قازاقستاندىق اسكەري ساراپشى ماسكەۋدە وتكەن اسكەري پارادتىڭ ساياسي سالماعى باسىم بولدى دەپ ەسەپتەيدى. ۋكراينا جەرىن باسىپ الىپ، سوعىسىپ جاتقان رەسەي باسشىلىعى بۇل جولى نە ايتقىسى كەلەدى؟
مامىردىڭ 9-ىندا رەسەي استاناسى ماسكەۋدە جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا بايلانىستى اسكەري پاراد ءوتتى. اسكەري شەرۋگە قىتاي، قازاقستان، قىرعىزستان، بەلورۋسسيا، ارمەنيا، تاجىكستان، تۇركىمەنستان مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارى قاتىستى. باسىندا 29 ەلدىڭ باسشىلارى قاتىسادى دەپ حابارلانعانىمەن، ولاردىڭ كەيبىرى بۇل شەرۋگە كەلمەي قالدى. كەلمەي قالعان ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ ەرتەڭ اتالىپ وتىلەتىن اكەسى، كەڭەستىك ساياساتكەر گەيدار اليەۆتىڭ 102 جىلدىعىن سىلتاۋراتتى. الايدا رەسەي اۋماعىندا زاقىمدانۋى مۇمكىن ازەربايجان ۇشاعىنىڭ اقتاۋداعى اپاتىنان كەيىن باكۋ مەن ماسكەۋ اراسى سالقىنداي تۇسكەن ەدى.
ماسكەۋدە وتكەن جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان اسكەري پاراد نەنىڭ كورسەتكىشى؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتاردى اسكەري ساراپشى ەرمەك سەيىتباتتالوۆقا قويدىق.
– ماسكەۋدەگى پاراد اياقتالدى. بيىلعى اسكەري شەرۋدەن نە بايقادىڭىز؟
– جالپى بۇل پارادتىڭ بۇرىنعى وتكەن اسكەري شەرۋدەن ەشقانداي ايىرماشىلىعى نەمەسە كەمشىلىگى بولعان جوق. ورىندى وتكەن سەكىلدى بولىپ كورىندى. ماسەلەن، جاياۋ جۇرگەن اسكەردىڭ قۇرامى تۇگەلدەي بۇرىنعىداي بولدى. ناقتى ساناماسام دا ايتەۋىر كوپ اسكەر سەكىلدى بولىپ كورىندى. ال ارتيللەريا، قۇرلىق دەسانتتىق ءبولىمىنىڭ بروندى تەحنيكالارى ءبىراز كوپ بولعان سەكىلدى. كەيبىرەۋلەرىن «جاڭادان جاڭارتىلعان» دەپ ايتىپ جاتىر. بىراق پارادتىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن مۇقيات قارادىم، ايتارلىقتاي جاڭارعان تەحنيكانى كورمەدىم. اسا اۋىز تولتىرىپ نەمەسە تاڭعالىپ ايتاتىن قارۋ-جاراق بولعان جوق. كوپشىلىگى ەسكى تەحنيكا بولدى.
ال ەندى اسپاندا وتكەن سالتاناتتى راسىمدە سۋ-25 ۇشاعى قىزىل، كوك جانە اق ءتۇستى ءتۇتىن شاشتى عوي. اسپان اشىق بولدى جانە ولاردىڭ ۇشاقتارى مەن تىكۇشاقتارى سالتاناتتى شەرۋدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ جۇرگەنىن كورگەن جوقپىن. ولار باسقا جاقتا بولعان شىعار. ولار ۋكراينادان تونەتىن قاۋىپ-قاتەردەن ساقتانعان شىعار.
– ۇشاق دەمەكشى، ماسكەۋدەگى پارادتا اۆياتسيا از كورىنگەن سياقتى. مۇنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟
– رەسمي حابارلاعاندا «27 تىكۇشاق قاتىسىپ جاتىر» دەپ جاريالادى. بىراق مەن 25 تىكۇشاقتى سانادىم، بىراق وزدەرى ايتقانداي 27 ۇشاق كورمەدىم. ال ەندى رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك جانە قارۋلى كۇشتەردىڭ تۋىن الىپ جۇرەتىن ۇشاق بولمادى. مەنىڭ ويىمشا، اسكەري پارادتا ۇشاقتىڭ از بولۋىنىڭ ەكى ءتۇرلى سەبەبى بار. ءبىرىنشى ولار ماسكەۋدىڭ اسپانىن قورعاۋعا جۇمىلدىرىلدى جانە ەكىنشى سەبەپ ۋكراينا مايدانىنداعى نىساندارىن قورعادى.
