بۇگىن تۇركىستان قالاسىندا ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەكىنشى ءماجىلىسى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قاتىسۋىمەن جالعاسادى. ەكىنشى قۇرىلتاي جيىنى كەشە باستالىپ، بىرنەشە تاقىرىپ تالقىعا تۇسكەن. قوعامدى جاڭعىرتۋ، مادەني-رۋحاني دامۋ جانە ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنىڭ ماسەلەلەرى ءسوز بولدى. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ قوعامعا ورتاق سيپاتى نەدە؟
زاڭ شىعارۋشى پارلامەنت تۇرعاندا ۇلتتىق قۇرىلتاي قۇرۋدىڭ نە قاجەتى بار. وسى جانە وزگە دە سۇراقتاردى ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەسى، بەلگىلى تەلەجۋرناليست سەرىك ابىكەنۇلىنا قويدىق.
دانەكەرشىلىك
– تۇركىستان قالاسىندا ءوتىپ جاتقان قۇرىلتايدان نە كۇتەسىز؟
– بيىلعى قۇرىلتاي ءبىر كۇن بۇرىن باستالدى. كەشە، 16 ماۋسىمدا جۇمىسشى توبى جۇمىس ىستەدى. قۇرىلتايدىڭ 117 مۇشەسى مادەنيەت، رۋحانيات، قوعامدىق دامۋ جانە ساياسي الەۋمەتتىك دامۋ ماسەلەرى بويىنشا ءتورت سەكتسياعا ءبولىنىپ، جۇمىس ىستەدى. وعان جاۋاپتى ۇكىمەت مۇشەلەرى ياعني مادەنيەت ءمينيسترى اسحات ورالوۆ پەن اقپارات ءمينيسترى دارحان قىدىرالى قاتىستى.
مىسالى، ءوزىمىز كەشە مادەنيەت جانە رۋحانيات سەكتسياسىندا بولىپ، ەكى ءمينيستردىڭ الدىندا قوعامداعى ماسەلەردى ايتتىق. وزگە سەسسيادا نە ايتىلعانىن بىلمەيمىن. بىراق ءوز توبىمىزدا قوعامدا قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەردى ايتتىق. رۋحانياتتىڭ ءبىر تىرەگى كينو دەسەك بۇگىنگى تۋىندىلاردا ءدىني باعىت باسىم بولىپ بارا جاتىر.
سونداي-اق پرەزيدەنت تاپسىرماسى بويىنشا قۇرىلعان «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ماسەلەسىن كوتەردىم. ءبىر قىزىعى حالىقارالىق دەگەن ستاتۋسى بار ۇيىم قوعامعا ەشقانداي پايدا اكەلىپ جاتقان جوق. جيىننان كەيىن ءماجىلىس دەپۋتاتى ءارى اتالعان قوعامنىڭ ءتوراسىنىڭ ورىنباسارى ماكسيم روجين «قازىر پرەزيدەنتتىڭ ايتقان تاپسىرمالارى قاراۋسىز قالىپ بارا جاتىر. ءبىز مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامىتۋعا بايلانىستى قانشاما باستاما كوتەردىك. ايتسە دە ول دەپۋتاتتار اراسىندا قولداپ تاپپاي جاتىر. ءبىزدىڭ وسى ماسەلەمىزدى قولداعانىڭىزعا كوپ راحمەت» دەدى.
سەنبى كۇنى وسى ماسەلە تۇجىرىمدالىپ، ءار توپتىڭ جەتەكشىلەرى پرەزيدەنتتىڭ الدىندا كوتەرەدى. ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ نەگىزگى ماقساتى قوعامداعى ۋشىققان دۇنيەلەرگە دانەكەر بولىپ، وسىنداي جيىنداردا ايتىپ، شەشىلۋىنە سەبەپشى بولۋ عوي.
