قۇقىقتىق مادەنيەتتى ارتتىرۋ، حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساناسىن دامىتۋ تاۋەلسىز، دەموكراتيالىق جانە قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋعا ىقپال ەتەتىن ازاماتتىق قوعامدى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى ولشەمدەرى بولىپ تابىلادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ پروتسەسىندە قۇقىقتىق تاربيە ماسەلەلەرى ۇلكەن ماڭىزعا يە. ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق ساناسى مەن قۇقىقتىق مادەنيەتىن ارتتىرۋ، ازاماتتار بويىنداعى زاڭعا قۇرمەت سەزىمىن وياتۋ ماسەلەلەرى بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ستراتەگيالىق باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.
بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەت جۇرگىزىلىپ جاتقان قۇقىقتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنا، سونداي-اق ونى جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرۋ ءۇشىن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرگە ەرەكشە نازار اۋدارادى. وسىعان بايلانىستى، كونستيتۋتسيالىق، ازاماتتىق جانە وزگە دە ادام جانە ازاماتتىق قۇقىقتاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ، حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى مەن قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا قازاقستان بارلىق ايماقتارىندا ءتۇرلى شارالار جۇرگىزىلىپ كەلەدى.
قازاقستاندا ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق، رۋحاني جانە باسقا سالالاردا ورىن العان تۇبەگەيلى وزگەرىستەرقۇقىقتىق، الەۋمەتتىك مەملەكەتتى قۇرۋ باعىتىنا بەت بۇرۋ سەكىلدى جاعدايلار جاڭا جاعدايدا كەز-كەلگەن مەملەكەتتىك ساياسات قۇقىقتىق بولۋى ءتيىس دەگەن بايلام جاساۋعا تۇرتكى بولدى دەسەك تە بولادى. سونىمەن قاتار, ناقتى ساياسات تۇرلەرىنەن باسقا، جوسپارلى وزگەرتۋلەر مەن جاڭارتۋلاردى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بىرەگەي جالپىۇلتتىق قۇقىقتىق ساياساتتى قۇرۋ قاجەت ەكەندىگى ايقىن. وسىعان بايلانىستى، اتالمىش ساياساتتىڭ قوعامنىڭ الەۋمەتتىك–قۇقىقتىق جانە ساياسي ومىرىندەگى ءرولىن ءتۇسىنۋ جانە ءتۇيسىنۋ ءۇشىن ونىڭ تەوريالىق ادىستەمەلىك اسپەكتىلەرىن تولىقتاي قاراستىرىپ، ونىڭ قازاقستانداعى جاڭا جاعدايلاردا قالىپتاسۋ جانە ارەكەت ەتۋ مۇمكىندىكتەرىن جان-جاقتى قاراستىرۋ قاجەت. وسى تۇرعىدان قۇقىقتىق ساياسات: ەڭ الدىمەن، قوعامدى ساياسي-قۇقىقتىق جاعىنان دامىتۋعا، قۇقىقتىڭ ساياساتقا قۇقىقتىق دەگەن لاۋازىم بەرۋ ءۇشىن ساياساتقا ەنۋى رەتىندەگى ساياسي-قۇقىقتىق باسقارۋ مەحانيزمىن جاساپ شىعارۋعا باعىتتالعان مەملەكەت قىزمەتىنىڭ كونتسەپتۋالدى زاڭدىق نەگىزى رەتىندە ورىن الادى. حالىق بىرلىگى مەن جۇيەلى رەفورمالار – ساياسي جاڭعىرۋ جانە ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ، قوعامدى توپتاستىرۋ ودان ارعى ىلگەرىلەۋدىڭ باستى فاكتورى رەتىندەگى قاجەتتىلىككە نازار اۋدارا وتىرىپ، ەل ماقساتى ساياسي پروتسەستىڭ تيىمدىلىگىن، اشىقتىعى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ودان ءارى ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى. سوندىقتان ساياسي رەفورمالار جالعاسا بەرەتىنى انىق. «مەملەكەتتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ» كەڭ اۋقىمدى ساياسي رەفورمالارى قۇقىقتىق ساياسات سالاسىنداعى ەلەۋلى رەفورمالاردى دا قامتيتىنى ءسوزسىز. قۇقىقتىق ساياسات مەملەكەتىمىزدىڭ قۇقىقتىق دامۋ پروتسەستەرىن باسقارۋعا، قوعام ومىرىندەگى قۇقىقتىق قۇرامداس بولىكتىڭ رەتتىلىك جانە وڭتايلى ۇيىمداستىرىلۋ دارەجەسىن ارتتىرۋعا ارنالعان. وسى باعىتتا باسشىلىقتان ارنايى دەكلاراتسيالار قابىلدانعان.
