ورتالىق ازيادا «فەرعانا جازىعى» دەگەن بار. ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. بۇل جازىقتىق وزبەكستان، قىرعىزستان مەن تاجىكستاننىڭ ءبىر بولىگىن الىپ جاتىر. ورتالىق ازياداعى حالىق ەڭ تىعىز ورنالاسقان ايماق سانالادى. سونىمەن بىرگە وسى ايماقتىڭ حالقى الەۋمەتتىك تۇرعىدان ەڭ از قامتىلعان.
الەمدەگى ەڭ كۇردەلى ايماقتاردىڭ ءبىرى رەتىندە وسى ايماق اتالۋدا. بۇل ايماقتا شامامەن 16-18 ملن ادام ءومىر سۇرەدى. سونىڭ ىشىندە ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى دە بار. وزبەك، قىرعىز، تۇرىك، تاجىك، قازاق، قاراقالپاق جانە باسقا دەگەندەي. بۇل ايماقتا وسىعان دەيىن بىرنەشە قاقتىعىس بولعان. مىسالى 1989 جىلى ەتنيكالىق قاقتىعىستار بولدى. جۇزدەن استام ادام كوز جۇمدى. ودان كەيىن كسرو قۇلادى. ايماقتاعى ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك جاعداي ءماز ەمەس ەدى. قازىر دە كەرەمەت دەۋگە كەلمەس.
بۇل ءساتتى ەكسترەميستىك توپتار جاقسى پايدالاندى. «وزبەكستاننىڭ يسلامدىق قوزعالىسى» (يدۋ) لاڭكەستىك ۇيىمى وسى ايماقتا پايدا بولدى. ولار وزبەكستاندا ءبىراز جارىلىس جاسادى. ءتىپتى قىرعىزستاننىڭ باتكەن ايماعىندا قىرعىن سالدى. ول تاريحقا «باتكەن وقيعاسى» دەگەن اتپەن كىردى.
ورتالىق ازيادان سيرياداعى سوعىسقا اتتانعانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى وسى فەرعانا ايماعىنان شىققاندار ەكەن. بۇل ايماقتاعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ ايقىن ايناسى دەۋگە بولاتىن شىعار. جىل سايىن حالىق سانى ارتۋدا، قوردالانعان الەۋمەتتىك ماسەلەلەر دە كوپ. مۇنداي الاڭ لاڭكەستىك ۇيىمدار مەن يدەيالار ءۇشىن تارتىمدى سانالادى.
ەندى بۇنىڭ قازاقستانعا نە قاتىسى بار؟ قازاقستان دەسترۋكتيۆتى اعىمدارمەن ۇدايى كۇرەس جۇرگىزۋدە. تىيىم سالىنعان ادەبيەتتەر تاركىلەنۋدە، قاۋىپتى پاراقشالار بۇعاتتالۋدا، راديكالدار انىقتالىپ، زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋدە. قوعامدا راديكاليزمگە قارسى يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ شارالارى ىسكە اسۋدا دەگەندەي. 2010-2016 جىلدارمەن سالىستىرعاندا، ءبىرشاما جاقسى ناتيجەلەر بار.
الايدا بىزگە سىرتتان ەكسپورتتالاتىن راديكالدى يدەيالار دا بار. ولاردىڭ كوبى ەڭبەك ميگرانتتارى ارقىلى كەلەدى دەيدى ساراپشىلار. كوبى سول فەرعانا ايماعىنان شىققان ازاماتتار. ولاردىڭ ءبارى راديكال ەمەس البەتتە. بىراق اراسىندا جات اعىمدى، قاۋىپتى سەنىمدى الىپ جۇرۋشىلەر بولۋى مۇمكىن. كەيبىرى ماقساتتى تۇردە، كەيبىرى بىلمەستەن بارعان جەرىندە ۇگىت-ناسيحات جاسايدى دەگەندەي.
بۇل دا ويلانارلىق دۇنيە. دەسترۋكتيۆتى اعىمدارمەن كۇرەستى جۇرگىزۋ بارىسىندا وسىنى دا ەسكەرەدى دەگەن ويدامىن. سەبەبى لاڭكەستىكپەن كۇرەس جان-جاقتى شارالاردى قاجەت ەتەدى.
اسحات قاسەنعالي
