بۇگىن - قازاقستان مەملەكەتى ءۇشىن، الاشتىقتار ءۇشىن ايتۋلى كۇن. وسىدان 106 جىل بۇرىن، 1917 جىلى 13 جەلتوقساندا الاشوردا ۇكىمەتى قۇرىلعان بولاتىن.
سول كۇنى سەزدە ءبىرىنشى باياندامانى ءاليحان بوكەيحان وقىدى. ءاليحان بوكەيحان جاساعان بايانداماسى نەگىزىندە شىعارىلعان قاۋلىدا قازاق اۆتونومياسى، ميليتسيا جانە ۇلتتىق كەڭەس ماسەلەلەرىن قاراۋ ءۇشىن جەتى ادامنان تۇراتىن كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى.
ۇلتتىق كەڭەس تۋرالى بايانداما
ەكىنشى جالپىقازاق سەزىندە قۇرىلعان كوميسسيا اتىنان حالەل عابباسوۆ اۆتونوميا، پوليتسيا جانە ۇلتتىق كەڭەس تۋرالى بايانداما وقىدى.
حالەل عابباسۇلى اۆتونوميانى قۇرۋداعى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ءرولىن ەرەكشە اتاپ ءوتىپ، جاڭا اۆتونوميانى «الاش» دەپ اتاۋعا ۇسىنىس جاسادى. وسىلايشا 1917 جىلى 12 جەلتوقساندا سەزد دەلەگاتتارى ۇزاق تالقىلاۋدان كەيىن ۋاقىتشا ۇلتتىق كەڭەس – الاش ورداسىن قۇرادى. وسى تالقىلاۋ بارىسىندا كوپشىلىك داۋىسپەن الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى بولىپ ءاليحان بوكەيحان سايلاندى.
ءالىمحان ەرمەكوۆ كەيىننەن بۇل تۋرالى «سارىارقا» گازەتىنىڭ 1918 جىلعى 22 قاڭتارداعى No28 سانىندا: «12 جەلتوقساندا تۇسكى استان كەيىن ساعات 3-تە «الاش» دەپ اتالاتىن اۆتونوميا دۇنيەگە كەلدى. بۇكىل قازاقتىڭ ۇكىمەتى قۇرىلىپ، الاش تۋى كوتەرىلدى. بۇرىن باي اۋىلداردا توپتاسىپ، شاشىراپ كەتكەن قىرعىز-قازاقتار ءوز اۋىلىنا جينالدى. وتانى جوق حالىق اتامەكەنىن تاپتى» دەپ جازدى.
ەكىنشى جالپىقازاق سەزىندە نە ايتىلدى؟
1917 ج. جەلتوقساننىڭ 5 – 13 ارالىعىندا ورىنبوردا ەكىنشى جالپىقازاق سەزى وتكىزىلدى.
قۇرىلتايدىڭ كۇن تارتىبىنە 10 ماسەلە قويىلدى. ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ نەگىزگىلەرى: قازاق-قىرعىز اۆتونومياسىن جاريالاۋ، ميليتسيا ءھام ۇلت كەڭەسى (ۇكىمەت) قۇرۋ ماسەلەلەرى بولدى.
اتالعان سەزدەن كەيىن «الاش وردا» اۆتونومياسى ءوزىنىڭ كەڭ كولەمدى جۇمىسىن باستادى.
الاشوردا اسكەرىنىڭ قۇرىلۋى
الاشوردا اسكەرىنىڭ قۇرىلۋى مەن قىزمەتىنىڭ مەرزىمدىك شەڭبەرى 1918 جىلدىڭ باسىنان باستاپ 1919 جىلدىڭ اياعىنا دەيىنگى ارالىقتى قامتيدى. الاشتا 5 مىڭعا جۋىق اسكەر جاساقتالعان. قازىرگى عىلىمي ادەبيەتتەردە 12 پولك بولدى دەپ جازادى. الاش نەمەسە الاشوردا اسكەرى باستاپقىدا «حالىق ميليتسياسى»، «حالىق اسكەرى»، «الاش اسكەرى»، «قازاق پولكى» سياقتى ءارتۇرلى اتاۋلارمەن اتالدى. باستاپقى قولدانىستاعى «ميليتسيا» ءسوزىنىڭ استارىندا ەلدىڭ تىنىشتىعى مەن قاۋىپسىزدىگىن قورعايتىن اسكەر ۇعىمى جاتقانى انىق.
الاشتىڭ استاناسى - سەمەي شاھارى
سەمەي شاھارىن الاشتىڭ استاناسى دەپ بەرتىندە اتاپ جۇرگەنىمىزبەن، ونىڭ تاريحى تىم تەرەڭدە جاتقانى بەلگىلى. استانا كۇنى قارساڭىندا ۇلت تاريحىندا ەرەكشە ماڭىزعا يە بولعان الاي ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ ورداسى بولعان سەمەي قالاسىن ايتپاي كەتۋ مۇمكىن ەمەس. استانانىڭ قالا كۇنى مەرەكەسى 1998 جىلدان باستاپ العاشىندا ماۋسىمنىڭ 10-ىنان باستاپ، كەيىن ول 8-ءىنشى شىلدە اۋىستىرىلىپ تويلانىپ كەلەدى.
ال 1917 جىلدىڭ 20 جەلتوقسانىندا ءاليحان بوكەيحانوۆ ءسىبىر وبلىستىق كەڭەسىنە جەدەلحات جولداپ، «الاش» اۆتونومياسىنىڭ جانە الاش وردا ۋاقىتشا ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلعانىن حابارلادى. جالپى الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ماقساتى ۇلتتىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزىپ، قازاق قوعامىن جاڭعىرتۋ، زامانعا ساي حالىقتى بەيىمدەۋ بولدى.
