Bügın – Memlekettık rämızder künı. 1992 jyldyŋ däl osy künınde täuelsız Qazaqstannyŋ jaŋa memlekettık rämızderı alǧaş ret bekıtıldı.
Rämızderdıŋ ışınde eltaŋba üşın avtorlar 293-ten asa joba ūsynǧan. Degenmen, bärınen oq boiy ozyq şyqqan sol kezde Taşkentte tūratyn säuletşı Jandarbek Mälıbekovtyŋ tuyndysy edı. Būl turaly belgılı suretşı, Qazaqstan eltaŋbasynyŋ avtory «Adyrna» ūlttyq portalyna bergen sūhbatynda aityp berdı.
«RUHANİ JAǦYNAN ÄSER ETTI»
- Eltaŋba avtorysyz. Sız eltaŋbany qūrastyru konkursyna Özbekstanda tūryp qalai qatysu mümkındıgın aldyŋyz?
- Menıŋ tuǧan jerım - Qyzylorda oblysyndaǧy Jaŋaqorǧan degen jer. Sol kezde apta saiyn Taşkentke baratynmyn. Ol kezde Almatyǧa bardyŋ ne, Taşkentke bardyŋ ne bärıbır edı. Men ol uaqytta jat jerde tūrdym dep eseptemedım. Ortamnyŋ bärı qazaq bolatyn. Taşkentte de qazaqtar köp edı.
- Alǧaş konkursty qaidan estıdıŋız? Qalai qatystyŋyz?
- Qyzylordadan kelıp jatqan tuysqandar “Leninşıl jas” gazetınıŋ 1992 jyly 1 qaŋtarda şyqqan basylymyn oqyp otyrǧan. Sol kezde rämızderge konkurs jasap jatqany turaly aqparat jariialaǧanyn aitty. Ol uaqytta men 50 jasta edım. “Esıŋ barda, elıŋdı tap” dep jürgem, bıraq elge qaituǧa sätı tüspei qoiǧan. Būryn Qazaqstan, Özbekstan, Keŋes ükımetınıŋ konkurstaryna da qatysyp jürdım. Būl jerde äŋgıme konkursty jeŋıp aluda emes, är uaqytta qatysqan kezde özıŋdı, şamaŋdy synap köresıŋ, basqalarmen deŋgeiıŋdı salystyrasyŋ. Sondyqtan men özımdı synap körgım keldı jäne ruhani jaǧynan da äser ettı.
Ol kezde men 1500 adamdyq jobalauda bas arhitektor bolyp jūmys ıstedım. Är türlı ūlt bolatyn. Sodan men qazaq halqynyŋ öz mädenietı bar, dästürı bar, filosofiiasy bar ekenın körsetu üşın eltaŋbany jasadym. Qazaq halqynyŋ qandai mädenietı, tarihy bar degen kezde eltaŋbadan körıngenın qaladym.
Şyn mänıde, kiız üidı alyp qarasaq, ol balamasy joq arhitektura dep aitar edım. Jyljymaly arhitekturanyŋ üzdık ülgısı. Älemde ondai arhitektura joq. Sol kiız üi qazaq halqynyŋ barlyq äleumettık jaǧdaiyn, syilastyǧyn, dostyq mädenietın, erkındıgın körsetıp tūr. Sondyqtan eltaŋbaǧa kiız üidı beineleudegı sebebım, Keŋes ükımetı qūlaǧannan keiın Täuelsızdık alǧan jas otau degendı de bıldırgım keldı. Odan keiın jylqy men qoşqar müiız qazaq halqynyŋ qoltaŋbaly mädenietın körsetu üşın jäne bosaǧaŋ berık bolsyn degendı bıldıru üşın qoiyldy.
«QAZIR MÜLDEM ÖZGERTUGE BOLMAIDY»
- Eger eltaŋbany qaita jasau kerek degen oi tuyndap jatsa, sız qazırgıden basqaşa jasar ma edıŋız?
- Joq. Eger qazaq halqynyŋ tarihy, syilastyq mädenietı, beibıtşılık mädenietı bärı özgerse, soǧan qarai jasauǧa bolady. Al qazır müldemözgertuge bolmaidy. Tuymyz da, eltaŋbamyz da öz ornyna, mıne, endı 30 jylda ornyqty. Qazır älem tanyp kele jatyr. Qazaqstandy älemge paş etetındei qyzmet etude.
- Bızdıŋ dünietanymyzdy körsetetın rämızder ǧoi. Alaida, qazır uaqyt ötken saiyn kerısınşe, öz mädenietımızden, dalalyq ruhymyzdan ajyrap bara jatqandai sezım keşetın kezder bolady. Al sol bır kezeŋder, iaǧni rämızderdıŋ düniege keluı täuelsızdıkke degen qūştarlyqtan būrqanyp şyqqan tuyndylar dep aita alamyz ba?
- Qai jaǧynan alyp qarasaq ta, 194 memlekettıŋ ışınde bızdıŋ eltaŋbamyz 9- orynda tūr. Maǧynasy, ideologiiasy, saiasat jaǧynan alyp qarasaq osy orynda.
Bız qazır qorqyp emes, ürkıp jürmız. Bırdeŋe aitqymyz keledı, bıraq aita almaimyz. Öitkenı, bırese joŋǧarlar keldı, bırese oirattar, bırese, qalmaqtar, bırese orys imperiiasy keldı. Solardyŋ bärınen ürke-ürke Keŋes ükımetı keldı. Ol qanşa ziialylarymyzdy atyp jıberdı. Sol ürku älı de bar. Ürke-ürke şege de jasai almadyq. Bıraq Qazaqstanda barlyǧy bar. Sony damytu kerek. Qazırgı jastarymyz daryndy. Olarǧa bärın därıptep, tüsındıru qajet.
«ÖZIMNIŊ DEŊGEIIMDI ANYQTAU ÜŞIN...»
- Türkiia elın alyp qarasaq, barlyq jerge tuyn ılıp tastaidy. Al bızdıŋ elde jaqynda ǧana päterlerdıŋ terezesıne tudy ıluge rūqsat berdı. Alaida, būdan halyq habarsyz siiaqty…
- Habarsyz. Taǧy da būl jerde ürku bar. Bırdeŋe bolyp qala ma dep oilap, ürkedı.
- Sız Taşkentte jürgen kezıŋızde özıŋız “Qazaqstannyŋ eltaŋbasynyŋ avtory bolamyn, qūrmettı azamaty bolamyn” dep oiladyŋyz ba?
- Joq, ondai oi bolmady. Konkursqa qatysyp jürgen kezderımde Samarqandta Ämır-Temırdıŋ sitadelı boiynşa älemdık konkurs bolǧan. Sonda men düniejüzılık arhitektorlardan özımnıŋ deŋgeiımdı anyqtau üşın qatysyp jürgem. Al Qazaqstan konkurs ūiymdastyrǧanda “nege men qatyspaimyn?” degen oi boldy. Söitıp, qatysyp, jeŋıp kettım.
“Bızdıŋ eltaŋbamyzda qazaq halqynyŋ ideologiialyq kartasy jasalǧan” dep bır kısı aitqan edı. Sondyqtan rämızderımızdı qūrmettep, därıptei aluymyz kerek.
