنان ءبولىندى. پايىزدارىمەن قوسا ەسەپتەگەندە، قىرعىزستان قىتايعا شامامەن $500 ميلليون قايتارۋعا مىندەتتى.
«ەگەر ءسىز سوڭعى بەس-التى جىلدا قىرعىز رەسپۋبليكاسىندا، ونىڭ استاناسىندا بولعان بولساڭىز، بۇل الەمدەگى ەڭ لاستانعان جەرلەردىڭ ءبىرى ەكەنىن بىلەسىز. قىستا ەجو عيماراتتاردى جىلىتۋ ءۇشىن ءتۇتىن شىعارعاندا، ءسىز اۋىزعا جاعىمسىز ءدام كەلەتىنىن سەزەسىز. 2018 جىلى قىستىڭ قاق ورتاسىندا، ايازدى كەزەڭدە، ەجو جۇمىسىن توقتاتىپ، ءبىر ميلليون ادامدى قاراڭعىلىقتا جانە سۋىقتا قالدىردى. بۇل جاعداي قوعامدا ۇلكەن رەزونانس تۋدىردى. كوپتەگەن ادام، سونىڭ ىشىندە بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر سىبايلاس جەمقورلىق ءۇشىن تۇرمەگە قامالدى. ول كەزدە ەلدە 25 000 قىتاي جۇمىسشىسى بولعان. سول سەبەپتى قىرعىزستانداعى نارازىلىقتار قىتايدىڭ ىقپالىنا قارسى باعىتتالدى.
«سىزدەر ءبىزدىڭ قىزدارعا ۇيلەنىپ جاتىرسىزدار، جۇمىس ورىندارىمىزدى تارتىپ الدىڭىزدار، ەكونوميكالىق ىقپالدارىڭىزبەن ەلىمىزگە ەنىپ جاتىرسىزدار، ۇيلەرىڭىزگە قايتىڭىزدار!»، - دەپ ايقايلاعان نارازىلىق بىلدىرۋشىلەر.
بۇل جاعدايدى يگەرە الماعاندىقتان، قىتاي ەلشىسى قىزمەتىنەن ايىرىلدى.
2020 جىلى بيلىككە جاڭا باسشى كەلگەن كەزدە قىتاي كاسىپورىندارى ورتەنىپ كەتتى. مىس جانە التىن كەن ورىندارى تونالدى. جەرگىلىكتى تۇرعىندار قىتاي جۇمىسشىلارىن تاسپەن اتقىلاپ، قىرىققا جۋىق ادام اۋرۋحاناعا ءتۇستى. ءبىر قىزىعى باسقا ەشبىر شەتەلدىك كومپانيا، اسىرەسە رەسەيلىك كومپانيالار، زارداپ شەكپەگەن.
وداقتاستىققا ماجبۇرلىك
جاڭا امەريكالىق قاۋىپسىزدىك ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى اندرەا كەندالل-تەيلور رەسەي مەن قىتاي الەمنىڭ ءارتۇرلى ايماقتارىنداعى قاقتىعىستارعا بايلانىستى «وداقتاس رەتىندە ارەكەت ەتۋگە ءماجبۇر» ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، ماسكەۋ ەڭ الدىمەن پەكيننىڭ سوزىنە قۇلاق اسۋعا ءماجبۇر، ويتكەنى سوعىس جاعدايىندا وعان قىتايدىڭ كومەگى قاجەت. ورتالىق ازيا دا رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋىنەن كەيىن ۇلكەن ماڭىزعا يە بولدى.
«رەسەيگە بۇل ايماقتاعى ۇستەمدىگىن ساقتاۋ وتە ماڭىزدى «قازىر ول ءوزىن وسى جاڭا حالىقارالىق ءتارتىپتىڭ نەگىزگى ءپوليۋسى رەتىندە بەكىتۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالۋدا، ويتكەنى ونىڭ ويىنشا، بۇل ءتارتىپتى ول ءوزى قالىپتاستىرىپ جاتىر. الەمدىك دەرجاۆا بولۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ايماقتىق دەرجاۆا بولۋ كەرەك»، - دەپ ءتۇسىندىردى ساراپشى.
كەندالل-تەيلوردىڭ پىكىرىنشە، ەگەر رەسەيدىڭ ىقپالى ورتالىق ازيادا، كاۆكازدا جانە ونىڭ ءداستۇرلى اسەر ەتۋ ايماقتارىندا السىرەسە، ولار ماسكەۋدەن الشاقتاي باستايدى. بۇل جاعدايدا رەسەي نارىقتاردى، جۇمىس كۇشىن جانە وڭتۇستىك شەكارالارىنداعى قاۋىپسىزدىگىن جوعالتادى.
