– دامير شوقانۇلى، سۇحباتقا كەلىسكەنىڭىزگە راقمەت! العاشقى سۇراعىم: «بالداۋرەن» لاگەرىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى قانداي؟ سونداي-اق تاريحىنا قىسقاشا توقتالىپ وتسەڭىز.
– كوپ راقمەت! «بالداۋرەن» 2002 جىلى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ باستاماسىمەن اشىلدى. ول كەزدە ەلىمىزدە بالالاردى جىل بويى ساۋىقتىرىپ، تاربيەلەيتىن لاگەر بولۋى ءتيىس دەگەن شەشىم قابىلدانعان ەدى. سول شەشىمنىڭ ناتيجەسىندە قازاقستاننىڭ ەڭ كورىكتى جەرلەرىنىڭ ءبىرى – بۋراباي تورىنەن بوي كوتەرگەن ساۋىقتىرۋ ورتالىعى بۇگىندە 23 جىلدىق تاريحقا يە.
«بالداۋرەننىڭ» ەڭ باستى ەرەكشەلىگى – جىل بويى ۇزدىكسىز بالالاردى قابىلدايدى. جىلىنا 16 اۋىسىم وتەدى. ءار اۋىسىم بەلگىلى ءبىر تاقىرىپقا ارنالادى: بىرىندە سپورتشىلار، ەكىنشىسىندە ونەرپازدار باس قوسادى. سونىمەن قاتار ەكى ەرەكشە اۋىسىم بار. ونىڭ ءبىرى – حالىقارالىق اۋىسىم، ياعني الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى قازاق بالالارى كەلىپ دەمالادى. ەكىنشىسى – اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالارعا ارنالعان. جالپى العاندا، ءبىز ءار بالاعا تولىققاندى تاربيە مەن ساپالى ءبىلىم الۋعا بارلىق جاعداي جاسايمىز.
– «بالداۋرەننىڭ» ورنالاسقان جەرى ەرەكشە ەكەنى داۋسىز. بالالاردىڭ تابيعاتپەن بايلانىسىندا قانداي وزگەرىستەردى بايقايسىزدار؟ تسيفرلىق الەمنەن الشاقتاۋ بارىسىنداعى ەرەكشەلىكتەر قانداي بولدى؟
– بالالار بىزگە 20 كۇنگە كەلەدى. العاشقى كۇننەن باستاپ ىشكى ەرەجەلەردى قاتاڭ ۇستانۋدى ۇيرەتەمىز. ءار بالا – جەكە تۇلعا، ارقايسىسىنىڭ بويىندا اشىلماعان تالانت بار. مىنە، ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز – سول قابىلەتتى جارىققا شىعارۋ.
20 كۇن ىشىندە ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن 288 بالا وزدەرىن ەركىن ۇستايدى. ويتكەنى جاڭا ورتادا ەشكىم ولاردىڭ بۇرىنعى قاتەلىكتەرىن بىلمەيدى، سول سەبەپتى ءبارىن جاڭادان باستاۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك تۋادى. بۇل – ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز. ءتىپتى كەيدە ون جىل بويى بايقالماعان ناتيجەگە ءبىز 20 كۇندە قول جەتكىزەمىز دەسەم، ارتىق ەمەس. سەبەبى بالا العاش رەت قولىنان كەلمەگەن ءىستى جاساپ كورەدى، ويتكەنى ول ورتادا ءبارى العاش رەت جاساپ جاتقانداي سەنىم پايدا بولادى.
ارينە، تابيعاتپەن بايلانىس تا ەرەكشە ءرول اتقارادى. ءار اۋىسىمدا بالالارعا بۋرابايدىڭ كورىكتى جەرلەرىن ارالاتامىز. ۇيالى تەلەفون تەك اتا-انامەن بايلانىسۋ ءۇشىن بەلگىلى كۇندەرى عانا بەرىلەدى. اۋەلى بالالار تەلەفونسىزدىققا ۇيرەنىسە المايدى، ءتىپتى قوسىمشا تەلەفون اكەلەتىندەرى دە بولادى. بىراق ءۇش كۇننەن سوڭ ولاردىڭ ۋاقىتى سونشالىق بوس بولمايدى، تەلەفوندى ىزدەمەي كەتەدى. كەيدە اتا-انالار حابارلاسپادى دەپ الاڭدايدى، ال بالالار بولسا ويىنعا، ءىس-شارالارعا بەرىلىپ، مۇلدە ۋاقىت تاپپايدى.
