Memlekettiń damýy bilim men ǵylym, jańa tehnologııalardyń damý kórsetkishine baılanysty. Búginde elimiz órkenıettiń kóshinen qalmaı, bilim men ǵylym salasyn damytýǵa at salyp keledi. Óıtkeni, “ǵylymy joq eldiń bolashaǵy bulyńǵyr” dep Ábý-Nasyr ál-Farabı babamyz aıtqandaı, ǵylym men bilimniń kende qalýy túrli ekonomıkalyq, áleýmettik máselelerdi týyndatýda. Al ǵylymdy damytý úshin ne istemek kerek?
Belgili ǵalym, abaıtanýshy, jazýshy, fılologııa ǵylymdarynyń doktary Omar Jáleldiń aıtýynsha, ekonomıkaǵa paıda ákelý úshin ǵylym men ónerge kóńil bólgen abzal. Ol úshin memlekettiń beldi kásipkerleri bilim men ónerdi qoldaýy qajet.
“Iri memlekettiń súıegin jasaıtyn, ekonomıkaǵa paıdasyn ákeletin kásip, ol - óner men ǵylym arqyly bolady. Buryn Túrkııada kásipkerler ǵylym men bilimge aqsha bólmeıtin bolǵan. Keıinnen ǵalymdar shyǵyp, kásipkerlerdi kóndirdi. Túrik kásikerleri jappaı ǵylym men bilimge aqsha bóle bastady. Sodan keıin Túrkııanyń ekonomıkasy damı tústi. Mine, kásipti órkendetý úshin ǵylym men bilimge kóńil bólgen abzal.
Ǵumar Qarash: “Ǵylymsyz, ónersiz kásip joq” deıdi. Óıtkeni, búkil álemniń ekonomıkasyn ustap otyrǵan memleketterdiń kásibiniń negizinde ǵylym jatyr. Al bizdiń ekonomıkamyz sheteldik ekonomıkaǵa táýeldi. Bizdiń resýrstarymyz damyǵan ónerli elderdiń jemine aınalyp otyr. Sodan qutylý úshin bizge ǵylym qajet. Al ǵylymǵa kóp ınvestıııa bólý kerek”, - dedi Omar Jálel “Adyrna” ulttyq portalyna bergen pikirinde.
Al hımııa ǵylymdary boıynsha PhD doktarant, ustaz Aıatjan Ahmetjanuly ǵylymdy damytý úshin Qazaqstanda ǵylymı zerthanalar jetispeıtinin aıtty.
“Qazaqstannyń ǵylym salasynyń damý qarqyny nashar. Bizde ǵylymnyń jaǵdaıy múshkil dep aıtýǵa bolady. Al otandyq ǵylymnyń jetistikterin ilgeriletý úshin eń aldymen, ǵylymı zerthanalar men laboratorııalar qajet. Óıtkeni, ǵylymdy damytý úshin zerthanalardyń jabdyqtalýy kóp paıdasyn tıgizedi. Al olar bizdiń elde jetispeıdi. Oqý oryndarynyń laboratorııalary búgingi zaman talaptaryna jaýap bere almaıdy. Soǵan qaramastan, jas ǵalymdar men zertteýshilerge memleket tarapynan sońǵy jyldary jaqsy jobalar jasalyp jatyr. Alaıda, bir qynjyltatyny ǵylymdy basty nazarǵa alyp, kóńil bólmeıtindigimiz”, - dedi Aıatjan Ahmetjanuly.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev 2025 jyly ǵylymdy qarjylandyrý kólemi jalpy ishki ónimniń 1%-na jetkizý qajet ekenin aıtqan edi. Odan bólek, ol úkimet eshkimge qyzyqsyz, mańyzy joq zertteýlerge qarjy bólmeıtinin de eskertip ótti. Bul arqyly ǵalymdardyń sany emes, sapasy mańyzdy ekenin ańǵarta aldy.
Sońǵy jyldary ǵylymda birqatar ózgeris oryn aldy. Máselen, ǵalymdardyń jalaqysy ósse, jas ǵalymdarǵa qoldaý sharalary arta tústi. Odan bólek, bilim men ǵylymdy damýdyń 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan memleket baǵdarlamasy iske asýda. Onda ǵylymnyń damýyna kedergi keltiretin birneshe kókeıkesti máselelerdiń sheshý joly men atqaryltyn is-áreketer mindettelgen jáne búginde júzege asyp jatyr.
Qazaqstanda qazirgi kezde ǵylymı-zertteý jumystarymen aınalysatyn 396 uıym bar. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetterine súıensek, elde qazir 22 665 ǵalym men zertteýshi jumys isteıdi. Al olardyń 35%-nyń ǵylymı nemese akademııalyq dárejesi bar. Osydan-aq, Qazaqstannyń ǵylymynyń damý satysyna aıaq basqanyn ańǵarýǵa bolady. «Toı qýalaıtyn emes, oı qýalaıtyn kezeńmen betpe-bet keldik. Bul dáýir – aqyl-oıdyń, ǵylym men bilimniń, eńbektiń dáýiri», dep Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev aıtqandaı, órkenıetti qoǵam qurǵymyz kelse, bilim men ǵylymnan ózge elderden ozyq bolýǵa umtylýymyz kerek.