جاڭا امەريكالىق قاۋىپسىزدىك ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى جانە ءۇندى-تىنىق مۇحيتى باعدارلاماسىنىڭ ديرەكتورى ليزا كەرتيس ورتالىق ازيا ايماعى قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» باستاماسىنىڭ ماڭىزدى بولىگى ەكەنىن ەسكە سالدى. كەرتيستىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، قىتاي مەن ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى ساۋدا كولەمى $90 ميللياردقا جەتكەن.
«قىتاي ايماقتىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى رەتىندە رەسەيدەن الدەقايدا وزىپ كەتتى. ورتالىق ازياداعى قىتايدىڭ ەنەرگەتيكالىق جوبالارىنىڭ قۇنى قازىر $63 ميللياردتان اسىپ وتىر. قىتاي بۇل ايماقتى ءوزىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى ەنەرگەتيكالىق قاجەتتىلىكتەرىنىڭ جەتكىزۋشىسى رەتىندە قاراستىرادى. قىتايعا يمپورتتالاتىن گازدىڭ 70%-ى تۇرىكمەنستاننان كەلەدى. ال رەسەيگە قاتىستى ايماق ەلدەردە ۋكرايناداعى سوعىسقا بايلانىستى كۇمان كۇشەيىپ جاتىر»، – دەدى ساراپشى.
كەرتيستىڭ پىكىرىنشە، رەسەي اسكەري تۇرعىدا ايماقتاعى ىقپالىن ءالى دە ساقتاپ كەلەدى. مىسالى، تاجىكستاندا 7000 ساربازى بار. الايدا قىتاي ءوز قاۋىپسىزدىك تۇجىرىمداماسىن بەلسەندى جۇزەگە اسىرۋدا. ول تاجىكستان مەن اۋعانستان شەكاراسىندا اسكەري بازا اشتى جانە ەكىنشىسىن قۇرۋدى جوسپارلاپ وتىر.
«تەرروريزم ماسەلەلەرى بۇل پروتسەستى ودان ءارى جەدەلدەتەدى. “يگيل-حوراسان” ماسكەۋدەگى كروكۋس-سيتي كونتسەرت زالىنا جانە يرانداعى قاڭتارداعى شابۋىلدارعا جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الدى. بۇل قىتايدىڭ ايماقتاعى قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ىقپالىن كۇشەيتۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار، قىتايدىڭ ماقساتتارىن جۇزەگە اسىراتىن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (شىۇ) اقش-تىڭ عالامدىق ىقپالىن تومەندەتۋدە ءرول وينايدى. شىۇ-نىڭ اۋقىمى كەڭەيىپ جاتىر. وعان ءۇندىستان، تۇركيا، ەگيپەت، كۋۆەيت جانە ءباا قوسىلدى. رەسەي شىۇ-نى «ءبىرپوليارلى الەمدى قالامايتىن ەلدەردى بىرىكتىرەتىن الاڭ» رەتىندە قولدايدى. الايدا ماسكەۋ بۇل ماسەلەدە قىتايدىڭ ايلاكەرلىگىن جەتكىلىكتى دەڭگەيدە باعالامايدى»، – دەپ تولىقتىردى زەرتتەۋشى.
اقش مەملەكەتتىك حاتشىسىنىڭ كومەكشىسى دونالد لۋ «رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋى ايماقتاعى جاعدايعا قالاي اسەر ەتتى؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ورتالىق ازيانى بىرىڭعاي پىكىرلەر جيىنتىعى رەتىندە قاراستىرماۋعا كەڭەس بەردى.
«مۇندا مۇناي مەن گاز بايلىعىنا بايلانىستى ءوزىن سەنىمدى سەزىنەتىن قازاقستان بار. باتىسقا بەيىم وزبەكستان بار. تابيعي گازدىڭ كوپ بولىگىن قىتايعا ەكسپورتتاي وتىرىپ، ايماقتاعى كۇشتەردىڭ تەپە-تەڭدىگىن ساقتاۋعا تىرىساتىن تۇركيامەن، ەۋروپامەن، رەسەيمەن، قىتايمەن، ءتىپتى اقش-پەن قارىم-قاتىناستار ورناتىپ وتىرعان بەيتاراپ تۇرىكمەنستان بار. رەسەي مەن قىتاي اراسىنداعى باسەكەلەستىك ەڭ كوپ بايقالاتىن ەلدەر – تاجىكستان مەن قىرعىزستان. بۇل ەلدەر ماۋسىمدىق جۇمىسشىلاردىڭ اقشا اۋدارىمدارىنا بايلانىستى ماسكەۋگە قاتتى تاۋەلدى. سونداي-اق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان دا رەسەيگە تاۋەلدى. ويتكەنى ەكى ەلدە دە رەسەيدىڭ اسكەري بازالارى ورنالاسقان. سونىمەن قاتار، ەكى ەلدىڭ دە سىرتقى قارىزىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى قىتايدىڭ ەكسيم بانكىنىڭ ۇلەسىندە. سوڭعى 15 جىلدا العان نەسيەلەرىن ولار ەشقاشان قايتارا المايتىنداي كورىنەدى. بىراق قىتاي ولارعا كوبىرەك اقشا ۇسىنۋدا. بۇل ەلدەر، بالكىم، ەۋروپا مەن اقش-قا ۇمىتپەن قارايتىن شىعار»، – دەپ ءتۇسىندىردى دونالد لۋ.
