فرانتسۋز اسكەرلەرى وتارلاۋ سوعىسى كەزىندە ولتىرگەن مالاگاسي پاتشاسىنىڭ باس سۇيەگى رەسمي تۇردە ماداگاسكارعا قايتارىلدى. پاتشا توەرانىڭ باس سۇيەگى جانە ونىڭ سارايىنداعى تاعى ەكى ادامنىڭ سۇيەكتەرىن تاپسىرۋ ءراسىمى پاريجدەگى فرانتسيانىڭ مادەنيەت مينيسترلىگىندە ءوتتى. بۇل تۋرالى ۆۆس جازدى، دەپ حابارلايدى “ادىرنا”.
XIX عاسىردىڭ سوڭىندا بۇل باس سۇيەكتەر فرانتسياعا اكەلىنىپ، ەل استاناسىنداعى تابيعي تاريح مۋزەيىندە ساقتالعان. بۇل – فرانتسياداعى كوللەكتسيالاردان ادام سۇيەكتەرىن قايتارۋدى جەدەلدەتۋگە باعىتتالعان جاڭا زاڭنىڭ العاش قولدانىلۋى.
AFP اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، فرانتسيانىڭ مادەنيەت ءمينيسترى راشيدا داتي ءراسىم كەزىندە: “بۇل باس سۇيەكتەر ۇلتتىق كوللەكتسيالارعا ادام قادىر-قاسيەتىن اياققا تاپتاعان، وتارلىق زورلىق-زومبىلىق جاعدايىندا تۇسكەن", دەپ مالىمدەدى.
1897 جىلدىڭ تامىزىندا فرانتسيا باتىس ماداگاسكارداعى ساكالاۆا حالقىنىڭ مەنابە پاتشالىعىن وتارلىق باقىلاۋعا الۋ ءۇشىن اسكەر جىبەرىپ، جەرگىلىكتى اسكەردى قىرىپ سالعان.
پاتشا توەرا ءولتىرىلىپ، باسى شابىلىپ، پاريجگە جىبەرىلگەن. ول سوندا تابيعي تاريح مۋزەيىنىڭ مۇراعاتىنا ورنالاستىرىلعان.
شامامەن 130 جىلدان كەيىن پاتشانىڭ ۇرپاقتارى مەن ءۇندى مۇحيتىنداعى ارال مەملەكەتىنىڭ ۇكىمەتىنىڭ قىسىمىمەن باس سۇيەكتى قايتارۋعا جول اشىلدى.
باس سۇيەكتىڭ توەرا پاتشاعا تيەسىلى ەكەنىن دنق ارقىلى دالەلدەۋ مۇمكىن بولمادى. بىرنەشە جىل بۇرىن جۇرگىزىلگەن سىناقتار ناقتى ناتيجە بەرمەگەن. سوڭعى شەشىمدى ءداستۇرلى ساكالاۆا رۋح مەديۋمى قابىلدادى، ول بۇل باس سۇيەكتىڭ پاتشاعا تيەسىلى ەكەنىن راستادى.
ماداگاسكاردىڭ مادەنيەت ءمينيسترى ۆولاميرانتي دوننا مارا دا ءسوز سويلەپ، AFP اگەنتتىگى حابارلاعانداي، بۇل قايتارۋدى “ماڭىزدى قادام" دەپ اتادى.
«بۇل سۇيەكتەردىڭ جوقتىعى ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت بويى... ارالىمىزدىڭ جۇرەگىندەگى اشىق جارا بولىپ كەلدى،" - دەدى ول.
بۇل – فرانتسيانىڭ وتارلىق كەزەڭىندەگى ادام سۇيەكتەرىن العاش رەت قايتارۋى ەمەس. ەڭ تانىمال جاعداي – “حوتتەنتوت ۆەنەرا" دەگەن مازاق اتاۋعا يە بولعان وڭتۇستىكافريكالىق ايەلدىڭ سۇيەكتەرىنىڭ 2012 جىلى ەلىنە قايتارىلعان ەدى.
الايدا، سوڭعى جاعداي جاڭا زاڭ اياسىندا جۇزەگە اسقان العاشقى قايتارىم.
تابيعي تاريح مۋزەيىندە عانا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن "عىلىمي ماقساتتا" اكەلىنگەن 20 مىڭنان استام ادام سۇيەگى ساقتاۋلى دەپ ەسەپتەلەدى.
ايتا كەتەيىك، كەنەسارى قاسىمۇلىنىڭ باسى – قازاقستان تاريحىنداعى ەڭ وزەكتى ءارى ۇزاق جىلدان بەرى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
بىرقاتار تاريحشىلاردىڭ مالىمەتى بويىنشا، كەنەسارىنىڭ باسى سانكت-پەتەربۋرگتەگى كۋنستكامەرادا (انتروپولوگيا جانە ەتنوگرافيا مۋزەيى) ساقتالعان بولۋى مۇمكىن. الايدا مۋزەي باسشىلىعى دا، رەسەي بيلىگى دە بۇل اقپاراتتى نە راستامادى، نە تەرىسكە شىعارمادى. 2011 جىلى سول كەزدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد بۇل ماسەلەنى رەسەيلىك تاراپپەن كوتەرىپ، ىزدەستىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەنىن حابارلاعان بولاتىن.
قازاقستان بيلىگى 1990 جىلداردان باستاپ كەنەسارى حاننىڭ باسىن ەلگە قايتارۋ جونىندە بىرنەشە رەت رەسمي تۇردە ماسەلە كوتەردى.
2021 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ “كەنەسارى حاننىڭ باس سۇيەگىن ەلگە قايتارۋ – تاريحي ادىلدىك” دەپ اتاپ، بۇل ماسەلەنى قايتا قوزعادى.
2021 جىلى رەسەيدىڭ انتروپولوگيا جانە ەتنوگرافيا مۋزەيىندە ساقتالعان كەيبىر ەكسپوناتتار ىشىندە قازاق حاندارىنا تيەسىلى بولۋى مۇمكىن ادام سۇيەكتەرى بار ەكەنى راستالعان.
زەرتتەۋشىلەر كەنەسارىنىڭ ۇرپاقتارىنان گەنەتيكالىق دنق سىنامالارى الىنىپ، سانكت-پەتەربۋرگتەگى مۋزەيدەگى قالدىقتارمەن سالىستىرىلۋى كەرەك دەگەن پىكىر ايتتى. بىراق باس سۇيەكتىڭ ناقتى كەنەسارىعا تيەسىلى ەكەنى تۋرالى دالەلدى انتروپولوگيالىق نەمەسە گەنەتيكالىق سايكەستىك ازىرگە جاريالانعان جوق. الايدا، ءالى كۇنگە دەيىن حان كەنەنىڭ ماسەلەسى شەشىلمەدى.