«كوكە، مىنا جۇمىسىڭ شيكى عوي»
- قوعامدا «پارلامەنت بولا تۇرا ۇلتتىق قۇرىلتاي قۇرۋدىڭ نە قاجەتى بار؟» دەگەن پىكىرلەر ايتىلدى. دەپۋتاتتىق مانداتى بار ماكسيم روجين شەشە الماي وتىرعان ماسەلەنى ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەسى قالاي شەشەدى؟
– بۇل جەرگە توپتاسقان ادامداردىڭ اۋزىندا دۋاسى بار ادامدار شىعار دەپ ويلايمىن. ەندى مىسالعا قوعامنىڭ ءسوزىن بىرەۋ سويلەمەسە كىم سويلەيدى؟ دەپۋتاتتار قازىر جالاقىسىن الىپ وتىرعان ازاماتتار عوي. ولاردىڭ قۇزىرەتتىك فنۋكتسياسى ناقتىلانعان. بۇل جەردە ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ جۇمىسى قوعامدىق جۇمىس بولىپ سانالادى. قوعامدىق جۇمىس بولعاندىقتان ۇلتتىق قۇرىلتايدى وتكىزگەندە شاقىرعانى بولماسا 365 كۇنگە اقى تولەپ وتىرعان جوق.
مىسالى، ءبىز الەۋمەتتىك جەلىدە پىكىرىمىزدى وتكىر ايتامىز. ال ءساتى كەلگەندە كەزدەسىپ «كوكە، سەندەردىڭ مىنا جۇمىسىڭ شيكى عوي» دەپ بەتكە ايتقاننىڭ قانداي كەمشىلىگى بار دەپ ويلايمىن ءوزىم. حالىقتىڭ ءسوزىن ءبىر ادام جوعارى جاققا جەتكىزۋ كەرەك قوي.
مىسالى، كينوگەرلەردىڭ ماسەلەسى بويىنشا ازامات شارعىن باستاعان ازاماتتار شىرىلداپ ءجۇر. سولاردىڭ ماسەلەسىن مادەنيەت ءمينيسترى اسحات ورالوۆقا ايتتىم. ايتەۋىر، شاقىرىلعان كەزدە ءبىر ادام مۇمكىندىگىن تاۋىپ كوتەرىپ وتىر عوي. ەرتەڭ بۇل ماسەلە پرەزيدەنتتىڭ الدىندا ايتىلىپ، قولداۋ تاباتىن بولسا، كينوگەرلەرگە كومەك بولماي ما؟ ۇلتتىق قۇرىلتايدى «كەرەگى جوق» دەپ جاۋىپ تاستاي سالسا دا ماعان ءبارىبىر. ويتكەنى ودان ءتۇسىپ جاتقان ماتەريالدىق پايدا جوق.
مىسالى، بىلتىرعى قۇرىلتايدا ءوزىڭ ايتقانداي «فۋنكتسياسى تۇسىنىكسىز، ءارى پارلامەنت بار كەزدە ءبىزدىڭ قۇرىلتايعا قاتىسىمىز قانشا؟ نەگە ءبىز شابىلىپ ءجۇرمىز؟» دەگەن وي مەندە دە بولدى. بىراق تۇركىستاندا، جۇما كۇنى ۇكىمەت مۇشەلەرى مەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ وكىلدەرى قاتىسقان جيىندا باسقاشا وي پايدا بولدى. ولارعا «توقتاڭدارشى، مەنىڭ ايتاتىن پىكىرىم بار» دەپ ءوز ويىمدى جەتكىزدىم. جالپى بۇگىن اشىق ديالوگ بولدى.
