پەداگوگيكا سالاسىنا ءتان «ۇستاز» ءسوزى سوڭعى كەزدەرى ءدىني ورتادا دا قولدانىلىپ ءجۇر. بۇل دۇرىس پا، الدە بۇرىس پا؟ وعان كىمدەر كەلىسەدى، كمىدەر كەلىسپەيدى؟ سەبەبى نەدە؟ وسى تۋرالى پەداگوگتەر، يمامدار جانە عالىمداردىڭ پىكىرىن سۇراپ كوردىك.
بيىلدان باستاپ ەلىمىزدە ۇستازداردىڭ كاسىبي مەرەكەسى العاش رەت 5 قازان كۇنى اتالىپ وتىلەتىن بولدى. وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل داتانى مەرەكەلەۋ دۇنيەجۇزىلىك مۇعالىمدەر كۇنىمەن سايكەستەندىرىلگەن.
«ۇستاز» دەگەندە كوپشىلىكتىڭ ويىنا مەكتەپتە ءارىپ ۇيرەتىپ، ءبىلىم بەرگەن مۇعالىمى كەلەدى. الايدا جىل وتكەن سايىن بۇل ۇعىمنىڭ اۋقىمى كەڭەيىپ كەلەدى. ماسەلەن، بۇگىندە «ۇستاز» ءسوزى ءدىني وقىتۋشىعا دا قولدانىلىپ ءجۇر. بۇل قانشالىقتى دۇرىس؟
«ساناعا وزگەرىس اكەلگەن ادام – ۇستاز»
قوعام بەلسەندىسى، ارداگەر ۇستاز ءومىر شىنىبەكۇلى قازىرگى تاڭدا «ۇستازداردىڭ» كوبەيىپ كەتكەنىن جەتكىزدى.
- «ۇستاز» — ۇلى ەسىم، كيەلى ءسوز. الدىڭىزعا مىڭداعان شاكىرت وتسە دە، ءالى كۇنگە ءوزىمىزدى بىرەۋ «ۇستاز» دەسە قىسىلىپ قالامىز. قازىر «ۇستاز» كوبەيىپ كەتتى. يمامنىڭ ءبارىن وسىلاي دەپ اتاپ ءجۇر. مەكتەپتە 2 جىل ىستەگەن كەيبىر مۇعالىم «ۇستازبىن» دەپ كەۋدەسىن قاعىپ شىعا كەلەتىنىن دە كورىپ ءجۇرمىز. بۇلاي تەك ساباق بەرەتىن ادامدى ايتپايدى، اعارتۋشىلىقپەن اينالىسىپ، قوعامدىق ساناعا وزگەرىس، ءتىپتى سىلكىنىس اكەلگەن ادام عانا ۇستاز بولا الادى، - دەيدى ول.
تاعى ءبىر مەكتەپ مۇعالىمى ايمان ساعيدۋللانىڭ بۇل تۋراسىنداعى پىكىرى مىنانداي.
- «مەن قانشا جىل مۇعالىم بولسام دا ءوزىمدى «ۇستازبىن» دەپ اتاي المايمىن. مەن ۇستاز ەمەسپىن، جاي عانا مۇعالىممىن. ۇستاز بولۋ ءۇشىن كادىمگىدەي ەڭبەگىڭ ءسىڭۋى كەرەك قوي. ۇستازدىق وڭاي كەلە قويمايدى».
ال شەبەر-مۇعالىم مەيرامگۇل باركازاتقىزىنىڭ ايتۋىنشا، ءدىني ۋاعىز ايتۋشىنى «ۇستاز» دەۋ – بىلمەستىك.
- جالپى «ۇستاز» ۇيرەتۋشى، تالىمگەر دەگەن ماعىنانى بەرەدى. قازاق ۇعىمىندا ءسوز ونەرىن، ءان ونەرىن، قولونەردىڭ تۇرلەرىن ۇيرەتكەن ادامدى «ۇستاز» ساناعان. جامبىل ءسۇيىنبايدى «ۇستاز» سانايدى. ولاردىڭ ءسوزى حالىقتىڭ جۇرەگىنە جول تارتقان. حالىققا جاققان. ال ءدىني ۋاعىز ايتۋشىنى “ۇستاز” دەۋ – بىلمەستىك. بىلمەستىك ەمەس، ناداندىق. مۇحاممەد پايعامباردى كۇللى مۇسىلمان ۇستاز سانايدى، مويىندايدى. ال ەكى اۋىز ۋاعىز ايتۋشى ساحابا ەمەس، ونى ۇستاز دەگەندەر – ءبىلىمسىز اۋەسقويلار. وندايلار ۇستاز ءسوزىن قولدانباسىن.
«پەندەنى جاقسى جولعا تۇسىرگەن ادام – ۇستاز»
الماتى قالاسىنداعى «امانقۇل اتا» مەشىتىنىڭ باس يمامى سەرىكحان احماديەۆ ۇستازدىقتىڭ قاسيەتى مەشىتتەن باستالعان دەيدى.
