بۇگىن قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ سوچيگە رف پرەزيدەنتى ۆ. پۋتينمەن كەزدەستى. ەكى ەل باسشىسى نەنى تالقىلاۋى مۇمكىن؟ نازارباەۆتان كەيىنگى بيلىك ءترانزيتى مەن ەلدە ءجۇرىپ جاتقان قاماۋلار بارىسى تالقىنا ما؟ رەسەي قازاقستانعا باسىپ كىرۋى مۇمكىن بە؟ بۇل سۇراقتارعا ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ ارنايى arasha-عا جاۋاپ بەردى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى.
“نازارباەۆتىڭ ستاتۋسىنا قاتىستى ءسوز بولادى دەپ ويلامايمىن. نازارباەۆتىڭ كەپىلى – پۋتين. ونى ءبىز قازىر جاقسى بايقاپ وتىرمىز. ءبىرىنشى پرەزيدەنت قازىر بەلسەندى بولا ءتۇستى، كوپشىلىكتىڭ الدىنا شىعا باستادى. تىپتەن، بۇرىن ماڭايىندا بولعان ادامدارمەن بىرگە كوپشىلىكتىڭ الدىنا شىعا باستادى.
ال، پۋتين ءۇشىن نازارباەۆ قوسىمشا «كوزىر» بولىپ وتىر. نازارباەۆتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىل بولا تۇرا ول، توقاەۆ جۇگەنسىز كەتسە قولىنداعى «كوزىرىن» پايدالانۋدى كوزدەيدى. بۇنى توقاەۆ تا ءبىلىپ وتىر. دەگەنمەن، وسى جولعى كەزدەسۋدە توقاەۆ نازارباەۆتىڭ اينالاسىنداعىلار مەن ونىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ قايسىسىن قاماي الاتىنىن جانە كىمگە تيمەۋ كەرەگىن تالقىلايتىن بولادى. ءىس جۇزىندە توقاەۆ العاشقى سوققىنى جاسادى. بەدەلىن ارتتىرىپ، رەيتينگىن ءوسىرۋ ءۇشىن وعان بۇل ءۇردىستى جالعاستىرىپ، جەمقورلىققا قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋ قاجەت بولىپ تۇر. الايدا، بۇل جەردە نازارباەۆ كىمدى ۇستاپ بەرۋگە دايىن جانە كىمدى قورعاي الادى دەگەن سۇراق تۋىندايدى. بۇل پۋتين ارقىلى شەشىلەدى. ويتكەنى قول تيگىزۋگە بولمايتىندار تىزىمىنە كىمدەر كىرەتىنى بەلگىسىز. ول تىزىمگە تيمۋر كۇلىباەۆ، داريعا نازارباەۆا كىرە مە الدە تەك نازارباەۆ قانا كىرە مە؟ سوندىقتان توقاەۆتى قازىر كىمگە تيسە الام دەگەن سۇراق الاڭداتادى. ال، نازارباەۆ قازىر توقاەۆتىڭ تيمەۋ جونىندەگى تىزىمىندە تۇر. قاڭتار ايىنان بەرى ونىڭ قاۋىپسىزدىگىنە پۋتين كەپىل بولىپ وتىر”، -دەلى ول.
سونداي-اق، دوسىم ساتپاەۆتىڭ ايتۋىنشا، توقاەۆ قازىر باتىس ەلدەرى الدىندا ءوزىن ءجونى ءتۇزۋ باسشى رەتىندە كورسەتكىسى كەلەدى.
“پۋتين مەن لۋكاشەنكوعا وسىنداي دۇلەي وي كەلسە دە، توقاەۆ ونداي باسسىزدىقتان باس تارتۋعا شاماسى كەلەر. ول بۇعان دەيىندە ۇقشۇ قۇرامىندا رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى اسكەري قاقتىعىسقا قاتىسپايتىنىن ايتقان.
قازاقستان بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك جونىندەگى رەزوليۋتسياسىمەن تەك بەيبىت بىتىمگەر رەتىندە عانا قاتىسا الادى. توقاەۆ قازىر باتىس ەلدەرى الدىندا ءوزىن ءجونى ءتۇزۋ باسشى رەتىندە كورسەتكىسى كەلەدى، ياعني لۋكاشەنكو سياقتى قارابەت بولعىسى كەلمەيدى. سوندىقتان ول ءوزىن تاۋەلسىز رەتىندە كورسەتىپ، ۋكرايناداعى سوعىسقا قاتىسپايتىنىن ايتىپ جاتىر. ەگەر قازاقستاننىڭ بۇيرەگى رەسەيگە قاراي بۇرىپ كەتسە الدىمەن سانكتسيا سالىنادى. قازاقستان باسشىلارى مەن بيزنەس ەليتاسى ودان قورقىپ وتىر”،- دەيدى ساياساتتانۋشى.
ساياساتتانۋشى قازاقستاندىقتارا ۋكرايناداعى جاعدايدى ءجىتى زەرتتەۋگە شاقىردى.