بالالاردىڭ كۇن ءتارتىبى دە قاتاڭ: تاڭەرتەڭ جاتتىعۋ جاساپ، بولمەلەرىن جيناپ، تازالىققا ۇيرەنەدى. 20 كۇن بويى قالىپتاسقان ادەتتەر بالاعا ومىرلىك داعدى بولىپ قالىپ قويادى.
– بالالاردىڭ ءبىر كۇندىك ءتارتىبىن قىسقاشا سيپاتتاپ بەرسەڭىز.
– تاڭەرتەڭ جاتتىعۋ جاساپ، بولمەلەرىن رەتكە كەلتىرگەن سوڭ بالالار تاڭعى اس ىشەدى. كەيىن ساباققا قاتىسادى. لاگەردە كۇنىنە التى مەزگىل تاماق بەرىلەدى. تۇستەن كەيىن ءبىر جارىم ساعات دەمالىس بولادى. ودان كەيىن بالالار ءوز قالاۋىنا قاراي ءتۇرلى ۇيىرمەلەرگە قاتىسادى. بۇگىندە بىزدە شىعارماشىلىق جانە سپورتتىق باعىتتا 30-عا جۋىق ۇيىرمە جۇمىس ىستەيدى. بالا لاگەرگە كەلگەندە ساۋالناما تولتىرادى، ءبىز سول ساۋالناما نەگىزىندە ونىڭ قىزىعۋشىلىعىنا قاراي باعىت-باعدار بەرەمىز. ءار اۋىسىمنىڭ تاقىرىبىنا ساي ۇيىرمەلەردىڭ مازمۇنى دا وزگەرىپ وتىرادى. كەشكە ءتۇرلى مادەني-سپورتتىق ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلادى.
– ءتىپتى ەڭ تۇيىق بالالاردىڭ ءوزى مۇندا اشىلىپ، ماقتاۋ قاعازىن الىپ جاتادى. ءتۇرلى سايىستارعا ۋاقىتتى قالاي جەتكىزەسىزدەر؟ يدەيانى قايدان الاسىزدار؟
– بىزدە 28 تالىمگەر بار. ولار كۇنى بويى بالالارمەن جۇمىس ىستەيدى. بۇعان قوسا عىلىمي-ادىستەمەلىك ءبولىمىمىز بار. ول بارلىق ءىس-شارانى ساراپتاپ، تالداپ وتىرادى. پسيحولوگتارىمىز دا بالالاردى زەرتتەپ، اسىرەسە تۇيىق مىنەزدىلەردى اشۋعا كومەكتەسەدى. مەكتەپ ۇستازدارى بالالاردىڭ ءبىلىمىن تولىقتىرادى. دەنە شىنىقتىرۋ ءبولىمى ولاردىڭ فيزيكالىق دامۋىن قاداعالايدى. مەديتسينالىق كەشەن كەلگەن جانە كەتكەن كەزدەگى دەنساۋلىعىن تەكسەرەدى. ياعني التى كەشەن بىرلەسىپ، بالانىڭ جان-جاقتى دامۋىنا ىقپال ەتەدى.
– اقىلى جانە تەگىن وقيتىن بالالاردىڭ اراسىندا ايىرماشىلىق بار ما؟
– قىركۇيەكتەن مامىرعا دەيىن مەملەكەتتىك كۆوتا بويىنشا بالالاردى قابىلدايمىز، جازدا كوممەرتسيالىق نەگىزدە دە قابىلداۋ بار. بىراق بارلىعى بىردەي جاعدايدا بولادى. بالالار جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي توپتاستىرىلادى. ءبىر توپتا ءارى مەملەكەتتىك كۆوتامەن، ءارى اقىلى كەلگەن بالالار قاتار تاربيەلەنەدى. باعدارلاما دا، ءىس-شارالار دا بارىنە ورتاق.
– «بالداۋرەننىڭ» وزگە بولىمشەلەرى تۋرالى دا ايتىپ وتسەڭىز.