- بۇكىل ءىلىمنىڭ باستاۋى مۇسىلمانداردان شىقتى. ءبىزدىڭ زيالىلارىمىزدىڭ بارلىعى دەرلىك ساۋاتىن مەدرەسەلەردەن اشتى. دىنىمىزدە ءۇش قاسيەتتى ادام بار ەكەنىن ايتىلادى: بالا – ءۇشىن اكە-شەشە، ايەل ادام ءۇشىن – ءوزىنىڭ كۇيەۋى، شاكىرت ءۇشىن ۇستازى. ءبىز ۇستاز دەپ – ۇيرەتۋشى، دۇرىس جول نۇسقاۋشى ادامدى ايتامىز. بۇل ءسوز مەكتەپ پەن جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى وقىتۋشىلارعا دا، ءدىن جولىنداعى يمامدار مەن مولدالارعا ورتاق. پەندەنى جاقسى جولعا تۇسىرگەن، ومىرلىك ازىق بولار دۇنيە ۇيرەتكەن ادام «ۇستاز» اتانا الادى، - دەپ ءتۇسىندىردى يمام سەرىكحان احماديەۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، «نۇر-مۇباراك» سەكىلدى ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن مەدرەسەلەردە ءدىني وقىتۋشىلاردى «ۇستاز» دەۋ قالىپتاسقان. ال سوڭعى ۋاقىتتا يمامدار مەن مەشىتتە ساباق بەرەتىندەردى كوپ ادام وسىلاي اتاپ ءجۇر.
- بۇل – جاقسى دۇنيە. «ۇستاز» دەپ ايتقان سايىن ادامنىڭ جۇرەگى ىزگىلىككە، تاربيەگە جاقىنداي بەرەدى دەپ ويلايمىن. وسىنداي جاقسى سوزدەر جۇرەكتى نۇرلاندىرادى، - دەيدى يمام.
«ءدىني ادامدى دارەجەسىنە قاراي اتاعان دۇرىس»
ءدىنتانۋشى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى مىرزاحمەت جۇزەي مەشىت پەن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ۋاعىز ايتىپ جۇرگەن جانداردى «ۇستاز» دەپ اتاماۋ كەرەك دەگەن پىكىردە.
- ادام بىرەۋدى ۇستاز دەپ ايتۋى ءۇشىن ودان ارنايى ءتالىم الۋى كەرەك، شاكىرت پەن وقىتۋشى اراسىندا بايلانىس بولۋى ءتيىس. سەبەبى بۇل وتە تەرەڭ ماعىنالى ۇعىم. كەيدە جاستار ءسوزدىڭ ءمانىن تۇسىنبەي، مەشىتتە يا عالامتوردا ءبىر-ەكى ۋاعىز تىڭداپ، ونى ايتقان ادامدى «ۇستاز» دەپ اتاپ جاتادى. بۇل دۇرىس ەمەس. قازىرگى تاڭدا ءدال وسى دۇنيە ەلىكتەۋشىلىككە اينالىپ بارا جاتىر. ءدىني ادامدى دارەجەسىنە قاراي يمام، مولدا، ۋاعىزشى، مەشىت قىزمەتكەرى دەپ اتاعان دۇرىس. ءيا، بۇكىل ەلدە ۇستاز — مارتەبەلى ءسوز. ول تەك يسلام دىنىندە عانا ەمەس، بارلىق سالادا بولادى. ۇستاز بىلىمىنەن بولەك، مىنەزى، تاربيەسى، ءوزىن-ءوزى ۇستاۋى ارقىلى دا جاقسى كوزگە ءتۇسۋى قاجەت،-دەپ ءتۇسىندىردى ول.
«ۇستاز» ءدىني ءسوز بولعان ەمەس»
مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، اراب جانە پارسى ءتىلىن بىلەتىن يۋسۋف پيلتان ەل ايتىپ جۇرگەندەي، نەمەسە ءدىني ورتادا قولداناتىنداي «ۇستاز» ءسوزىنىڭ اراب تىلىنەن ەنبەگەنىن ايتتى.
- «ۇستاز» اراب تىلىنەن كەلگەن ءدىني ءسوز ەمەس. ول تىلدىك قولدانىسقا پەھلەۋي (كونە پارسى) تىلىنەن ەنگەن. ۇستاد (استاد) — مۇعالىم، جەتەكشى، اقىلشى دەگەندى بىلدىرەدى. قازىرگى تاڭدا يراندا «ۇستاز» دەپ بارماعىنان بال تامعان شەبەرلەر مەن اقساقالداردى اتايدى. جالپى ۇستاز ءدىني ءسوز بولعان ەمەس. پارسىلار ءدىني وقىتۋشىلاردى «ۇستاز» دەپ اتامايدى. ونىڭ ورنىنا «مودارەس»، ءدارىس بەرۋشى ءسوزى جۇمسالادى، - دەپ ءتۇسىندىردى ول.
«ۇستاز» ءسوزى تۋرالى 2008 جىلى شىققان «قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىندە مىنانداي انىقتاما بەرىلىپتى.
«ۇستاز - ءتالىم – تاربيە، ءبىلىم بەرەتىن وقىتۋشى، اقىلشى، جەتەكشى».
كلاسسيك اقىنداردان باستاپ، جاڭا ءداۋىر وكىلدەرىنىڭ ۇستاز تۋرالى ولەڭدەرىنىڭ ءبارى دە مۇعالىمگە، نەمەسە عىلىم جولىنداعى جەتەكشىگە ارنالعان. ادەبيەتتە «ۇستاز» ءسوزى پەداگوگيكا جانە عىلىم سالاسىنا قاتىستى قولدانىلىپ كەلەدى. ال اسا ۇزدىك جەتىستىكتەرى جانە مەملەكەتكە سىڭىرگەن ايرىقشا ەڭبەگى ءۇشىن پەداگوگتەر «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ۇستازى» دەگەن قۇرمەتتى اتاقپەن ماراپاتتالادى.
ديانا اسان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
