ەۋروپالىق وداق پەن قازاقستان قارىم-قاتىناسى سوڭعى جىلدارى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى. انتونيۋ كوشتانىڭ استاناعا ساپارى – وسى سەرپىننىڭ ايقىن كورىنىسى. ساراپشىلار بۇل كەزدەسۋدى ەۋروپانىڭ توقاەۆ جۇرگىزىپ وتىرعان سىرتقى ساياساتقا دەگەن سەنىمىنىڭ بەلگىسى دەپ باعالايدى. قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى باعىتى، ونىڭ ىشىندە ەۋروپامەن ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى تەرەڭدەتۋ، بۇگىندە ورتالىق ازياداعى گەوساياسي تەڭگەرىمنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتىنە اينالدى. وسى ماسەلەلەردى ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءبىز Diplomatic World جۋرنالىنىڭ جوبا مەنەدجەرى، ورتالىق ازيا بويىنشا ساراپشى البەرتو تۋركسترامەن اڭگىمەلەستىك.
– ەۋروپالىق كەڭەس توراعاسى انتونيۋ كوشتانىڭ استاناعا ساپارى قازاقستان جانە جالپى ورتالىق ازيا ءۇشىن قانداي ساياسي ماڭىزعا يە؟
– بۇل ساپار – تاريحي بەلەس جانە ءوزارا جوعارى دەڭگەيدەگى بايلانىستارمەن ورىلگەن مازمۇندى جىلدىڭ قيسىندى قورىتىندىسى. ەۋروپالىق وداق تاراپىنان وسى كەزەڭدە بىرقاتار ماڭىزدى تۇلعالار ساپارلادى: ەو-نىڭ حالىقارالىق ارىپتەستىك جونىندەگى كوميسسارى يوزەف سيكەلا جانە ەو-نىڭ سىرتقى ىستەر جانە قاۋىپسىزدىك ساياساتى جونىندەگى جوعارى وكىلى كايا كاللاس.
بۇل – ەۋرووداقتىڭ قازاقستانمەن جانە جالپى ورتالىق ازيامەن ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە دايىن ەكەنىن كورسەتەتىن ايقىن سيگنال. قازاقستان ەو ءۇشىن ايماقتاعى نەگىزگى ارىپتەس بولىپ قالا بەرەدى، ويتكەنى ەۋروپا مەن ورتالىق ازيا اراسىنداعى ساۋدا مەن ينۆەستيتسيا اعىنىنىڭ باسىم بولىگى ءبىزدىڭ ەلدىڭ ۇلەسىنە تيەسىلى.
– ەۋروپالىق وداق ءدال قازىر قازاقستانعا قاتىستى ديپلوماتيالىق بەلسەندىلىگىن نەگە كۇشەيتىپ وتىر؟ بۇل وزگەرىپ جاتقان ەۋرازيالىق گەوساياساتپەن قانشالىقتى بايلانىستى؟
– ەۋرازياداعى وزگەرمەلى گەوساياسي احۋال مەن بىرنەشە فاكتور ەو-نىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ ۋاقىتىن دا، اۋقىمىن دا تۇسىندىرەدى. بيىل سامارقاندا وتكەن «ەو – ورتالىق ازيا» العاشقى تاريحي ءسامميتى ەكى ءوڭىر اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ جاندانا تۇسكەنىن كورسەتتى.
سونىمەن قاتار ۋكرايناداعى سوعىس، جەتكىزۋ تىزبەكتەرىنىڭ السىزدىگى، ەنەرگيا قاۋىپسىزدىگى، ستراتەگيالىق ماڭىزدى شيكىزاتقا قول جەتكىزۋ ماسەلەلەرى ەۋروپا مەن قازاقستاندى بۇرىنعىدان دا جاقىنداتادى.
ەۋروپا ستراتەگيالىق اۆتونومياعا قول جەتكىزۋدى كوزدەيدى، ونىڭ نەگىزى – ەنەرگيا كوزدەرىن، شيكىزات جەتكىزۋدى جانە ترانزيتتىك باعىتتاردى ءارتاراپتاندىرۋ. وسى تۇرعىدان العاندا، ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتى – ياعني ورتا ءدالىز – ارقىلى قازاقستان ەو ءۇشىن شەشۋشى ءرول اتقارادى.
– قازاقستان مەن ەۋروپالىق وداقتىڭ قازىرگى قاتىناس مودەلىن قالىپتاستىرۋدا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءرولى قانداي؟
– پرەزيدەنت توقاەۆ – قازاقستاننىڭ ەۋروپاعا باعىتتالعان قازىرگى سىرتقى ساياسي مودەلىنىڭ نەگىزگى ارحيتەكتورى. ول ەلدىڭ كوپۆەكتورلى باعىتى مەن ءىرى دەرجاۆالاردان بىردەي قاشىقتىقتا بولۋ قاعيداتىن تابىستى جالعاستىرىپ كەلەدى.
توقاەۆ تۇسىندا قازاقستان ەو-نى ساۋدا، ينۆەستيتسيا، ەنەرگەتيكا، كولىك ينفراقۇرىلىمى جانە تسيفرلاندىرۋ سالالارىنداعى باستى ستراتەگيالىق سەرىكتەس رەتىندە اتاپ ءوتتى. بۇل قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى ەۋروپانىڭ تىرەك باعىتتارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن دالەلدەيدى.
– بيىل قازاقستان مەن ەو اراسىنداعى كەڭەيتىلگەن ارىپتەستىك جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە 10 جىل تولادى. توقاەۆ پەن كوشتا اراسىنداعى كەلىسسوزدەردە قانداي باعىتتار نەگىزگى بولادى دەپ ويلايسىز؟
– ءبىرىنشى كەزەكتە – ساۋدا، ينۆەستيتسيا جانە ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق. ەو قازىردىڭ وزىندە قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى ينۆەستورى جانە ساۋدا سەرىكتەسى، بىراق الەۋەت ودان دا ۇلكەن.
