ءبۇگىن – مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى. 1992 جىلدىڭ ءدال وسى كۇنىندە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاڭا مەملەكەتتىك رامىزدەرى العاش رەت بەكىتىلدى.
رامىزدەردىڭ ىشىندە ەلتاڭبا ءۇشىن اۆتورلار 293-تەن اسا جوبا ۇسىنعان. دەگەنمەن، بارىنەن وق بويى وزىق شىققان سول كەزدە تاشكەنتتە تۇراتىن ساۋلەتشى جانداربەك مالىبەكوۆتىڭ تۋىندىسى ەدى. بۇل تۋرالى بەلگىلى سۋرەتشى، قازاقستان ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنا بەرگەن سۇحباتىندا ايتىپ بەردى.
«رۋحاني جاعىنان اسەر ەتتى»
- ەلتاڭبا اۆتورىسىز. ءسىز ەلتاڭبانى قۇراستىرۋ كونكۋرسىنا وزبەكستاندا تۇرىپ قالاي قاتىسۋ مۇمكىندىگىن الدىڭىز؟
- مەنىڭ تۋعان جەرىم - قىزىلوردا وبلىسىنداعى جاڭاقورعان دەگەن جەر. سول كەزدە اپتا سايىن تاشكەنتكە باراتىنمىن. ول كەزدە الماتىعا باردىڭ نە، تاشكەنتكە باردىڭ نە ءبارىبىر ەدى. مەن ول ۋاقىتتا جات جەردە تۇردىم دەپ ەسەپتەمەدىم. ورتامنىڭ ءبارى قازاق بولاتىن. تاشكەنتتە دە قازاقتار كوپ ەدى.
- العاش كونكۋرستى قايدان ەستىدىڭىز؟ قالاي قاتىستىڭىز؟
- قىزىلوردادان كەلىپ جاتقان تۋىسقاندار “لەنينشىل جاس” گازەتىنىڭ 1992 جىلى 1 قاڭتاردا شىققان باسىلىمىن وقىپ وتىرعان. سول كەزدە رامىزدەرگە كونكۋرس جاساپ جاتقانى تۋرالى اقپارات جاريالاعانىن ايتتى. ول ۋاقىتتا مەن 50 جاستا ەدىم. “ەسىڭ باردا، ەلىڭدى تاپ” دەپ جۇرگەم، بىراق ەلگە قايتۋعا ءساتى تۇسپەي قويعان. بۇرىن قازاقستان، وزبەكستان، كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كونكۋرستارىنا دا قاتىسىپ ءجۇردىم. بۇل جەردە اڭگىمە كونكۋرستى جەڭىپ الۋدا ەمەس، ءار ۋاقىتتا قاتىسقان كەزدە ءوزىڭدى، شاماڭدى سىناپ كورەسىڭ، باسقالارمەن دەڭگەيىڭدى سالىستىراسىڭ. سوندىقتان مەن ءوزىمدى سىناپ كورگىم كەلدى جانە رۋحاني جاعىنان دا اسەر ەتتى.
ول كەزدە مەن 1500 ادامدىق جوبالاۋدا باس ارحيتەكتور بولىپ جۇمىس ىستەدىم. ءار ءتۇرلى ۇلت بولاتىن. سودان مەن قازاق حالقىنىڭ ءوز مادەنيەتى بار، ءداستۇرى بار، فيلوسوفياسى بار ەكەنىن كورسەتۋ ءۇشىن ەلتاڭبانى جاسادىم. قازاق حالقىنىڭ قانداي مادەنيەتى، تاريحى بار دەگەن كەزدە ەلتاڭبادان كورىنگەنىن قالادىم.
شىن مانىدە، كيىز ءۇيدى الىپ قاراساق، ول بالاماسى جوق ارحيتەكتۋرا دەپ ايتار ەدىم. جىلجىمالى ارحيتەكتۋرانىڭ ۇزدىك ۇلگىسى. الەمدە ونداي ارحيتەكتۋرا جوق. سول كيىز ءۇي قازاق حالقىنىڭ بارلىق الەۋمەتتىك جاعدايىن، سىيلاستىعىن، دوستىق مادەنيەتىن، ەركىندىگىن كورسەتىپ تۇر. سوندىقتان ەلتاڭباعا كيىز ءۇيدى بەينەلەۋدەگى سەبەبىم، كەڭەس ۇكىمەتى قۇلاعاننان كەيىن تاۋەلسىزدىك العان جاس وتاۋ دەگەندى دە بىلدىرگىم كەلدى. ودان كەيىن جىلقى مەن قوشقار ءمۇيىز قازاق حالقىنىڭ قولتاڭبالى مادەنيەتىن كورسەتۋ ءۇشىن جانە بوساعاڭ بەرىك بولسىن دەگەندى ءبىلدىرۋ ءۇشىن قويىلدى.
