تاقىرىپتى ايقايلاتىپ قويۋعا نەگىز بار. ماسەلە قازاق ءتىلىنىڭ توڭىرەگىندە بولعاسىن مەملەكەتشىل ازاماتتاردى قۇلاعدار ەتكىمىز كەلدى. حوش, بيىل نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ قازاق بولىمىنە وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن 936, ورىس بولىمىنە 706 ءوتىنىش ءتۇسىپتى. ال، سىنىپ ەكى تىلگە دە تەڭدەي بولىنبەك. جوعارى ۇپاي جيناپ, وقۋعا قابىلدانباي قالۋ ىقتيمالدىعى بارلار «ورىس سىنىبىنا تاپسىرا سالۋىمىز كەرەك ەدى» دەپ سان سوعىپ جاتقانعا ۇقسايدى. سەبەبى، باسەكەلەستىك از، گرانت سانى كوپ.
بۇل مەملەكەتتىڭ ءتىل ساياساتىنا قانشالىقتى وڭتايلى؟ سونى بىلمەك ءۇشىن جاۋاپتىمينيسترلىكتىڭ ءتىل ساياساتى كوميتەتىنەن پىكىر العىمىز كەلدى. رەسمي سايتتا كورسەتىلگەن بايلانىس نومىرىنە كۇن ۇزاق قوڭىراۋ شالىپ، «الو» دەگەن جاۋاپ الا المادىق.
الماتىداعى احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ رەسمي سايتىنا كىرىپ ەدىك جاعا ۇستاۋعا تۋرا كەلدى. قازاق ءتىلىن زەرتتەپ, ناسيحاتىن ارتتىرادى دەگەن ينستيتۋتتىڭ سايتى ورىس تىلىندە اشىلىپ تۇر. قازاق ءتىلىن ارنايى تاڭداۋ كەرەك. دەمەك, مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن وسى ينستيتۋتتان باستاۋ كەرەكتەي.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى ساياساتكەر دوس كوشىممەن ءتىل جايىندا سۇحباتتاسىپ قايتتى.
- دوس اعا، ارمىسىز؟! رەسەيدەگى سوڭعى قازاق مەكتەبى جابىلعاندا قولداپ ەدىڭىز، ەلدەگى مىنا جاعدايعا قاتىستى نە ايتاسىز؟
- نازارباەۆ مەكتەبىنىڭ بۇل ءىسى مۇلدەم دۇرىس ەمەس. قازاقستاندىقتاردىڭ 70 پايىزدان استامى قازاق بولسا، قازاقتىلدى قاۋىمنىڭ ۇلەسى 80 پايىزدان اسىپ كەتتى دەسەك بۇل جايت نەگە ەسكەرىلمەي وتىر؟ ۇلتتىق مولشەرگە بايلانىستى پروپورتسيا جاسالۋى ءتيىس نەمەسە سوڭعى ساناقتاعى «ءوزىڭنىڭ انا ءتىلىڭدى قاي ءتىل دەپ سانايسىڭ» دەگەن دەرەكتى العا تارتۋىمىز كەرەك. دەرەك بولماسا ءبارى بوس اڭگىمە. بولجامدى تۇردە «ەلدەگى قازاقتىلدىلەر مىنانشا پايىز، ورىستىلدىلەر مىنانشا» دەپ ايتا المايمىز. قاتەلەسپەسەم، سوڭعى ساناق بويىنشا ەلدەگى قازاقتىلدىلەر 70 پايىزدان استى. سوندىقتان، ەل ىشىندە قازاق ءتىلى كەز كەلگەن جەردە العا شىعادى. ال، ونى ورىس تىلىمەن قاتار قويۋ بارىپ تۇرعان اقىماقتىق.
- ءوزى قازاق بولا تۇرا بالاسىن ورىسشا وقىتاتىندار قاتارى ازايماي تۇر. بۇعان دا ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەك سياقتى.
- بۇل ءورىستىلدى مەكتەپتەر مەن بالاباقشانى كوبەيتۋدىڭ تىكەلەي جولى. سوسىن، «ورىس تىلىندە مۇمكىندىك كوپ، باسەكەلەستىك از» دەگەن اقىماق پراكتيكالىق باعىت بارى راس. سوندىقتان، جوعارىدا ايتقانىمداي ءبىلىم الۋشى ءوزىنىڭ انا ءتىلىن قاي ءتىل دەپ سانايدى، سوعان قاراپ سىنىپتار ءبولىنۋ كەرەك.
- بۇل كەرىسىنشە، ورىس ءتىلدى قاۋىمنىڭ وڭ جامباسىنا كەلمەي مە؟ ويتكەنى قازاقستاندا ارالاس مەكتەپتەن بولەك، تازا ورىس تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن 1500-دەن استام ورتا مەكتەپ بار ەكەن.