اندرەا كەندالل-تەيلور ماسكەۋ قىتايدىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭىستىگىنە ەنۋىنە جول بەرگىسى كەلمەيتىنىن، بىراق ۋكرايناداعى سوعىس جالعاسىپ جاتقاندىقتان ونىڭ باسقا امالى جوق ەكەنىن ايتتى.
«ورتالىق ازيا ەلدەرى ءوز قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن قارۋدى باسقا جاقتان الا المايتىندىقتان، قىتاي مەن تۇركياعا جۇگىنۋگە ءماجبۇر. بۇل ماسكەۋگە ۇنامايدى. بىراق كرەمل ۋكرايناداعى سوعىس جالعاسىپ جاتقاندا بۇعان توزۋگە ءماجبۇر بولادى. سونىمەن قاتار، ورتالىق ازيادا قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ، ءتىپتى مۇنى تولىقتاي قىتاي قولعا السا دا، رەسەيدىڭ مۇددەسىنە ساي كەلەدى. سوندىقتان پەكين مەن ماسكەۋدىڭ ايماقتا ىنتىماقتاسۋىنا مىقتى سەبەپتەر بار. ولاردىڭ ءبىرى – «ورتاق قاۋىپ» جانە ايماقتا «تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ» نيەتى. بۇدان بولەك، ماسكەۋدىڭ ءتىپتى ۋكرايناداعى سوعىس بولماعان جاعدايدا دا ايماقتاعى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتە الاتىنىنا كەپىلدىك جوق. اسىرەسە ماسكەۋدەگى كروكۋس-سيتي كونتسەرت زالىنداعى شابۋىلدى ەسكەرسەك»، – دەپ اتاپ ءوتتى كەندالل-تەيلور.
اندرەا كەندالل-تەيلور ەنەرگەتيكا مەن مۇناي-گاز سەكتورىن ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيدى.
ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، قىتاي «ورتا ءدالىزدى» دامىتۋ ارقىلى ۇلكەن پايداعا كەنەلمەك. بۇل ءدالىز ورتالىق ازيا مەن كاسپي تەڭىزى ارقىلى ەۋروپاعا جانە الەمنىڭ باسقا دا ايماقتارىنا مۇناي مەن گاز ەكسپورتتاۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىگى. ال رەسەي مۇناي مەن گاز جەتكىزۋ مارشرۋتىنىڭ «سولتۇستىك-سولتۇستىك-باتىس» باعىتى بويىنشا بولعانىن قالايدى.
«قىتاي ءۇشىن ماڭىزدى لوگيستيكالىق ەلەمەنت – قازاقستان ارقىلى وتەتىن تەمىرجول جەلىسى. ونىڭ كومەگىمەن قىتايدان ەۋروپاعا تاۋارلار جەتكىزىلەدى. بۇل جەلى رەسەيدىڭ قىتايعا قىسىم جاساۋ قۇرالىنا اينالۋى مۇمكىن. ال ەنەرگيا رەسۋرستارىنا كەلەر بولساق، جاعداي الدەقايدا كۇردەلى. قازاقستان كتك (كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمى) جۇيەسىن پايدالانۋعا تاۋەلدىلىگىن ازايتۋعا تىرىسىپ جاتىر. بىراق قازىر ونىڭ شامامەن 80% مۇنايى وسى قۇبىر ارقىلى وتەدى. قازاقستان مۇنايدى «باكۋ-تبيليسي-دجەيحان» قۇبىرى ارقىلى تاسىمالداۋدى ەندى عانا باستادى. بۇل ونىڭ مۇنايىنىڭ تەك شامامەن 5%-ىن قۇرايدى. سوندىقتان بۇل ۇزاق مەرزىمدى جوبا»، – دەپ ءتۇسىندىردى كەندالل-تەيلور.
ونىڭ پىكىرىنشە، ءدال وسىنداي جوبالارعا ينۆەستيتسيا سالۋدا اقش ماڭىزدى ءرول اتقارۋى كەرەك.
