ەلدە – جاڭاارقادا ءجۇرمىن. ارقادا، ونىڭ ىشىندە جاڭاارقا اۋدانىندا قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن (مەن تۋعالى) جۇت بولىپ جاتىر، اعايىن. كەشە ءوزىم ءوسىپ، ەرجەتكەن جاڭاارقا اۋدانى، بايدالى بي اۋىلىندا بولىپ، ءوز كوزىممەن كوردىم، جىلقى جارىقتىق قىرىلىپ جاتىر، قىرىلماعانى ابدەن ارىپ، تۋلاققا اينالعان.ءتۇرتىپ قالساڭ – قۇلاعالى تۇر. قۇلاعانى تۇرمايدى – پىشاققا ىلىنەدى. بيەلەر تەگىس قۇلىن تاستاعان. تۇتاس ۇيىرلەر جوعالىپ، ءىز-ءتۇسسىز كەتكەن. مال باققان، ونىڭ سۇمەسىنە قاراپ وتىرعان ەلدىڭ ەڭسەسى تۇسىڭكى. جەم-ءشوپ جەتپەيدى. جىلقى قولعا قاراعان سوڭ – ەلدىڭ ءشوبى تۇگەسىلۋگە تاياۋ. ءشوپ باعاسى شارىقتاپ كەتكەن، تونناسى 120 مىڭعا جەتكەن! بۇعان قايرات قىلىپ جاتقان وكىمەت جوق. ەستۋىمشە، بيلىك مالدىڭ جۇتقا ۇشىراۋىن حالىقتىڭ وزىنەن كورۋدە. حالىق ولگەن مالىن دالەلدەي الماۋدا. سەبەبى، ءار جىلقى ەسەپكە الىنىپ، چيپ سالىنۋى كەرەك ەكەن، ءار مالدى پاسپورتتاۋ كەرەك كورىنەدى.
قىسقاسى، وكىمەتتىڭ پوزيتسياسى –مالداردىڭدى دۇرىس باقپاعان، جۇتقا دايىندالماعان ءوز وبالدارىڭ وزدەرىڭە دەگەنگە سايادى. باياعىدا، كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە مۇنداي اۋىر قىستاردا ەل ىشىنە جوعارىدان ۋاكىلدەر شىعىپ، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن كوزىمەن كورگەن سوڭ، ۇكىمەتكە بايانداپ، سونان سوڭ توتەنشە جاعداي جاريالانىپ، جۇت زارداپتارىن جويۋعا ناقتى شەشىمدەر قابىلدانىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋعا ارنايى قۇرىلعان ارنايى شتابتار جەدەل ىسكە كىرىسەتىن. بۇعان كۇللى رەسپۋبليكا جۇمىلدىراتىن، ءتىپتى تەمىر جول، كولىك قاتىناستارى مينيسترلىگى وبلىستاردان جەم-ءشوپ تاسۋعا ارناۋلى ۆاگوندار مەن جۇك كولىكتەرىن بولەتىن. قازىر مۇنىڭ ءبىرى جوق. ۇكىمەت ولمەسەڭ ومىرەم قاپ دەگەندەي، تىم-تىرىس، ءۇنسىز. بۇل جونىنەن بۇل 1929-32 جىلدارداعى ۇلى اشارشىلىقتا حالىق اشتان قىرىلىپ جاتقاندا "قازاقستاندا ءبارى جاقسى، تەك سوۆەت ۇكىمەتىنە قارسى بايلار مالداردىن ادەيى قىرىپ جاتىر دەپ، ماسكەۋگە جالعان اقپار جونەلتۋمەن بولعان گولوششەكين باسقارعان ۇكىمەتتىڭ سۇرقيالىعىن ەسكە تۇسىرەدى.
كارى قۇلاقتاردىڭ ايتۋىنشا مۇنداي اۋىر جۇت ارقادا 1968-1969 جىلدارى، ەسكىشە مەشىن مەن تاۋىق جىلدارى بولعان. ايىرماشىلىعى – 1968-1969 جىلدارداعى جۇتتا اپتالاپ بوران سوعىپ، 30-40 گرادۋستىق ايازدار ءبىر اي بويى تۇرىپ العان. بيىلعى جۇتتا بوران سوڭى جاڭبىرعا ونىڭ سوڭى قاتتى ايازدارعا ۇلاسقان. جاڭا سىرتتان كەلدىم، تەرىسكەيدەن شىعىپ العان وكپەك، ىزعارلى جەل وڭمەنىڭنەن وتەدى. جىلقى باققاندار بىلەدى، بۇل ابدەن ارىعان، ءالجۋاز جىلقىنىڭ تۇبىنە جەتەتىن ناعىز جۇتتىڭ جەلى.
