فوتو: AFP via Getty Images
اقش-تاعى دجوردج ۆاشينگتون ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى امەريكالىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ءارحيۆى 2001, 2005 جانە 2008 جىلدارى رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين مەن اقش پرەزيدەنتى دجوردج بۋش اراسىندا وتكەن كەلىسسوزدەردىڭ قۇپياسىزداندىرىلعان ستەنوگراممالارىن جاريالادى. قۇجاتتارعا قاراعاندا، كرەمل باسشىسى العاشقى كەزدەسۋدىڭ وزىندە-اق رەسەيدىڭ «مىڭداعان شاقىرىم اۋماقتان ءوز ەركىمەن باس تارتقانىن» ايتىپ، ناتو-نىڭ كەڭەيۋىنە قارسى بولعان. بۇل تۋرالى BBC جازدى، دەپ حابارلايدى "ادىرنا".
العاشقى قۇجات 2001 جىلعى 16 ماۋسىمدا سلوۆەنيا استاناسى ليۋبليانا ماڭىنداعى بردو قامالىندا وتكەن پۋتين مەن بۋشتىڭ العاشقى جەكە كەزدەسۋىنە قاتىستى. ستەنوگرامماعا سايكەس، تاراپتار كەزدەسۋدى دوستىق جاعدايدا باستاپ، رەسەي مەن باتىس اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا نيەتتى ەكەنىن بىلدىرگەن.
الايدا اڭگىمە بارىسىندا ۆلاديمير پۋتين كۇتپەگەن جەردەن تاريحي جانە اۋماقتىق ماسەلەلەرگە كوشىپ، رەسەيدىڭ كەڭەس وداعى تاراعاننان كەيىن «مىڭداعان شارشى شاقىرىم اۋماقتى ءوز ەركىمەن بەرگەنىن» ايتقان. ول ۋكراينانى، قازاقستاندى جانە كاۆكاز ايماعىن مىسالعا كەلتىرىپ، مۇنى سول كەزدەگى پارتيالىق باسشىلىقتىڭ شەشىمىمەن بايلانىستىرعان.
سول كەزدەسۋدە پۋتين ناتو-نىڭ كەڭەيۋىنە قارسىلىق ءبىلدىرىپ، رەسەيدىڭ اليانس شەشىمدەرىنە ىقپال ەتە الماي وتىرعانىن اتاپ وتكەن. سونداي-اق ول 1950 جىلدارى كسرو-نىڭ ناتو-عا مۇشە بولۋ تۋرالى ءوتىنىشى قابىلدانباعانىن ەسكە سالعان.
ءپۋتيننىڭ ايتۋىنشا، پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ پايدا بولۋى «تاريحي ادىلەتسىزدىك» رەتىندە قابىلدانعان. بۇل مالىمدەمە رەسەي باسشىسىنىڭ بۇرىنعى كسرو اۋماعىن ءبىرتۇتاس ىقپال ايماعى رەتىندە قاراستىرعانىن اڭعارتادى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، مۇنداي كوزقاراس رەسەيدىڭ كەيىنگى جىلدارداعى سىرتقى ساياساتىنا، سونىڭ ىشىندە ورتالىق ازياعا قاتىستى ۇستانىمىنا يدەولوگيالىق نەگىز قالىپتاستىردى.
ستەنوگراممالاردا ۆلاديمير پۋتين ناتو-نىڭ كەڭەيۋىنە بىرنەشە رەت قارسىلىق بىلدىرگەن. ول اليانستىڭ بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالارعا جاقىنداۋىن رەسەي قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي قاتەر رەتىندە باعالاعان.
2008 جىلعى سوچيدەگى كەزدەسۋدە پۋتين ۋكراينانى «كەڭەستىك كەزەڭدە جاساندى تۇردە قۇرىلعان مەملەكەت» دەپ اتاپ، ونىڭ ناتو-عا قوسىلۋى رەسەي ءۇشىن ۇزاقمەرزىمدى قاقتىعىس تۋدىراتىنىن مالىمدەگەن. بۇل تەزيستەر كەيىن ۋكرايناعا قارسى ساياساتتىڭ نەگىزگى ۋاجىنە اينالدى.
ساياساتتانۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ۋكرايناعا قاتىستى قولدانىلعان ارگۋمەنتتەر ورتالىق ازيا ەلدەرى، سونىڭ ىشىندە قازاقستان ءۇشىن دە ماڭىزدى سيگنال بولدى. ويتكەنى رەسەيدىڭ پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتى «ەرەكشە ىقپال ايماعى» رەتىندە قاراستىرۋى ايماقتاعى قاۋىپسىزدىك پەن ەگەمەندىك ماسەلەلەرىن كۇن تارتىبىنە شىعاردى.
جاريالانعان ستەنوگراممالار قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعى ماسەلەسىندە حالىقارالىق قۇقىقتىڭ ماڭىزىن تاعى ءبىر مارتە ايقىندايدى. قازاقستان رەسمي تۇردە كوپۆەكتورلى ساياساتتى ۇستانىپ، رەسەيمەن دە، باتىس ەلدەرىمەن دە تەڭگەرىمدى قارىم-قاتىناس ورناتۋعا تىرىسىپ كەلەدى.
سونىمەن قاتار بۇل قۇجاتتار ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن گەوساياسي ساقتىقتىڭ، سىرتقى ساياساتتاعى پراگماتيزمنىڭ جانە حالىقارالىق كەپىلدىكتەردىڭ ماڭىزىن كورسەتەدى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ۋكراينا تاجىريبەسى پوستكەڭەستىك مەملەكەتتەرگە، ونىڭ ىشىندە قازاقستانعا، قاۋىپسىزدىك ارحيتەكتۋراسىن قايتا ويلاستىرۋ قاجەتتىگىن اڭعارتتى.