«اقش بۇل ەلدەرمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋى كەرەك. ورتالىق ازيا ەلدەرى اقش-تىڭ ولاردىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعى مەن تاۋەلسىزدىگىن قولداۋىن قۇپتايدى. ولار اقش-تىڭ ينۆەستيتسيالارىن قولداعاندىقتان اقش ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىك – بۇل «ەنەرگەتيكالىق دالىزدەردى» قۇرۋعا قاتىسۋ. وسىلايشا، ترامپتىڭ جاڭا اكىمشىلىگى قىتاي مەن رەسەيدىڭ ايماقتاعى ىقپالىن بولۋگە قوسىمشا رەسۋرستار سالا الادى»،– دەپ تولىقتىردى ساراپشى.
ليزا كەرتيس اقش-تىڭ اۋعانستاننان كەتكەننەن كەيىن ايماقتا ءداستۇرلى ءرولىن جارتىلاي جوعالتقانىنا قاراماستان، بۇل ءرولدىڭ ماڭىزىن ۇمىتپاۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.
«تاليبان ءالى دە «ءال-كايدامەن» بايلانىسىن ۇزگەن جوق. «ءال-كايدا» قايتادان اقش-قا ەلەۋلى قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن دەگەن ىقتيمالدىق بار. سوندىقتان ءبىز ورتالىق ازيامەن جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ شەكارالارىن قورعاۋ جانە اۋعانستاننىڭ ىقپالىنىڭ تاراۋىنان قورعانۋ ءۇشىن رەسۋرستارى مەن مۇمكىندىكتەرىنىڭ بار ەكەنىنە كوز جەتكىزۋىمىز قاجەت»، – دەپ تۇيىندەدى ول.
اقش مەملەكەتتىك حاتشىسىنىڭ كومەكشىسى دونالد لۋ رەسەيدىڭ پروپاگاندا ماشيناسى بۇكىل الەمدە جۇمىس ىستەپ جاتقانىمەن، ايماقتا قىتايعا توتەپ بەرە الماعانىن اتاپ ءوتتى. دەگەنمەن قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ اقپاراتتىق ىقپالىنىڭ ناتيجەلەرى اسا كۇشتى ەمەس.
لۋ قىتايدىڭ تىلدىك توسقاۋىلدارى مەن ويلاۋ ەرەكشەلىكتەرى ايماقتاعى كوپتەگەن كاسىپكەرلەر ءۇشىن قيىندىق تۋعىزاتىنىن اتاپ ءوتتى. سەبەبى ولار كوبىنەسە ليبەرتارياندىق پرينتسيپتەردى ۇستاناتىن جانە قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ كوزقاراستارىنا قارسى تۇراتىن ادامدار.
ال اندرەا كەندالل-تەيلور، كەرىسىنشە، رەسەيدىڭ پروپاگانداسى ورتالىق ازيادا ءالى دە ءوز اسەرىن ساقتاپ تۇرعانىن ايتتى. سەبەبى ول ءوزىنىڭ «ورتالىق تەلەۆيدەنيەسى» ارقىلى ايماقتاعى ءداستۇرلى ىقپالىن جۇزەگە اسىرادى.
«پەكين مەن ماسكەۋدىڭ اقپاراتتىق سالاسىنداعى ورتاق ۇستانىمى – ورتالىق ازيادا دەموكراتيانىڭ تارالۋىنا جول بەرمەۋ جانە اقش-تىڭ ىقپالىن ازايتۋعا تىرىسۋ»، - دەپ ەسەپتەيدى ساراپشى.
دونالد لۋ اقپاراتتىق مانيپۋلياتسيالار مەن پروپاگاندالارعا قارسى تۇرۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى – ءبىلىم سالاسىنا ينۆەستيتسيا سالۋ دەپ سانايدى. ويتكەنى بۇل ماسەلە ايماق ەلدەرىنىڭ بيلىگى تاراپىنان جوعارى باعالانادى.
«بۇل اقش-قا ايماققا قايتا ورالۋ ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى. اقش ءوز ساۋداسىن، تەرروريزممەن كۇرەس سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىن جانە ديپلوماتيالىق بايلانىستارىن نىعايتۋى كەرەك. ايماق مەملەكەتتەرى رەسەي مەن قىتايدىڭ ۇستەمدىك كونتسەپتسياسىنا قارسى. بىراق ولار باتىستان، اقش-تان كەلگەن بالاما ينۆەستيتسيا كوزدەرىنە جانە ساياسي قولداۋعا مۇقتاج»، – دەپ تۇيىندەدى ليزا كەرتيس.