ەكىنشى باعىت – كولىك جانە بايلانىستىڭ دامۋى. قازىر ەڭ وزەكتى ۇعىم – ورتا ءدالىز. بۇل باعىتتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن كوپتەگەن فورۋمدار، زەرتتەۋلەر، تەحنيكالىق جۇمىستار جۇرگىزىلدى. ەكى تاراپ تا «تار ورىنداردى» جويۋ ءۇشىن ينفراقۇرىلىمعا ينۆەستيتسيا سالۋى قاجەت.
ءۇشىنشى باعىت – جاسىل ەنەرگەتيكا، ستراتەگيالىق ماڭىزدى شيكىزات جانە تازا تەحنولوگيالار. قازاقستان ەۋروپانىڭ جاسىل جانە تسيفرلىق ترانسفورماتسياسى ءۇشىن قاجەت ماڭىزدى شيكىزاتقا يە جانە تۇراقتى ەل رەتىندە بۇل جەتكىزىلىمدەردى قامتاماسىز ەتە الادى.
سونىمەن قاتار تسيفرلاندىرۋ، يننوۆاتسيالار، تەحنولوگيالىق جاڭعىرۋ – سوڭعى جىلدارى قازاقستان ارتىقشىلىق جيناعان سالالار.
– قازاقستان مەن ەو ۆيزالىق رەجيمدى جەڭىلدەتۋ جانە رەادميسسيا تۋرالى كەلىسىم بويىنشا العاشقى رەسمي كەلىسسوزدەردى باستادى. بۇل ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە العاش رەت بولىپ وتىر. مۇنداي باستاما قانداي بەلگى بەرەدى؟
– بۇل جەردە ادامدار اراسىنداعى بايلانىستاردىڭ ماڭىزى وتە جوعارى. قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن ۆيزالىق رەجيمدى جەڭىلدەتۋ – كوپتەن كۇتكەن، كەشىگىپ بارىپ جۇزەگە اسقان قادام.
قازاقستان ازاماتتارى ەۋروپا ءۇشىن قاۋىپ توندىرمەيدى جانە ۆيزالىق رەجيمدى بۇزۋ دەڭگەيى وتە تومەن. سوندىقتان ۆيزالاردى جەڭىلدەتۋ – لوگيكالىق ءارى ءوز ۋاقىتىندا جاسالعان قادام. مىقتى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك تەك ۇكىمەتارالىق ەمەس، ادامدار اراسىنداعى سەنىمدى بايلانىستارعا دا سۇيەنۋى كەرەك.
– كوشتا ساپارى ۋكراينا بويىنشا جاڭا بىتىمگەرلىك كەلىسسوزدەر اياسىندا ءوتىپ جاتىر. توقاەۆ قازاقستاننىڭ «بەيبىتشىلىك پلاتفورماسى» ءرولىن نىعايتۋدى كوزدەيدى دەپ ويلايسىز با؟ بۇل قازاقستان مەن ايماق ءۇشىن قانشالىقتى ءتيىمدى؟
– ءيا، توقاەۆ تۇسىندا قازاقستان وڭىرلىك جانە ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى نەيترال نەمەسە دەلدال الاڭ رەتىندە ءجيى اتالا باستادى. جاقىندا قازاقستاندا وتكەن ارمەنيا-ازەربايجان كەلىسسوزدەرى سونىڭ ناقتى مىسالى. ولار تامىزداعى اق ۇيدەگى كەلىسىمگە جول اشتى جانە وڭتۇستىك كاۆكازداعى بەيبىتشىلىك مۇمكىندىگىن ايتارلىقتاي ارتتىردى.
سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ سيريا كەلىسسوزدەرىنە ارالاسۋى، بۇۇ-نىڭ بىتىمگەرلىك ميسسيالارىنا قاتىسۋى ەلدىڭ بەدەلىن كۇشەيتەدى. ەڭ باستىسى – قازاقستاننىڭ بىردە-ءبىر دەرجاۆاعا جاقىندامايتىن تەڭگەرىمدى كوپۆەكتورلى ساياساتى مەملەكەتتەرگە ديالوگ جۇرگىزۋگە قولايلى جاعداي جاسايدى.
– كوشتا ساپارىن توقاەۆتىڭ سىرتقى ساياسي باعىتىنا دەگەن سەنىمنىڭ بەلگىسى دەپ قاراستىرۋعا بولا ما؟
– ارينە، بولادى. بۇل ساپار - توقاەۆ ساياساتىنىڭ تيىمدىلىگىنە بەرىلگەن ايقىن باعا. ساپاردىڭ ءدال ساياساتتى كەڭەيتىلگەن ارىپتەستىك كەلىسىمىنىڭ 10 جىلدىعىمەن تۇسپا-تۇس كەلۋى، ۆيزالىق جەڭىلدەتۋ بويىنشا كەلىسسوزدەر، كولىك، ەنەرگەتيكا، ستراتەگيالىق شيكىزات سالالارىنداعى جاڭعىرۋ – مۇنىڭ بارلىعى ەو-نىڭ قازاقستاندى سەنىمدى سەرىكتەس رەتىندە قابىلدايتىنىن كورسەتەدى.
كوشتا ساپارى بارىسىندا قازاقستاننىڭ ديپلوماتيالىق رولىنە، ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەرىنە، رەسۋرستىق الەۋەتىنە جاسالعان اكتسەنت – بريۋسسەلدىڭ توقاەۆتىڭ سالماقتى، اشىق سىرتقى ساياساتىن جوعارى باعالايتىنىن ايقىن دالەل.
