Elde – Jańaarqada júrmin. Arqada, onyń ishinde Jańaarqa aýdanynda qulaq estip, kóz kórmegen (men týǵaly) jut bolyp jatyr, aǵaıyn. Keshe ózim ósip, erjetken Jańaarqa aýdany, Baıdaly bı aýylynda bolyp, óz kózimmen kórdim, jylqy jaryqtyq qyrylyp jatyr, qyrylmaǵany ábden aryp, týlaqqa aınalǵan.Túrtip qalsań – qulaǵaly tur. Qulaǵany turmaıdy – pyshaqqa ilinedi. Bıeler tegis qulyn tastaǵan. Tutas úıirler joǵalyp, iz-tússiz ketken. Mal baqqan, onyń súmesine qarap otyrǵan eldiń eńsesi túsińki. Jem-shóp jetpeıdi. Jylqy qolǵa qaraǵan soń – eldiń shóbi túgesilýge taıaý. Shóp baǵasy sharyqtap ketken, tonnasy 120 myńǵa jetken! Buǵan qaırat qylyp jatqan ókimet joq. Estýimshe, bılik maldyń jutqa ushyraýyn halyqtyń ózinen kórýde. Halyq ólgen malyn dáleldeı almaýda. Sebebi, ár jylqy esepke alynyp, chıp salynýy kerek eken, ár maldy pasporttaý kerek kórinedi.
Qysqasy, ókimettiń pozıııasy –maldardyńdy durys baqpaǵan, jutqa daıyndalmaǵan óz obaldaryń ózderińe degenge saıady. Baıaǵyda, Keńes úkimeti kezinde mundaı aýyr qystarda el ishine joǵarydan ýákilder shyǵyp, máseleniń mán-jaıyn kózimen kórgen soń, úkimetke baıandap, sonan soń tótenshe jaǵdaı jarııalanyp, jut zardaptaryn joıýǵa naqty sheshimder qabyldanyp, ony júzege asyrýǵa arnaıy qurylǵan arnaıy shtabtar jedel iske kirisetin. Buǵan kúlli respýblıka jumyldyratyn, tipti Temir jol, kólik qatynastary mınıstrligi oblystardan jem-shóp tasýǵa arnaýly vagondar men júk kólikterin bóletin. Qazir munyń biri joq. Úkimet ólmeseń ómirem qap degendeı, tym-tyrys, únsiz. Bul jóninen bul 1929-32 jyldardaǵy uly asharshylyqta halyq ashtan qyrylyp jatqanda "Qazaqstanda bári jaqsy, tek Sovet úkimetine qarsy baılar maldardyn ádeıi qyryp jatyr dep, Máskeýge jalǵan aqpar jóneltýmen bolǵan Goloekın basqarǵan úkimettiń surqııalyǵyn eske túsiredi.
Kári qulaqtardyń aıtýynsha mundaı aýyr jut arqada 1968-1969 jyldary, eskishe Meshin men Taýyq jyldary bolǵan. Aıyrmashylyǵy – 1968-1969 jyldardaǵy jutta aptalap boran soǵyp, 30-40 gradýstyq aıazdar bir aı boıy turyp alǵan. Bıylǵy jutta boran sońy jańbyrǵa onyń sońy qatty aıazdarǵa ulasqan. Jańa syrttan keldim, teriskeıden shyǵyp alǵan ókpek, yzǵarly jel óńmenińnen ótedi. Jylqy baqqandar biledi, bul ábden aryǵan, áljýaz jylqynyń túbine jetetin naǵyz juttyń jeli.
Bala kezimde nebir aýyr juttardy kórgen qarııalardan estip edim. Juttyń eń aýyry qoıan jyldaryna keledi. Onyń ishinde aq qoıan, kókshe qoıan, tyqyr qoıan t.b. túrleri bolady. Sonyń ishinde eń aýyry – aq qoıan jylǵy jut dep. Ózderi onyń qaı qoıan ekenin aıyryp, tústep tanyp otyratyn. Ol kezde bala boldyq, qarııalardan bul ilimdi alyp qala almadyq. Sol sebepti bıylǵy jut – qaı qoıan juty ekenin tústep tanı almaımyz. Áıteýir elge ózgeshe surapyl aýyr jut tııýde. Sosyn sol kónekózder aıtýshy edi: "Qoıannyń kirýinen, shyǵýy aýyr bolady" dep. Keshe aýyldaǵy Jumaǵalı bólem: "Internettegi aýa raıyn qaradym, 15 naýryzdan bastap, bir apta jaýyn jaýady dep tur. Onda myna jylqylardyń bári qyrylady. Qazirdiń ózinde baýyrlary isip ketken", – deıdi. Ózi jyǵylyp, tura almaı qalǵan kóterem taıyn soıyp álek.
Eger shynynda da naýryzda Arqada jańbyr jaýar bolsa, el júgenin ustap qalmaq. Munyń sońy elde mal sharýashylyǵynyń kúıreýine ákelip soqpaq. Alaıda men buǵan bas aýyrtyp júrgen mal sharýashylyǵy basshylaryn kórmedim. Sebebi aýdanda mal sharýashylyǵynyń basshysy – ıýrıst kórinedi. Jańa ǵana aýdan ortalyǵynda bir úıde ótken bas qosýdan keldim. Sharasyz jurt "Iýrıst – mal sharýashylyǵynyń jaıyn qaıdan bilsin" – dep qolyn jaıady.
Qysqasha baıandamasam, aýdandaǵy ahýal osyndaı – óte kúrdeli! Basqa aýdandardan ázirge naqty aqparatym joq. Áıtse de osynaý ahýal tutas Ulytaý oblysyna tán kórinedi.
El azamattary, jýrnalıster, Ulytaý oblysyna, ásirese, Jańaarqa aýdanyna Úkimettiń nazaryn aýdartyp, tótenshe jaǵdaı jarııalaýǵa kúsh-qaırat qylyńyzdar! Bıliktiń aıtqanyna senbeńizder! Olar eldegi jaǵdaıdy búrkemelep, joǵaryǵa naqty jaǵdaıdy baıandaýǵa júreksinip otyrǵan syńaıly. Men áli aýdanda bolamyn. Maǵan mán jaıdy baıandaımyn, vatabyma jiberemin deseńizder, tel 87473792782. Almatyǵa
barǵan soń, osynaý aýyr jutqa baılanysty maqala jazyp, Úkimettiń, qoǵamnyń nazaryn aýdarmaqqa nıettimin. Áıtpese, mynaý shyn mánininde bop jatqan sumdyq! Jańaarqa aýdanyn keıingi 56 jylda bolmaǵan aýyr jut jaılaýda!
Sýretter jańaarqalyq aıtysker aqyn Ómirjan Kópbosynovtyń paraqshasynan alyndy.
Erlan Toleutai