“ۋكرايناداعى جاعدايدان رەسەيدىڭ وتە قاۋىپتى كورشى ەكەنىن كورۋگە بولادى. «بەيبىتشىلىكتە ءومىر سۇرگىڭ كەلسە – سوعىسقا دايىندال» دەگەن ماتەل بار. قازاقستان قازىر ۋكرايناداعى جاعدايدى ءجىتى زەرتتەۋى كەرەك. اسىرەسە ەكونوميكالىق موبيليزاتسيا، قارۋلى كۇشتەردىڭ دايىندىعى، قارۋلى كۇشتەردەگى مودەرنيزاتسياعا ءمان بەرۋ كەرەك. ويتكەنى ۋكراينا قالاي ءتيىمدى قارسى تۇرۋعا بولاتىنىن كورسەتتى. ونىڭ ۇستىنە ۋكرايناداعى اقپاراتتىق سوعىس تا ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى. قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگى رەسەيدىڭ ىقپال ەتۋ ايماعىندا تۇر. بۇل جەردە قازاقستان بيلىگى مەن اقپاراتقا جاۋاپ بەرەتىندەرگە قاتىستى كوپتەگەن سۇراق تۋىندايدى. قازىرگى جاعداي قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر. ەلدەگى حالىقتىڭ باسىم بولىگى ءالى دە رەسەيلىك تەلەارنالاردى كورىپ، سوعان سەنىپ وتىر. ولار ۋكرايناداعى سوعىستى قولدايدى، بۇل ءبىز ءۇشىن قاۋىپتى. رەسەيدىڭ باسىپ كىرۋىن ستسەناريدىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىرۋىمىز كەرەك. ەگەر قازىر بولماسا كەلەشەكتە باسىپ كىرۋى مۇمكىن. بۇل جاعدايدا قازاقستاننان كەرى شابۋىل بالانسى بولاتىنىن پۋتينگە كورسەتۋ كەرەك.
ول – تۇركيا. ەردوعان بۇعان دەيىن قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە دايىن ەكەنىن مالىمدەگەن. وعان قوسا قىتاي بار. وسى كۇزدە سي تسزينپين قازاقستانعا كەلۋى كەرەك. قازاقستان مەن رەسەيدىڭ سوعىسى قىتاي ءۇشىن ەڭ جامان ستسەناري. ويتكەنى قىتاي 15 جىل ىشىندە قازاقستانعا 30 ملردن دوللار ينۆەستيتسيا سالدى. قازاقستان تەرريتورياسى ارقىلى ەۋروپاعا تاۋار جەتكىزىپ وتىر. وعان قوسا قىتاي قازاقستانداعى كەز كەلگەن قاقتىعىس ورتالىق ازياعا تاراپ كەتەدى دەپ الاڭدايدى. سوندىقتان رەسەيدىڭ قازاقستانعا شابۋىل جاساۋى قىتاي ءۇشىن ۇلكەن قاۋىپ. مۇنداي جاعدايعا قىتاي تۇبەگەيلى قارسى بولادى دەپ ويلايمىن. ال، ءپۋتيننىڭ قازىر قىتايدان وزگە سەرىكتەسى جوعىن ەسكەرسەك، رەسەي ونداي ستسەناريگە بارا قويمايدى”، - دەدى دوسىم ساتپاەۆ.
ساياساتتناۋشى پارتيالار تۋرالى دا پىكىرىن ايتا كەتتى. ايتۋىنشا، بيلىكتىڭ قولدان جاساعان پارتيالارى ەمەس، ناعىز پارتيالار كەلۋ كەرەك.
“پارلامەنت ءماجىلىسىن قايتا سايلايدى ەكەن دەگەن سوزدەر شىعىپ جاتقانى بەلگىلى. الايدا، مەن ءۇشىن ساياسي وزگەرىس دەگەنىمىز ساياسي ينستيتۋتتاردىڭ وزگەرۋىمەن بايلانىستى. ەڭ باستىسى ينيستيتۋتتاردىڭ ساپالى وزگەرىس بولۋ كەرەك. ەگەر قازاقستاندا بىردە ءبىر ساياسي پارتيا قۇرىلماسا ءماجىلىستى قايتا سايلاعاننان نە پايدا؟ بۇرىنعى ەسكى پارتيالار قايتا پارلامەنتكە كەلەدى. كەزىندە نازارباەۆتى قولپاشتاپ، قازىر توقاەۆقا قاراي ىعىسقان، ياعني حالىققا ەمەس، پرەزيدەنتكە قىزمەت كورسەتەتىن ادامدار قايتا كەلگەنىمەن نە وزگەرەدى. سول ءۇشىن الدىمەن جاڭا پارتيالىق جۇيەنى قۇرۋ كەرەك. بيلىكتىڭ قولدان جاساعان پارتيالارى ەمەس، ناعىز پارتيالار كەلۋ كەرەك. ونسىز ساياسي وزگەرىستەردىڭ ءبارى بوس اۋرەشىلىك بولادى.
قازىر توقاەۆتىڭ بەدەلى ءبىراز جاقساردى، كەلەسى جىلى ول ناشارلاپ كەتۋى مۇمكىن. قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى كۇن ساناپ ناشارلاپ جاتىر. مۇنىڭ بارلىعى 1-1,5 جىلدا ۇلكەن پروبلەما تۋدىرۋى مۇمكىن ەكەنىن ءتۇسىنىپ وتىر. پرەزيدەنت سايلاۋى ەلدەگى پروبلەمانى وزگەرتپەيدى، تەك ۇزاقمەرزىمدى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەدى. توقاەۆ تا قازىر بۇرىنعى ەليتاعا ارقا سۇيەپ وتىر. وپپوزيتسياعا قارسى دا بۇرىنعى تاسىلدەردى قولدانىپ وتىر. توقاەۆ ورنىنان كەتكەنگە دەيىن قانداي وزگەرىس جاساۋى مۇمكىن، ەرتەڭ وعان اياق استىنان بىردەڭە بولىپ قالسا قاڭتار وقيعاسىنداعىداي ەليتا اراسىندا تاعى تارتىس بولىپ كەتە مە الدە ءبارى كونستيتۋتسيا اياسىندا شەشىلەتىندەي ينستيتۋت قالىپتاستىرا الا ما؟ ونداي ينستيتۋت – پارلامەنت، جوعارى سوت جانە سوت جۇيەسى. بىراق وندا ەشقانداي وزگەرىس بولىپ جاتقان جوق”، دەپ ءسوزىن قورىتىندىلادى.
”ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
