“قويشى ارمان، كىتاپ وقۋدىڭ پايداسىن نەسىنە ايتاسىڭ؟ ونسىز دا تۇسىنىكتى نارسە عوي. ونىڭ ۇستىنە، ماقتانعانداي بولىپ…” ءبىر ويىم وسىلاي كەرى تارتادى. بىراق اينالامداعى كوپتەگەن كىسلەرگە قاراپ ءالى دە كىتاپ وقۋدى ناسيحاتتاي ءتۇسۋ كەرەك ەكەنىن ۇعامىن. كەرەك بولسا، پايداسىنا جاراتار. كەرەكسىز بولسا، كورمەگەنسىپ وتە شىعار. ودان بولەك كەشە فەيسبۋكتا دابىرلاتىپ جارناما دا جاساپ جىبەردىك. ەندەشە، نە تۇرىس؟
ۇلىلارمەن سىرلاسۋ، سۇحباتتاسۋ
كىم دە بولسا ۇلى ادامدارمەن دوس بولعىسى كەلەدى. دىم بىتىرمەسە دە سونداي ۇلىلاردىڭ قاسىندا 1 مينۋت بىرگە تۇرسا، ءوز-ءوزىن شەكسىز باقىتتى سەزىنۋى مۇمكىن. بىراق بۇل مۇمكىن بە؟ كوپ جاعدايدا جوق، مۇمكىن ەمەس. داڭقتى ويشىلدار، عۇلامالاردىڭ كوبى بۇل ومىرمەن قوشتاسىپ تا كەتكەن. الايدا ءسىز قام جەمەڭىز، قاتتى ۋايىمداماڭىز. ءسىز ول اداممەن سىرلاس دوس بولۋعا، قالاعان ساۋالدارىڭىزدى قويىپ سۇحباتتاسۋعا دا مۇمكىندىگىڭىز بار. “قالايشا؟” دەپ تاڭ قالدىڭىز با؟ سول ۇلىلاردىڭ جازعان شىعارمالارىن، ەڭبەكتەرىن وقۋ ارقىلى ءسىز ءبىر ساتى ولارعا جاقىنداي تۇسەسىز. ءتىپتى ولاردىڭ شىعارماسىن وقۋ كەزىندە بەلگىلى ءبىر مەزەتتەرگە بولسا دا يىق تىرەسىپ قاتار وتىراسىز. كىتاپ وقىعاندا سولاي اۆتوردى ەلەستەتىپ وقىڭىز. شىن مانىندە ودان سۇحبات الىپ وتىرمىن دەپ ەلەستەتىڭىز. بۇل ءسىزدى ءوز-ءوزىڭىزدى باعالاۋعا عانا ەمەس، زەيىنىڭىزدى ءبىر باعىتقا قاراي شوعىرلانۋعا كومەكتەسەدى.
ادەتتە ءسىزدىڭ اينالاڭىزدا وزىق ويلى ادامدار وتە سيرەك كەزدەسەدى. ءتىپتى جوققا ءتان بولۋى دا مۇمكىن. بۇل ءسىزدى دامىتپايدى، كەرى كەتىرەدى. ال ءسىزدىڭ دوستارىڭىز كىتاپتار بولسا، ءجاي كىتاپتار عانا ەمەس، الەمنىڭ ۇزدىك كىتاپتارى بولسا، وندا ءسىز ەرەكشە قارقىنمەن وركەندەيتىن بولاسىز. ءسىزدىڭ ەندىگى دوستارىڭىز سول ۇلى تۋىندىنى جازعان ۇلى اۆتورلار ەكەنىنە ەش كۇمانىڭىز بولماسىن.
شاحماتتىڭ ءبىر ەرەجەسىندە “ۇنەمى وزىڭنەن مىقتى قارسىلاسپەن وينا!” دەپ جازىلعان. پىكىر الماساتىن ادامىڭىز دا نەعۇرلىم تۇڭعيىق بولسا، سوعۇرلىم پايدالىراق. بيولوگيادا “كەز كەلگەن تىرشىلىك يەسى ءوزى قورشاعان ورتاسىنا قاراي بەيىمدەلەدى” دەيتىن اداپتاتسيالىق زاڭدىلىق بار. بۇل ادامدارعا دا تىكەلەي قاتىستى. قازاق مۇنى “كورشىڭ سوقىر بولسا، ءبىر كوزىڭدى قىسىپ ءجۇر” دەپ ءبىر-اق اۋىز سوزبەن تۇيىندەگەن. دەمەك، ءسىز وقيتىن كىتاپ الەمدىك دەڭگەيدەگى عاجاپ تۋىندى بولسا، ءسىزدىڭ وي-ءورىسىڭىز دە وسال بولماعانى.
مي قۇرىلىسى مەن ەرەكشەلىگىن تەرەڭ زەرتتەگەن جاپون عالىمى ريۋتا كاۆاشيما ادام قابىلداعان كەز كەلگەن اقپارات ۇمىتىلمايدى. بەينەلەپ ايتقاندا، ارنايى ۇياشىقتارعا، سەيفتەرگە سالىنىپ، اۋزى جابىلادى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە كەرەك بولعان كەزدە الگى “ۇياشىقتاردان” اقپاراتتاردى مي سىرتقا ءوزى قايتا شىعارادى. “وقىعاندارىمدى ءبارىبىر دە ۇمىتىپ قالامىن عوي” دەپ كىتاپ وقىماۋ ۇلكەن قاتە تۇسىنىك. ارينە، وقىعان دۇنيەنى قايتالاپ وتىرۋدىڭ پايداسى ءتىپتى زور.