بالا كەزىمدە نەبىر اۋىر جۇتتاردى كورگەن قاريالاردان ەستىپ ەدىم. جۇتتىڭ ەڭ اۋىرى قويان جىلدارىنا كەلەدى. ونىڭ ىشىندە اق قويان، كوكشە قويان، تىقىر قويان ت.ب. تۇرلەرى بولادى. سونىڭ ىشىندە ەڭ اۋىرى – اق قويان جىلعى جۇت دەپ. وزدەرى ونىڭ قاي قويان ەكەنىن ايىرىپ، تۇستەپ تانىپ وتىراتىن. ول كەزدە بالا بولدىق، قاريالاردان بۇل ءىلىمدى الىپ قالا المادىق. سول سەبەپتى بيىلعى جۇت – قاي قويان جۇتى ەكەنىن تۇستەپ تاني المايمىز. ايتەۋىر ەلگە وزگەشە سۇراپىل اۋىر جۇت تيۋدە. سوسىن سول كونەكوزدەر ايتۋشى ەدى: "قوياننىڭ كىرۋىنەن، شىعۋى اۋىر بولادى" دەپ. كەشە اۋىلداعى جۇماعالي بولەم: "ينتەرنەتتەگى اۋا رايىن قارادىم، 15 ناۋرىزدان باستاپ، ءبىر اپتا جاۋىن جاۋادى دەپ تۇر. وندا مىنا جىلقىلاردىڭ ءبارى قىرىلادى. قازىردىڭ وزىندە باۋىرلارى ءىسىپ كەتكەن", – دەيدى. ءوزى جىعىلىپ، تۇرا الماي قالعان كوتەرەم تايىن سويىپ الەك.
ەگەر شىنىندا دا ناۋرىزدا ارقادا جاڭبىر جاۋار بولسا، ەل جۇگەنىن ۇستاپ قالماق. مۇنىڭ سوڭى ەلدە مال شارۋاشىلىعىنىڭ كۇيرەۋىنە اكەلىپ سوقپاق. الايدا مەن بۇعان باس اۋىرتىپ جۇرگەن مال شارۋاشىلىعى باسشىلارىن كورمەدىم. سەبەبى اۋداندا مال شارۋاشىلىعىنىڭ باسشىسى – يۋريست كورىنەدى. جاڭا عانا اۋدان ورتالىعىندا ءبىر ۇيدە وتكەن باس قوسۋدان كەلدىم. شاراسىز جۇرت "يۋريست – مال شارۋاشىلىعىنىڭ جايىن قايدان ءبىلسىن" – دەپ قولىن جايادى.
قىسقاشا بايانداماسام، اۋدانداعى احۋال وسىنداي – وتە كۇردەلى! باسقا اۋدانداردان ازىرگە ناقتى اقپاراتىم جوق. ايتسە دە وسىناۋ احۋال تۇتاس ۇلىتاۋ وبلىسىنا ءتان كورىنەدى.
ەل ازاماتتارى، جۋرناليستەر، ۇلىتاۋ وبلىسىنا، اسىرەسە، جاڭاارقا اۋدانىنا ۇكىمەتتىڭ نازارىن اۋدارتىپ، توتەنشە جاعداي جاريالاۋعا كۇش-قايرات قىلىڭىزدار! بيلىكتىڭ ايتقانىنا سەنبەڭىزدەر! ولار ەلدەگى جاعدايدى بۇركەمەلەپ، جوعارىعا ناقتى جاعدايدى بايانداۋعا جۇرەكسىنىپ وتىرعان سىڭايلى. مەن ءالى اۋداندا بولامىن. ماعان ءمان جايدى باياندايمىن، ۆاتتسابىما جىبەرەمىن دەسەڭىزدەر، تەل 87473792782. الماتىعا
بارعان سوڭ، وسىناۋ اۋىر جۇتقا بايلانىستى ماقالا جازىپ، ۇكىمەتتىڭ، قوعامنىڭ نازارىن اۋدارماققا نيەتتىمىن. ايتپەسە, مىناۋ شىن مانىنىندە بوپ جاتقان سۇمدىق! جاڭاارقا اۋدانىن كەيىنگى 56 جىلدا بولماعان اۋىر جۇت جايلاۋدا!
سۋرەتتەر جاڭاارقالىق ايتىسكەر اقىن ءومىرجان كوپبوسىنوۆتىڭ پاراقشاسىنان الىندى.
Erlan Toleutai