«پرەزيدەنتتى ماقتاۋ قاجەت ەمەس»
– قوعامدا قانداي دا ءبىر داۋ شىقسا كوميسسيا قۇرۋ ادەتى بار. 2019 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن ۇلتتىق سەنىم كەڭەسى قۇرىلدى. ۇلتتىق قۇرىلتاي حالىقتى الدارقاتۋدىڭ قۇرالى ەمەس پە؟
– مىسالعا مەن ءوز باسىم حالىقتى الداۋ ىسىنە بارمايمىن. ماسەلەن، مەن ءوز ويىمدا ايتامىن دەپ كەلدىم، ايتتىم. ەگەر دە ماعان مانيپۋلياتسيا جاساپ، «مىنانى ايت، مىنانى ايتپا» دەسە مەن وعان بارماعان بولار ەدىم. ونى قوعام دا، جۋرناليستەر قاۋىمى دا جاقسى بىلەدى. قۇرىلتايدا مەنەن بولەك ءوز سوزىندە تۇرا الاتىن ءبىراز ازاماتتار بار. ۇلتتىق قۇرىلتاي قوعامدى الداۋ ءۇشىن قۇرىلعان جوق.
قاڭتار وقيعاسى جاۋىردى جابا توقۋدىڭ سالدارىنان حالىقتىڭ قانداي دارەجەگە جەتكەنىن كورسەتتى. ول جەردە ارانداتۋشىلار بولعانى دا انىق، بىراق حالىقتىڭ ەرىپ كەتۋىنە نازار اۋدارۋعا ءتيىستى نارسەلەرگە ءمان بەرمەۋ سەبەپ بولدى. نە دە بولسا تاۋەكەل ەتىپ كورۋگە بولادى.
– ۇلىتاۋدا وتكەن قۇرىلتايدا پرەزيدەنتتى اسقار جۇمادىلداەۆ، ماقسات تولىقباي سەكىلدى ازاماتتار ماقتادى. ەكىنشى قۇرىلتايدا دا سول ستسەناري قايتالانىپ، پرەزيدەنتتى ماقتاپ الا جونەلمەيسىزدەر مە؟
- سەنبى كۇنگى قۇرىلتايدا ەلدىڭ قالاي سويلەيتىنىن مەن بىلمەيمىن. بىراق قازىر بىزگە پرەزيدەنتتى ماقتاۋ دا، داتتاۋ دا قاجەت ەمەس، ەكىۇداي بولىپ تۇرعان قوعامدى ساقتاپ قالۋ كەرەك بوپ تۇر. حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جانە رۋحاني جاعدايى قالاي بولىپ تۇرعانىن كورىپ وتىرمىز.
– ءالى دە بولسا قوعامدا جاعىمپازدانىپ قالاتىن ادامدار كەزدەسىپ قالادى. ءبىز ءالى وتكەننەن ساباق الماعان سياقتىمىز با؟
– اۋرۋ باتپانداپ كىرىپ مىسقىلداپ شىعادى ەمەس پە؟ تۇبىندە بۇدان دا ارىلامىز. بىراق مەن نازارباەۆقا دا، بۇل پرەزيدەنتكە دە ودا ايتقان جەرىم جوق. اركىم ءوز سوزىنە جاۋاپ بەرگەنى دۇرىس دەپ ويلايمىن.
– بيلىك حالىق الدىندا رەپۋتاتسياسى تازا ياعني كەزىندە «ۋرالاماعان» ازاماتتاردى وزىنە تارتىپ، سۇيكىمىن قالىپتاستىرىپ جاتقان جوق پا؟
– ەلدىڭ الدىندا ازداعان بولسا دا ابىرويى بار ازاماتتار تۋرالى ءوزىڭ ايتىپ وتىرسىڭ عوي. مەنىڭ جاسىم قازىر ەلۋدەن استى. قازىر مەن بيلىك ءۇشىن دە، باسقا ءۇشىن دە ەمەس، بالا-شاعامنىڭ ەسى دۇرىس مەملەكەتتە تۇرۋى ءۇشىن جۇمىس ىستەگىم كەلەدى. مەن وسى جاسىما دەيىن ساياسي ىستەرگە بەلسەنە ارالاسقان ەمەسپىن. جۋرناليست رەتىندە ءوزىمنىڭ ويىمدى ايتتىم دا، وتىردىم.
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
