Elde – Jaŋaarqada jürmın. Arqada, onyŋ ışınde Jaŋaarqa audanynda qūlaq estıp, köz körmegen (men tuǧaly) jūt bolyp jatyr, aǧaiyn. Keşe özım ösıp, erjetken Jaŋaarqa audany, Baidaly bi auylynda bolyp, öz közımmen kördım, jylqy jaryqtyq qyrylyp jatyr, qyrylmaǧany äbden aryp, tulaqqa ainalǧan.Türtıp qalsaŋ – qūlaǧaly tūr. Qūlaǧany tūrmaidy – pyşaqqa ılınedı. Bieler tegıs qūlyn tastaǧan. Tūtas üiırler joǧalyp, ız-tüssız ketken. Mal baqqan, onyŋ sümesıne qarap otyrǧan eldıŋ eŋsesı tüsıŋkı. Jem-şöp jetpeidı. Jylqy qolǧa qaraǧan soŋ – eldıŋ şöbı tügesıluge taiau. Şöp baǧasy şaryqtap ketken, tonnasy 120 myŋǧa jetken! Būǧan qairat qylyp jatqan ökımet joq. Estuımşe, bilık maldyŋ jūtqa ūşyrauyn halyqtyŋ özınen körude. Halyq ölgen malyn däleldei almauda. Sebebı, är jylqy esepke alynyp, chip salynuy kerek eken, är maldy pasporttau kerek körınedı.
Qysqasy, ökımettıŋ pozisiiasy –maldardyŋdy dūrys baqpaǧan, jūtqa daiyndalmaǧan öz obaldaryŋ özderıŋe degenge saiady. Baiaǧyda, Keŋes ükımetı kezınde mūndai auyr qystarda el ışıne joǧarydan uäkılder şyǧyp, mäselenıŋ män-jaiyn közımen körgen soŋ, ükımetke baiandap, sonan soŋ tötenşe jaǧdai jariialanyp, jūt zardaptaryn joiuǧa naqty şeşımder qabyldanyp, ony jüzege asyruǧa arnaiy qūrylǧan arnaiy ştabtar jedel ıske kırısetın. Būǧan küllı respublika jūmyldyratyn, tıptı Temır jol, kölık qatynastary ministrlıgı oblystardan jem-şöp tasuǧa arnauly vagondar men jük kölıkterın böletın. Qazır mūnyŋ bırı joq. Ükımet ölmeseŋ ömırem qap degendei, tym-tyrys, ünsız. Būl jönınen būl 1929-32 jyldardaǧy ūly aşarşylyqta halyq aştan qyrylyp jatqanda "Qazaqstanda bärı jaqsy, tek Sovet ükımetıne qarsy bailar maldardyn ädeiı qyryp jatyr dep, Mäskeuge jalǧan aqpar jöneltumen bolǧan Goloşekin basqarǧan ükımettıŋ sūrqiialyǧyn eske tüsıredı.
Kärı qūlaqtardyŋ aituynşa mūndai auyr jūt arqada 1968-1969 jyldary, eskışe Meşın men Tauyq jyldary bolǧan. Aiyrmaşylyǧy – 1968-1969 jyldardaǧy jūtta aptalap boran soǧyp, 30-40 gradustyq aiazdar bır ai boiy tūryp alǧan. Biylǧy jūtta boran soŋy jaŋbyrǧa onyŋ soŋy qatty aiazdarǧa ūlasqan. Jaŋa syrttan keldım, terıskeiden şyǧyp alǧan ökpek, yzǧarly jel öŋmenıŋnen ötedı. Jylqy baqqandar bıledı, būl äbden aryǧan, äljuaz jylqynyŋ tübıne jetetın naǧyz jūttyŋ jelı.
Bala kezımde nebır auyr jūttardy körgen qariialardan estıp edım. Jūttyŋ eŋ auyry qoian jyldaryna keledı. Onyŋ ışınde aq qoian, kökşe qoian, tyqyr qoian t.b. türlerı bolady. Sonyŋ ışınde eŋ auyry – aq qoian jylǧy jūt dep. Özderı onyŋ qai qoian ekenın aiyryp, tüstep tanyp otyratyn. Ol kezde bala boldyq, qariialardan būl ılımdı alyp qala almadyq. Sol sebeptı biylǧy jūt – qai qoian jūty ekenın tüstep tani almaimyz. Äiteuır elge özgeşe sūrapyl auyr jūt tiiude. Sosyn sol köneközder aituşy edı: "Qoiannyŋ kıruınen, şyǧuy auyr bolady" dep. Keşe auyldaǧy Jūmaǧali bölem: "İnternettegı aua raiyn qaradym, 15 nauryzdan bastap, bır apta jauyn jauady dep tūr. Onda myna jylqylardyŋ bärı qyrylady. Qazırdıŋ özınde bauyrlary ısıp ketken", – deidı. Özı jyǧylyp, tūra almai qalǧan köterem taiyn soiyp älek.
Eger şynynda da nauryzda Arqada jaŋbyr jauar bolsa, el jügenın ūstap qalmaq. Mūnyŋ soŋy elde mal şaruaşylyǧynyŋ küireuıne äkelıp soqpaq. Alaida men būǧan bas auyrtyp jürgen mal şaruaşylyǧy basşylaryn körmedım. Sebebı audanda mal şaruaşylyǧynyŋ basşysy – iurist körınedı. Jaŋa ǧana audan ortalyǧynda bır üide ötken bas qosudan keldım. Şarasyz jūrt "Iýrist – mal şaruaşylyǧynyŋ jaiyn qaidan bılsın" – dep qolyn jaiady.
Qysqaşa baiandamasam, audandaǧy ahual osyndai – öte kürdelı! Basqa audandardan äzırge naqty aqparatym joq. Äitse de osynau ahual tūtas Ūlytau oblysyna tän körınedı.
El azamattary, jurnalister, Ūlytau oblysyna, äsırese, Jaŋaarqa audanyna Ükımettıŋ nazaryn audartyp, tötenşe jaǧdai jariialauǧa küş-qairat qylyŋyzdar! Bilıktıŋ aitqanyna senbeŋızder! Olar eldegı jaǧdaidy bürkemelep, joǧaryǧa naqty jaǧdaidy baiandauǧa jüreksınıp otyrǧan syŋaily. Men älı audanda bolamyn. Maǧan män jaidy baiandaimyn, vatsabyma jıberemın deseŋızder, tel 87473792782. Almatyǧa
barǧan soŋ, osynau auyr jūtqa bailanysty maqala jazyp, Ükımettıŋ, qoǧamnyŋ nazaryn audarmaqqa niettımın. Äitpese, mynau şyn mänınınde bop jatqan sūmdyq! Jaŋaarqa audanyn keiıngı 56 jylda bolmaǧan auyr jūt jailauda!
Suretter jaŋaarqalyq aitysker aqyn Ömırjan Köpbosynovtyŋ paraqşasynan alyndy.
Erlan Toleutai
Ūqsas jaŋalyqtar