«قازىر مۇلدەم وزگەرتۋگە بولمايدى»
- ەگەر ەلتاڭبانى قايتا جاساۋ كەرەك دەگەن وي تۋىنداپ جاتسا، ءسىز قازىرگىدەن باسقاشا جاسار ما ەدىڭىز؟
- جوق. ەگەر قازاق حالقىنىڭ تاريحى، سىيلاستىق مادەنيەتى، بەيبىتشىلىك مادەنيەتى ءبارى وزگەرسە، سوعان قاراي جاساۋعا بولادى. ال قازىر مۇلدەموزگەرتۋگە بولمايدى. تۋىمىز دا، ەلتاڭبامىز دا ءوز ورنىنا, مىنە، ەندى 30 جىلدا ورنىقتى. قازىر الەم تانىپ كەلە جاتىر. قازاقستاندى الەمگە پاش ەتەتىندەي قىزمەت ەتۋدە.
- ءبىزدىڭ دۇنيەتانىمىزدى كورسەتەتىن رامىزدەر عوي. الايدا، قازىر ۋاقىت وتكەن سايىن كەرىسىنشە، ءوز مادەنيەتىمىزدەن، دالالىق رۋحىمىزدان اجىراپ بارا جاتقانداي سەزىم كەشەتىن كەزدەر بولادى. ال سول ءبىر كەزەڭدەر، ياعني رامىزدەردىڭ دۇنيەگە كەلۋى تاۋەلسىزدىككە دەگەن قۇشتارلىقتان بۇرقانىپ شىققان تۋىندىلار دەپ ايتا الامىز با؟
- قاي جاعىنان الىپ قاراساق تا، 194 مەملەكەتتىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلتاڭبامىز 9- ورىندا تۇر. ماعىناسى، يدەولوگياسى، ساياسات جاعىنان الىپ قاراساق وسى ورىندا.
ءبىز قازىر قورقىپ ەمەس، ۇركىپ ءجۇرمىز. بىردەڭە ايتقىمىز كەلەدى، بىراق ايتا المايمىز. ويتكەنى، بىرەسە جوڭعارلار كەلدى، بىرەسە ويراتتار، بىرەسە، قالماقتار، بىرەسە ورىس يمپەرياسى كەلدى. سولاردىڭ بارىنەن ۇركە-ۇركە كەڭەس ۇكىمەتى كەلدى. ول قانشا زيالىلارىمىزدى اتىپ جىبەردى. سول ءۇركۋ ءالى دە بار. ۇركە-ۇركە شەگە دە جاساي المادىق. بىراق قازاقستاندا بارلىعى بار. سونى دامىتۋ كەرەك. قازىرگى جاستارىمىز دارىندى. ولارعا ءبارىن دارىپتەپ، ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
«ءوزىمنىڭ دەڭگەيىمدى انىقتاۋ ءۇشىن...»
- تۇركيا ەلىن الىپ قاراساق، بارلىق جەرگە تۋىن ءىلىپ تاستايدى. ال ءبىزدىڭ ەلدە جاقىندا عانا پاتەرلەردىڭ تەرەزەسىنە تۋدى ىلۋگە رۇقسات بەردى. الايدا، بۇدان حالىق حابارسىز سياقتى…
- حابارسىز. تاعى دا بۇل جەردە ۇركۋ بار. بىردەڭە بولىپ قالا ما دەپ ويلاپ، ۇركەءدى.
- ءسىز تاشكەنتتە جۇرگەن كەزىڭىزدە ءوزىڭىز “قازاقستاننىڭ ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورى بولامىن، قۇرمەتتى ازاماتى بولامىن” دەپ ويلادىڭىز با؟
- جوق، ونداي وي بولمادى. كونكۋرسقا قاتىسىپ جۇرگەن كەزدەرىمدە سامارقاندتا ءامىر-تەمىردىڭ تسيتادەلى بويىنشا الەمدىك كونكۋرس بولعان. سوندا مەن دۇنيەجۇزىلىك ارحيتەكتورلاردان ءوزىمنىڭ دەڭگەيىمدى انىقتاۋ ءۇشىن قاتىسىپ جۇرگەم. ال قازاقستان كونكۋرس ۇيىمداستىرعاندا “نەگە مەن قاتىسپايمىن؟” دەگەن وي بولدى. ءسويتىپ، قاتىسىپ، جەڭىپ كەتتىم.
ء“بىزدىڭ ەلتاڭبامىزدا قازاق حالقىنىڭ يدەولوگيالىق كارتاسى جاسالعان” دەپ ءبىر كىسى ايتقان ەدى. سوندىقتان رامىزدەرىمىزدى قۇرمەتتەپ، دارىپتەي الۋىمىز كەرەك.
