تۇركيا حالقى 2023 جىلدىڭ 14 مامىرىندا وز باسشىسىن سايلايدى. سايلاۋ ساعاتى جاقىنداعان سايىن ەلدەگى ساياسي باسەكەنىڭ كوركى قىزا ءتۇستى. قالا كوشەلەرىن جاپقان جالاۋشالار مەن كامپانيا كولىكتەرىنەن شىققان اۋەندەر تۇتاس ەلدىڭ ساياسي بولمىسىنان حابار بەرىپ تۇرعانداي. الىستاعى اعايىننىڭ ساياسي بەتبۇرىستارعا قادام باسۋىنا قازاق تا بەيعامدىق تانىتپايدى. سەبەبى قوس ەلدىڭ ورتاق تۇستارى بار: تاريح، ساياسي-مادەني قاتىناستار، وتكەن شاق پەن كەلەشەك.
تۇركيادا كوپتەگەن ساياسي پارتيالار 2023 جىلدىڭ 14 مامىرىندا تۇركيا پرەزيدەنتىن سايلاۋعا قاتىسپاق. تۇركيادا پرەزيدەنت سايلاۋىنا دەيىن كانديداتتاردى ىرىكتەۋدىڭ قىزۋ دوداسى ءجۇردى.
ەلدىڭ زاڭناماسىنا سايكەس، ەڭ كەم دەگەندە 20 پارلامەنت دەپۋتاتى «اتتاي قالاپ» ۇسىنعان ازاماتتار عانا ەل تىزگىنىن ۇستاۋعا ۇمىتكەر اتانا الادى. نەمەسە وتكەن سايلاۋدا 5%-دان استام داۋىس العان پارتيا وكىلدەرى تىكەلەي ءوز كانديداتتارىن ۇسىنادى. اسىلىندا، مۇنداي تالاپتارعا ساي كەلمەيتىندەر دە سايلاۋعا تۇسۋدەن كەندە قالماق ەمەس. ولار ءۇشىن 2023 جىلدىڭ 22-27 ناۋرىزى ارالىعىندا تۇركيا رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ كەمىندە 100 000 قولىن جيناپ، سايلاۋ الامانىنا قاتىسا الۋ مۇمكىندىگى بەرىلدى. ناتيجەسىندە، 18 ادام ورتالىق سايلاۋ كوميتەتىنە ءوتىنىش ءبىلدىردى.
ۇمىتكەرلەر كىم؟
2023 جىلعى سايلاۋدا پرەزيدەنتتىككە كانديداتتاردىڭ ءتىزىمى تومەندەگىدەي. ەلدى قازىر باسقارىپ وتىرعان پرەزيدەنت – رەجەپ تايىپ ەردوعان، ۇلتتىق اليانستىڭ كانديداتى – كەمەل قىلىشتارۇلى. ساياسي الامان جولىندا حالىق اراسىنان 100 مىڭ قول جيناعان «مەملەكەت پارتياسىنىڭ» توراعاسى مۋحاررەم ينجە مەن اتا-اليانسىنىڭ كانديداتى سينان وعان.
تۇركيا سايلاۋى دا «توسىن سىيعا» تولى شىقتى. سايلاۋعا ءۇش كۇن قالعاندا «مەملەكەت پارتياسىنىڭ» توراعاسى مۋحاررەم ينجە ءوز كانديداتۋراسىن الىپ تاستايتىنىن مالىمدەدى.
رەجەپ تايىپ ەردوعان
سايلاۋ الامانىنا «ات قوسىپ» جاتقانداردىڭ اراسىندا قوعامعا بەلگىلى بولعان تۇلعالار باسىم. ءبىرى – رەجەپ تايىپ ەردوعان. ول – ادىلەت جانە دامۋ پارتياسىنىڭ توراعاسى (ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى) مەن ەل باسشىسى. جەرگىلىكتى حالىق، نەگىزىنەن العاندا، ءداستۇرلى-ءدىني قوعام وكىلدەرى ونى «رەيس» دەپ اتاپ، وزىنشە ايدار تاعادى. ەردوعان حالىققا باتىل ءدىني ۇستانىمدارىمەن، قوعامدىق قۇندىلىقتار مەن يسلامي مادەنيەتتى جاقتاعانىمەن جاقىن. تۇركيادا ەردوعاندىڭ شاشباۋىن كوتەرگەن «اق پارتيا» عانا ەمەس. ەلدەگى ۇلتشىلدار قوزعالىسى پارتياسى (MHP) جانە ۇلكەن وداق پارتياسى (BBP) ەردوعاننىڭ كانديداتۋراسىن قولداپ، پرەزيدەنتتىككە قايتارا ۇسىندى.
ورايى كەلگەندە ايتا كەتەيىك، ەردوعان 2014 جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا 51,79 پايىز جانە 2018 جىلعى سايلاۋدا 52,59 پايىز داۋىس جيناعان ەدى.
كەمەل قىلىشتارۇلى
مەملەكەت-حالىق پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى كەمەل قىلىشتارۇلىنىڭ دا اتىنان ات ۇركەدى. ۇلتتىق اليانستىڭ كانديداتى ءارى مەملەكەت-حالىق پارتياسىنىڭ توراعاسى كەمەل قىلىشتارۇلى العاش رەت پرەزيدەنت سايلاۋىندا باق سىناپ وتىر. ونى قولدايتىن پارتيالاردىڭ دا قاراسى قالىڭ: NRP, يگىلىك پارتياسى، دەكا پارتياسى، باقىت پارتياسى، بولاشاق پارتياسى، دەموكراتيالىق پارتيا، حالىقتىق-ازاتتىق پارتياسى، تۇركيا بەتبۇرىستار پارتياسى جانە تۇركيا كوممۋنيستىك پارتياسى.