ال شىن مانىندە ەڭ باستى سەبەپ پۋتين اسپاننان شابۋىل بولا ما دەپ قورىققان سياقتى. پارادتا بۇعان دەيىن بەلگىلى بولعان ءارى سەنىمدى ۇشقىشتار ۇشتى. ال باسقا تىكۇشاقتاردى اسكەري شەرۋگە قوسپاعان سەكىلدى. نەگە دەسەڭىز، ۇشقىشتاردىڭ كوڭىل-كۇيى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. قاۋىپ-قاتەردەن ساقتانايىق دەپ بوتەن ۇشقىشتاردى ۇشىرماعان سەكىلدى. ءپۋتيننىڭ ءوزى مە، جوق الدە قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپتى ادامدار ما، كوپ تىكۇشاقتىڭ ۇشقانىنا قارسى بولعان سەكىلدى.
– ماسكەۋدەگى پاراد كەزىندە «ۋكراينا تاراپىنان شابۋىل بولا ما؟» دەگەن بولجام ايتىلىپ ەدى. ونداي توسىن ارەكەت بايقالمادى عوي؟
– نەگىزى ۋكراينا قانداي دا ءبىر توسىن ارەكەت جاساسا، الەمدىك كوشباسشى ەلدەردىڭ ساياساتى كيەۆكە بايلانىستى وزگەرىپ كەتەتىن ەدى. ياعني ۋكراينانى قولداپ وتىرعان اقش پەن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ كوزقاراسى وزگەرەتىنىن بىلگەن سوڭ كيەۆ شابۋىل جاساعان جوق.
ساياسي جاعىنان قاراساڭىز، ماسكەۋگە كەلگەن ادامداردىڭ ىشىندە بۇعان دەيىن پارادقا كەلىپ جۇرگەن تمد ەلدەرىنىڭ باسشىلارى تۇگەل قاتىسقان سەكىلدى. ازەربايجان مەن گرۋزيانىڭ باسشىلارى جانە بالتىق ەلدەرىنىڭ باسشىلارى ماسكەۋگە كەلگەن جوق. ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ اراسىنان سەربيانىڭ پرەزيدەنتى الەكساندر ۆۋچيچ كەلدى، ال سلوۆاكيانىڭ پرەزيدەنتى روبەرتا فيتسو «بەلگىسىز جاۋىنگەر» ەسكەرتكىشىنە كەلەمىن» دەپ ەدى، سوزىندە تۇردى. بىراق ول اسكەري شەرۋگە قاتىسا العان جوق. ونى بالتىق مەملەكەتتەرى اسپاننان وتكىزبەگەن سوڭ ازەربايجان ارقىلى اينالىپ كەلۋگە ءماجبۇر بولدى.
سونداي-اق سالتاناتتى جيىننان مۋاممار كاددافيدىڭ كەزىندە ليۆيانىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولعان ساياساتكەردى جانە افريكا شانە شىعىس ازيا ەلدەرىنىڭ كەيبىر باسشىلارىن كوردىم. ءبىر قىزىعى ۆەنەسۋەلا پرەزيدەنتى نيكولاس مادۋرو سالتاناتتى جيىن كەزىندە الاقانىن ىسقىلاپ، دۇعا وقىپ وتىرعانداي كورىندى.
ال سالتاناتتى شەرۋگە قىتاي باسشىسى سي ءتسزينپيننىڭ كەلۋى پۋتين ءۇشىن وتە ماڭىزدى بولدى. سەبەبى اتالعان ەلدىڭ باسشىسى كەلمەسە، ۋكراينا تاراپىنان شابۋىل بولۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. سي ءتسزينپيننىڭ ءوزى كەلگەنى سالماقتى ارتتىرا ءتۇستى. شىنى كەرەك، قىتاي باسشىسى كەلمەسە بۇل اسكەري شەرۋدىڭ اناۋ ايتقانداي ءمان-ماعىناسى بولماس ەدى. سەبەبى ولاردىڭ ىشىندە الەمدىك ساياساتتا ورنى بار ءىلىپ الار ءىرى ساياساتكەر بولعان جوق.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