دەكلاراتسيا بارلىق حالىق مەن مەملەكەت، سونداي-اق ءاربiر ادام ونى ورىنداۋعا ۇمتىلۋعا تيiس مiندەتتi بەكiتەدi. ول ادام قۇقىعى سالاسىندا بىرىڭعاي حالىقارالىق ستاندارتتى قالىپتاستىرعان ادام قۇقىعى سالاسىندا 60-تان استام قۇرالدى ەنگىزۋگە ىقپال ەتەدى.دەكلاراتسيادا ۇلتىنا، تۇراتىن جەرىنە، جىنىسىنا، ەتنيكالىق شىعۋ تەگىنە، تىلىنە، دىنىنە نەمەسە وزگە دە جاعدايىنا قاتىستى قانداي دا ءبىر ايىرماشىلىقسىز بارىمىزدە بار نەگىزگى قۇقىق پەن بوستاندىقتىڭ كەڭ تىزبەسى بەكىتىلگەن. بيىل وسى ماڭىزدى جاھاندىق دەكلاراتسيانىڭ قابىلدانعانىنا 75 جىل تولدى. ەسكە سالا كەتسەك، بۇعان دەيىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «ادام قۇقىقتارى مەن زاڭ ۇستەمدىگى سالاسىنداعى ءىس-قيمىل جوسپارى تۋرالى» جارلىققا قول قويعان بولاتىن. ول جارلىقتا ساياساتتىق ەڭ ماڭىزدى قۇرام بولىگى – ازامات قۇقىعى جونىندە اتاپ وتىلگەن بولاتىن. قازىرگى ساياساتتىڭ ەڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى ونىڭ قۇقىقتىق نەگىزى بولىپ تابىلادى. قۇقىقتىق نورمالار ساياساتقا ونى انىقتايتىن، امبەباپ قۇقىقتىق كەڭىستىكتى قۇرايتىن، ساياسي پروتسەسكە قاتىسۋشىلاردىڭ قۇزىرەتتىلىگىنىڭ نەگىزىن بەلگىلەيتىن پروگرەسسيۆتى ديناميكانىڭ ماڭىزدى لوگيكاسىن بەرەدى. جەتكىلىكتى تۇردە ازىرلەنگەن قۇقىقتىق ساياساتسىز ساياساتتىڭ بارلىق تۇرلەرىن ماقساتتى جانە سەنىمدى تۇردە جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. قۇقىقتىق ساياساتتىڭ السىزدىگى، قۇقىقتىق بازانىڭ جەتىلدىرىلمەگەندىگىمەن، قۇقىقتىق اكتىلەردەگى قايشىلىقتارمەن، ايقىن ەمەس باسىمدىقتارمەن بىرگە جالپى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدا ايتارلىقتاي قيىندىقتار تۋعىزادى.