قىلىشتارۇلىنىڭ نەگىزگى ۇستانىمى – ەركىندىك. كەشە تۇركياداعى ءماشھۇر «سوڭعى مينۋت» پورتالى ۇمىتكەردىڭ ۆيدەو-ۇندەۋىن جاريالادى. كانديدات ءوز سوزىندە:
«مەنىڭ نەگىزگى ەڭ ىزگى ۇستانىمىم – دەموكراتيا، قۇرمەتتى جاستار. سەبەبى دەموكراتيا مەن ەركىندىكتى عانا ءبىز ءىزىمىزدى باسقان جاس ۇرپاققا مۇرا ەتىپ قالدىرا الامىز»، - دەپ قاداپ ايتادى.
سينان وعان
سينان وعان – ءازىربايجان تەكتى تۇرىك ساياساتكەرى. 2011-2015 جىلدارى تۇركياداعى ۇلتتىق ۇلى جينالىستىڭ قۇرمەتتى مۇشەسى بولدى. ول ATA اليانسىنىڭ اتىنان 2023 جىلعى سايلاۋعا قاتىسىپ وتىر.
سينان وعاندى زافەر (جەڭىس), «مەنىڭ ەلىم» پارتياسى جانە «تۇركيا اليانسى» پارتياسى قولدايدى. ءوز قۇجاتتارىن ورتالىق سايلاۋ كوميتەتىنە تاپسىرعاندا وعان ەكىنشى تۋردا ايقىن باسىمدىقپەن جەڭەتىنىنە سەنىمدى ەكەنىن جەتكىزىپ:
«ءبىز بۇل سايلاۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىندە جەڭەمىز دەپ ويلايمىز»، - دەدى.
سينان وعان سايلاۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن ەل اراسىنان 100 مىڭ قول جيناعان ساياساتكەر. وسىلايشا، ول بۇگىنگى پرەزيدەنت ەردوعان جانە ساياساتكەرلەر كەمەل قىلىشتارۇلى، مۋحاررەم ينجەدەن كەيىن پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر بولۋ قۇقىعىن الدى. سينان وعاننىڭ ەسىم-cويى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ بيۋللەتەنىندە 4-ءشى تۇر.
بۇگىن تۇركيادا سايلاۋ وتەدى. قالىڭ وقىرمان ۇمىتكەرلەردىڭ ساياسي كەلبەتىن الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى قابىلداماي، باعدارلاماسىنا، ساياسي پوتەنتسيالى مەن ەل باسقارۋداعى قارىم-قابىلەتىنە قاراي باعالار دەپ سەنەمىز. تۇرىكتەر دە، قازاق قوعامى دا. قوعام بەلسەندىسى ەرىك ءىلياسوۆ قازاق قوعامىنىڭ تۇركيانى قابىلداۋى جايىندا توسىن وي ايتادى. ونى دا وقىرمانعا ۇسىنۋا كەتۋدى ءجون كوردىك:
- تۇركيانى باۋىرلاس ەل دەيمىز. جەر سىلكىنگەندە بارىمىزدى بەرۋگە تىرىستىق. تاۋەلسىزدىگىمىزدى ءبىرىنشى مويىندادى دەيمىز. شەتەل دەپ، ءبىرىنشى وسىندا كەلۋگە اسىعامىز. كەرەمەت. بىراق بۇل ەلدىڭ ساياسي جاڭالىقتارىنا قىزىقپايمىز، بىلگىمىز كەلمەيدى. اقپاراتتى ءبىر جاقتى قارايمىز... اڭگىمە بىلاي. وسى جولى ءسىز بەن ءبىز ۇيرەنىپ قالعان ەردوعان از داۋىس جيناۋى مۇمكىن. كەرەك دەسەڭىز كەزىندە ءۇمىتى ابدەن ۇزىلگەن اتاتۇرىكشىلەر وسى جولى جەڭىستەن دامەلى. 2003 جىلدان بەرى (پم، سوسىن پرەزيدەنت) بيلىكتە وتىرعان اك پارتياسىنىڭ باسشىسى قاي جاعىنان بولسىن ۇتىلۋعا دايىن كورىنەدى. وپوزيتسيانىڭ (CHP) ءدال وسى جوعارىداعى ەكى دايەك بويىنشا ۋادەسى حالىققا ۇناۋى مۇمكىن. شەتەلدىكتەردىڭ قاپتاپ كەلۋىن ازايتۋ، وسىعان دەيىن اراپتار مەن قىتايلىقتارعا ت.ب. شەتەلدىكتەرگە ساتىلىپ كەتكەن جەرلەردى قايتارۋ، سول ارقىلى نەگىزگى حالىقتى كەدەيشىلىك پەن قىمباتشىلىقتان قۇتقارۋ – دەپ جازدى قوعام بەلسەندىسى.
...بۇگىن تۇركيادا سايلاۋ وتەدى. سايلاۋدا تۇركيانىڭ باسشىسى عانا ەمەس، كەلەشەكتەگى تاعدىرى دا شەشىلمەك.
داستان قاستاي
ادىرنا ۇلتتىق پورتالى
