Memlekettıŋ damuy bılım men ǧylym, jaŋa tehnologiialardyŋ damu körsetkışıne bailanysty. Bügınde elımız örkeniettıŋ köşınen qalmai, bılım men ǧylym salasyn damytuǧa at salyp keledı. Öitkenı, “ǧylymy joq eldıŋ bolaşaǧy būlyŋǧyr” dep Äbu-Nasyr äl-Farabi babamyz aitqandai, ǧylym men bılımnıŋ kende qaluy türlı ekonomikalyq, äleumettık mäselelerdı tuyndatuda. Al ǧylymdy damytu üşın ne ıstemek kerek?
Belgılı ǧalym, abaitanuşy, jazuşy, filologiia ǧylymdarynyŋ doktary Omar Jäleldıŋ aituynşa, ekonomikaǧa paida äkelu üşın ǧylym men önerge köŋıl bölgen abzal. Ol üşın memlekettıŋ beldı käsıpkerlerı bılım men önerdı qoldauy qajet.
“Irı memlekettıŋ süiegın jasaityn, ekonomikaǧa paidasyn äkeletın käsıp, ol - öner men ǧylym arqyly bolady. Būryn Türkiiada käsıpkerler ǧylym men bılımge aqşa bölmeitın bolǧan. Keiınnen ǧalymdar şyǧyp, käsıpkerlerdı köndırdı. Türık käsıkerlerı jappai ǧylym men bılımge aqşa böle bastady. Sodan keiın Türkiianyŋ ekonomikasy dami tüstı. Mıne, käsıptı örkendetu üşın ǧylym men bılımge köŋıl bölgen abzal.
Ǧūmar Qaraş: “Ǧylymsyz, önersız käsıp joq” deidı. Öitkenı, bükıl älemnıŋ ekonomikasyn ūstap otyrǧan memleketterdıŋ käsıbınıŋ negızınde ǧylym jatyr. Al bızdıŋ ekonomikamyz şeteldık ekonomikaǧa täueldı. Bızdıŋ resurstarymyz damyǧan önerlı elderdıŋ jemıne ainalyp otyr. Sodan qūtylu üşın bızge ǧylym qajet. Al ǧylymǧa köp investisiia bölu kerek”, - dedı Omar Jälel “Adyrna” ūlttyq portalyna bergen pıkırınde.
Al himiia ǧylymdary boiynşa PhD doktarant, ūstaz Aiatjan Ahmetjanūly ǧylymdy damytu üşın Qazaqstanda ǧylymi zerthanalar jetıspeitının aitty.
“Qazaqstannyŋ ǧylym salasynyŋ damu qarqyny naşar. Bızde ǧylymnyŋ jaǧdaiy müşkıl dep aituǧa bolady. Al otandyq ǧylymnyŋ jetıstıkterın ılgerıletu üşın eŋ aldymen, ǧylymi zerthanalar men laboratoriialar qajet. Öitkenı, ǧylymdy damytu üşın zerthanalardyŋ jabdyqtaluy köp paidasyn tigızedı. Al olar bızdıŋ elde jetıspeidı. Oqu oryndarynyŋ laboratoriialary bügıngı zaman talaptaryna jauap bere almaidy. Soǧan qaramastan, jas ǧalymdar men zertteuşılerge memleket tarapynan soŋǧy jyldary jaqsy jobalar jasalyp jatyr. Alaida, bır qynjyltatyny ǧylymdy basty nazarǧa alyp, köŋıl bölmeitındıgımız”, - dedı Aiatjan Ahmetjanūly.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev 2025 jyly ǧylymdy qarjylandyru kölemı jalpy ışkı önımnıŋ 1%-na jetkızu qajet ekenın aitqan edı. Odan bölek, ol ükımet eşkımge qyzyqsyz, maŋyzy joq zertteulerge qarjy bölmeitının de eskertıp öttı. Būl arqyly ǧalymdardyŋ sany emes, sapasy maŋyzdy ekenın aŋǧarta aldy.
Soŋǧy jyldary ǧylymda bırqatar özgerıs oryn aldy. Mäselen, ǧalymdardyŋ jalaqysy össe, jas ǧalymdarǧa qoldau şaralary arta tüstı. Odan bölek, bılım men ǧylymdy damudyŋ 2020-2025 jyldarǧa arnalǧan memleket baǧdarlamasy ıske asuda. Onda ǧylymnyŋ damuyna kedergı keltıretın bırneşe kökeikestı mäselelerdıŋ şeşu joly men atqaryltyn ıs-äreketer mındettelgen jäne bügınde jüzege asyp jatyr.
Qazaqstanda qazırgı kezde ǧylymi-zertteu jūmystarymen ainalysatyn 396 ūiym bar. Ūlttyq statistika biurosynyŋ mälımetterıne süiensek, elde qazır 22 665 ǧalym men zertteuşı jūmys ısteidı. Al olardyŋ 35%-nyŋ ǧylymi nemese akademiialyq därejesı bar. Osydan-aq, Qazaqstannyŋ ǧylymynyŋ damu satysyna aiaq basqanyn aŋǧaruǧa bolady. «Toi qualaityn emes, oi qualaityn kezeŋmen betpe-bet keldık. Būl däuır – aqyl-oidyŋ, ǧylym men bılımnıŋ, eŋbektıŋ däuırı», dep Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev aitqandai, örkeniettı qoǧam qūrǧymyz kelse, bılım men ǧylymnan özge elderden ozyq boluǧa ūmtyluymyz kerek.