قازىرگى قوعام ومىرىندە قۇقىقتىڭ ءرولى كۇرت وسكەنىن، ءارى قاراي دا ولشەۋسىز وسەتىنىن ايتا كەتكەن ءجون. قۇقىقتىق اقپارات اعىنى سالىستىرۋعا كەلمەيتىندەي ارتىپ، ءارتۇرلى نورماتيۆتىك اكتىلەر الدەقايدا كوپ قابىلدانا باستادى. بۇل ءبىزدىڭ قوعام، جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار وزدەرىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن زاڭدى بەلسەندىرەك پايدالانا باستاعانىمەن تۇسىندىرىلەدى. تيىسىنشە، «قۇقىقتىق ساياسات» – مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروتسەستەردى قۇقىقتىق رەتتەۋدىڭ ءتيىمدى تەتىگىن قۇرۋ، الەۋمەتتىك تۇراقتىلىققا قول جەتكىزۋ ءۇشىن قۇقىقتىق تەتىكتەردى ورىندى پايدالانۋ، مەيلىنشە تولىق قامتاماسىز ەتۋ ماقساتتارى بويىنشا مەملەكەتتىڭ اقىلعا قونىمدى، جۇيەلى جانە دايەكتى قىزمەتى. ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ، قۇقىقتىق ءتارتىپتى نىعايتۋ، قۇقىقتىق مادەنيەت دەڭگەيىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋ. 1993 جىلعى ەگەمەندى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش كونستيتۋتسياسىندا نەگىزگى مىندەتتەرگە رەسپۋبليكا ازاماتتارى مەملەكەتتىك نىشاندارى – ەلتاڭبانى، تۋدى، ءانۇراندى قۇرمەتتەۋ، قاستەر تۇتۋ كىرگىزىلگەن. ونداي باپ قازاقستان رەسپۋبليكاسى جاڭا كونستيتۋتسياسىندا دا بار. بۇل ەرەجە مەملەكەتتىڭ ابىروي، بەدەلىن نىعايتۋعا، ارتتىرۋعا باعىتتالعان جانە ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ بەلگىلەرىن قۇرمەتتەۋ سەزىمىن دامىتۋعا اسەر ەتەدى، ادامداردى ۇلتجاندىلىققا باۋليدى. ادام قۇقىعىنىڭ جۇزەگە اسىپ، ورىندالۋى بويىنشا قاي ەلدىڭ بولماسىن دامۋ ءورىسىن، ادامگەرشىلىك، پاراساتتىلىعىن بايقاۋعا بولادى. ونداي ەلدىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك دامۋى دا جوعارى بولماق. ول ەلدەتوتاليتارلىق تارتىپكە دە جول بەرىلە قويمايدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسى قوعام مەن مەملەكەت ومىرىندە ءبىزدىڭ ارقايسىمىزدىڭ قۇقىعىمىز بەن بوستاندىعىمىزدى قورعاۋ ءۇشىن لايىقتى ءومىر ءسۇرۋ جولىندا ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان تۇبەگەيلى رەفورمالاردىڭ تابىستى بولۋى ءۇشىن قاجەتتى ءتارتىپ ورناتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ سەنەمىز. ول – ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدا ءار ادام قۇرمەتكە بولەنەدى دەپ بولاشاققا زور ۇمىتپەن قاراۋىمىزدىڭ كەپىلى.
قورىتا كەلگەندە، قۇقىعىنىڭ ىسكە اسىپ، ورىندالۋىنىڭ وتە زور ماڭىزى بار ەكەندىگىن اڭعارامىز. ول بويىنشا قاي ەلدىڭ بولماسىن دامۋ ءورىسىن، ادامگەرشىلىك، پاراساتتىلىعىن بايقاۋعا بولادى. ول ارقىلى ادام ارداقتالىپ، اسقاقتاتىلادى، مەرەي، مارتەبەسى كورسەتىلەدى. ونداي ەلدىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك دامۋى دا جوعارى بولادى. ول ەلدە كەرتارتپا، توتاليتارلىق تارتىپكە دە جول بەرىلە قويمايدى. جالپى دۇنيەجۇزىلىك مولشەردە الساق، ادام قۇقىن ورىنداۋ حالىقتار اراسىندا سەنىمدى نىعايتۋعا، ادامگەرشىلىك قاتىناستاردى دامىتۋا، بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋعا كەپىل بولا الادى. ول ادامعا ءوزىنىڭ جەكە جانە قوعامدىق ءومىرىنىڭ سانالى جاساۋشىسى، ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتىڭ تولىق سۋبەكتىسى بولۋىنا، مەملەكەتتىڭ بىرقالىپتى پروگرەستى دامۋىنا جاعداي جاسايدى. ادام قۇقىعىنىڭ قامتاماسىز ەتىلۋ دەڭگەيى قوعامنىڭ دامۋ دارەجەسى مەن دەموكراتيالىلىعىن كورسەتەدى.