– سوڭعى ون جىلدا «بالداۋرەننىڭ» بىرنەشە بولىمشەسى اشىلدى. العاشقىسى – قوناەۆ قالاسىندا، اسكەري-پاتريوتتىق باعىتتا. ول جەردە 9–10 سىنىپ وقۋشىلارى دەمالادى. قارۋلى كۇشتەرگە بارۋ بۇگىندە ماڭىزدى ماسەلە بولعاندىقتان، بۇل بولىمشە جاستاردى ۇلكەن ومىرگە دايىندايدى. ارنايى مەموراندۋم نەگىزىندە بالالار ءتورت كۇن بويى اسكەري بولىمدە اسكەر ومىرىمەن تانىسادى.
ەكىنشىسى – تۇركىستان وبلىسىنداعى بولىمشە. تۇركىستان – رۋحاني استانامىز، سوندىقتان مۇندا ءبىز ءداستۇر مەن تاريحتى دارىپتەۋگە باسىمدىق بەرەمىز.
ءۇشىنشىسى – بالقاشتاعى بولىمشە. بۇل ينكليۋزيۆتى بالالارعا ارنالعان ەرەكشە ورتالىق. مۇندا بىلىكتى ماماندار جۇمىس ىستەيدى. بولاشاقتا اتا-انالارىمەن بىرگە كەلۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋدامىز. ويتكەنى اۋىر فورماداعى ەرەكشە بالالار اتا-اناسىمەن بىرگە دەمالسا، ءبىز ولاردىڭ ارمانىن ورىنداۋعا از دا بولسا ۇلەس قوسامىز دەپ سەنەمىن.
– دامير مىرزا، بولاشاققا قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟
– قازىرگى تاڭدا ءتورت فيليالدىڭ بارلىعىن قوسقاندا جىلىنا 15 مىڭعا جۋىق بالانى قامتيمىز. بىراق ەلىمىزدە شامامەن ءتورت ميلليون بالا بار. بۇل – بار بولعانى ەكى پايىز عانا. سوندىقتان بولاشاقتا وزگە لاگەرلەرمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ جولدارىن قاراستىرۋدامىز. بالالار مەكتەپتەگى وقۋىن قاشىقتان جالعاستىرىپ، بىزدە دەمالىپ جاتسا دەيمىز.
ەكىنشىدەن، پورتال قۇرۋ جوسپاردا بار. ول ارقىلى بالالاردىڭ دەنساۋلىعى مەن قىزىعۋشىلىقتارىن الدىن الا انىقتاپ، ءار اۋىسىمعا دۇرىس ىرىكتەۋ جاساي الامىز.
ۇشىنشىدەن، بيىل ناۋرىز ايىندا تالىمگەرلەر قاۋىمداستىعىن قۇردىق. «بالداۋرەندە» 23 جىل ىشىندە جۇمىس ىستەگەن بارلىق تالىمگەرلەر وسى ۇيىمعا بىرىكتى. قازىر ولاردىڭ اراسىندا ءتۇرلى سالادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ماماندار بار. قاۋىمداستىقتىڭ ماقساتى – بالا تاربيەسىندە تاجىريبە الماسۋ جانە بولاشاققا بىلىكتى مامانداردى دايارلاۋ.
– دامير مىرزا، اڭگىمەڭىزگە كوپ راقمەت! سوڭعى سۇراعىم: «بالداۋرەندى» تامامداعان بالالارمەن ارادا بايلانىس ساقتالا ما؟
– ارينە، ءبىز ءۇشىن بۇل ەڭ ۇلكەن قۋانىش. «بالداۋرەننەن» تۇلەپ ۇشقان بالالارمەن ءالى كۇنگە دەيىن بايلانىسىمىز ۇزىلگەن ەمەس. ولار ۋاقىت وتە كەلە ءتۇرلى سالادا مامان بولىپ، قوعامدا ءوز ورنىن تابادى. كەيبىرى ءتىپتى ءوز بالاسىن ەرتىپ، بىزگە قايتا ورالادى. بۇل – ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىزدىڭ جەمىسى، «بالداۋرەننىڭ» ءومىر بويعى وتباسى ەكەنىنىڭ دالەلى.
– سۇحباتقا بەرگەن ۋاقىتىڭىز ءۇشىن العىس بىلدىرەمىز. جۇمىستارىڭىزعا تابىس تىلەيمىز!
سۇحباتتاسقان: ارمان سەرىكۇلى