- مىناداي ءبىر قىزىق ايتايىن. وسىدان 3-4 اي بۇرىن تالعاردا قازاق مەكتەبى سالىنعاندا اتا-انالار «ارالاس مەكتەپ كەرەك» دەپ شۋ شىعاردى. ءدال سونداي جاعداي استانادا دا بولدى. 4-5 ايەل جيىلىپ «پۋتينگە جازامىز» دەپ دوق كورسەتىپ الەۋمەتتىك جەلى شۋلادى عوي. مەن جۋىردا باتىس قازاقستان وبلىسىنا بارىپ قايتتىم. وڭىردەگى ونوماستيكالىق ماسەلەلەر بويىنشا حالىقپەن كەزدەستىم. سوڭعى كۇنى جىمپيتىدان شاقىرتۋ الدىق. جىمپيتىنى بىلەسىزدەر الاشوردانىڭ ورتالىعى بولعان. وڭىردەگى حالىقتىڭ 99 پايىزى قازاقتىلدى. بىراق، ءبىر ورىس سىنىبى بار ەكەن. اتا-انالار تاعى ءبىر ورىس سىنىبىن اشۋ ماسەلەسىن كوتەرىپتى. ءتىل باسقارماسى مەن ءبىلىم باسقارماسىنىڭ ماماندارىمەن بىرگە حالىقپەن كەزدەستىك. سونداعى تاڭ قالعانىم، ورىس سىنىبىن اشۋدى سۇراپ جاتقاندار – مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر. ال بىزدە مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتاتىن ءدال وسى قىزمەتتە جۇرگەندەر عوي. ءبىزدىڭ بارعانىمىز اسەر ەتسە كەرەك 5-6 اتا-انا بالالارىن قايتا قازاق سىنىبىنا بەرەتىن بولدى. بىراق، 25 بالا وقيتىن ورىس سىنىبى 30-عا دەيىن كوبەيگەلى جاتىر. ەندى، ەڭ قىزىعىن ايتايىن، اتا-انالاردىڭ بۇنداي شەشىمگە كەلۋىنە تىكەلەي ءبىلىم باسقارماسى كىنالى بولىپ تۇر. ويتكەنى، وتكەن جىلى مەكتەپكە دايىندىق سىنىبىنا 50 ورىن اشىپتى. ورىن بولعاسىن بالالاردىڭ دەنى ورىس سىنىبىنا بارعان. ەندى، ولار كەلەر سىنىپتا دا 50 ورىن اشۋدى تالاپ ەتكەن. ولاردىڭ تالابى ورىندى. سوسىن مەنىڭ اتا-انالارعا اشۋىم كەلىپ «200 ورىن اشسا سونىڭ بارىنە وقىتاسىڭدار ما، قانداي قازاقسىڭدار» دەپ ۇرىستىم. ولار «وقىتامىز» دەپ وتىر. بۇل مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ تۇك جۇمىس ىستەمەي تۇرعانىنىڭ كورىنىسى.
- اعا، ايتىپ وتىرعانىڭىزدىڭ ءبارى الدىعى 3-4 جىلدا ۇلكەن ماسەلە اينالۋى مۇمكىن. وسىنى جۇيەلەۋ جايلى قانداي ۇسىنىسىڭىز بار؟
- بۇنىڭ شەشىمى بىرەۋ-اق. باتىس قازاقستانداعى باسشىلارعا دا سونى ايتتىم. وسىنداي ماسەلەلەردە حالىققا سۇراعان نارسەسىن بەرە بەرمەۋ كەرەك. «كەشىرىڭدەر، ەكىنشى سىنىپتى اشۋعا ورىس تىلىندە وقىتاتىن ماماندار جوق» دەۋ كەرەك. بولدى. شىندىعىندا دا ماماندار جىل سايىن ازايىپ كەلەدى. ايەلىم قازۇۋ-دا جۇمىس ىستەيدى. سودان ەستىگەنىم «ورىس تىلىندە وقىتاتىن توپتار ءجيى تولماي قالادى» ەكەن. ماسەلەن، جوو تۇسەتىن ورىس ءتىلدى تالاپكەرلەر از با، بۇل مامان تاپشىلىعىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. سودان كەيىن ول ورىس تىلىندەگى مەكتەپتەردىڭ ازايۋىنا الىپ كەلۋ كەرەك. بىراق، وسىنى كورىپ وتىرعان مەملەكەت ەشنارسە جاسامايدى. باسشىلار «مامان جوق، رەسەيگە بارىپ وقىتام دەسەڭدەر تولىق قۇقىلارىڭ بار» دەپ ايتۋ كەرەك. «بىردەڭە قىلامىز، قۇقىقتارىڭ بار عوي» دەي بەرۋ دۇرىس ەمەس. قۇقىقتارى بولسا دا، مەملەكەتتىڭ مۇمكىندىگى جوق. ايتارىم وسى.
سۇحباتتاسقان ارمان قۇدايبەرگەن,
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