مەنىڭ تۇسىنىگىمدە وقىلعان ءاربىر كىتابىمىز ادام ساناسىن، جان-دۇنيەسىن “پروگراممالايدى”. ياعني، كىسىنىڭ بولمىس-ءبىتىمىن، تۇلعالىق بەينەسىن قالىپتاستىرادى. ول الداعى ءومىرىڭىزدىڭ ءتۇرلى شەشىمدەردى قابىلداۋ ءساتىڭىزدىڭ، دۇنيەگە دەگەن قانداي دا ءبىر كوزقاراسىڭىزدىڭ قالىپتاسۋىنا كەيدە تىكەلەي، كەيدە جاناما اسەر ەتەدى.
قانداي كىتاپتاردى وقىماۋ كەرەك؟
ءدىن باعىتىندا جازىلعان كىتاپتاردى وقۋعا مۇلدە بولمايدى دەپ ەسەپتەيمىن. اسىرەسە، بۇعاناسى بەكىمەگەن جاستاردىڭ وقۋىنا مۇلدە تىيىم سالىنۋى كەرەك. سەبەبى، مۇنداي كىتاپتاردى ءارتۇرلى تەرىس ءدىني اعىمدار شىعارادى. الگى كىتاپتاردى وقىعان كىسىلەر “قۇدايدىڭ ءسوزى عوي” دەپ قاتتى ءمان بەرىپ جۇرەكتەرىمەن بەرىلىپ وقىپ ءتۇپسانالارىنا قاتە ۇعىمداردى بەكىتىپ الادى. اينالاسىنان پىكىرلەس ادام تاپپاي اقىرىندا الگى ءدىني جاماعاتتى ىزدەپ تابادى. وي-پىكىرى تولىقتاي ۇيلەسەتىن ورتادا الگى ادام ءوز-ءوزىن جايلى سەزىنەدى. سول ورتادان ايرىلىپ قالماۋ ءۇشىن جاماعات كوسەمى قانداي “تاپسىرما” بەرسە دە ورىنداۋعا ءازىر تۇرادى. وسىلايشا جاماعاتتىڭ “قۇلاقكەستى قۇلىنا” اينالادى. وسىلايشا جاستار وزدەرى دە بايقاماي ءوز بولاشاقتارىنا وزدەرى بالتا شابادى.
بۇگىندە ءبىرشاما باسپاحانالار ادەبيەت، تانىمدىق باعىتتا جۇمىس ىستەگەندەي بولىپ استارلاپ ءدىني يدەولوگياعا قىزمەت ەتەدى. وكىنىشكە وراي، مۇنداي باسپاحانالار سانى جىل سايىن ەسەلەپ ارتۋدا.
ءوز باسىم “اتامۇرا” باسپاسى مەن “مازمۇنداما” قورىنىڭ كىتاپتارىن تۇراقتى وقيمىن. بۇل ەكى باسپا دا ەشقانداي قۇيتىرقى مۇددەلەردىڭ شىلاۋىنا تۇسپەگەن، ءپرينتسپتى تۇردە ەلگە قىزمەت ەتۋدى ۇلى مۇرات تۇتقان مەكەمە دەپ بىلەمىن. باسپاحانا يەلەرىنىڭ دە ەل مەن جەر مۇددەلەرىن بارىنەن جوعارى قوياتىن مەملەكەتشىل ازاماتتار ەكەنىنە تالاي كوز جەتكەن.
قىسقاسى، تازا ءدىني باعىتتاعى، استارلاپ ءدىن ناسيحاتتايتىن كىتاپتارعا تىيىم سالىنۋ كەرەك. جوق دەگەندە كىتاپ سىرتىنا +18 بەلگىسى قويىلۋى كەرەك. تانىم-تۇسىنىگى ءالى قالىپتاسپاعان بالالار مەن جاستار ءدىني كىتاپتار وقۋدان اۋلاق جۇرگەنى ابزال.
بىزدەگى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى، عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى، وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى ءدىني جانە استىرتىن ءدىني كىتاپتاردىڭ زايىرلى مەكەمەلەرگە تاراۋىنا، ءبىلىم وشاقتارىنا كىرۋىنە تىيىم سالۋ كەرەك. زومبيلانعان قازاق ۇرپاعى قالىپتاسپاسىن دەسەك، قازىردەن باستاپ بۇل ماسەلەگە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك.
جاس كەزىندە ءدىني ءبىلىم العان ادامدار گەوگرافيالىق، ارحەولوگيالىق، استرانوميالىق ءبىلىمدى تەرىس ۇيرەنەدى. ءدىن جولىنان باس تارتسا دا قاتە تۇسىنىكتەر (جەر جالپاق، جۇلدىزدار اسپالى شامدار دەگەن ءتارىزدى) ءومىر بويىنا قالىپ قويادى.
ەڭ قۇندى، ەڭ قىمبات دۇنيە ول - ۋاقىت. كىتاپ وقۋ ەلەۋلى ۋاقىت الادى. تەرىس پيعىلدى توپتاردىڭ تاراپىنان جازىلعان كىتاپتاردى وقۋعا كەتكەن ۋاقىت - ەڭ ۇلكەن وكىنىش… سالدارى باتپان.
ءسوزىمنىڭ سوڭىن ابايشا اياقتاسام، “ارتىق ءبىلىم - كىتاپتا
ەرىنبە وقىپ كورۋگە!”
دەسە دە، وقيتىن دۇرىس كىتاپ تاڭداي ءبىلۋ - ءوزىڭىزدىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىڭىزعا، ۇرپاعىڭىزدىڭ بولاشاعىنا دا اسەر ەتەتىنىن ۇمىتپاعايسىز!
ارمان اۋباكىر
