Fransuz äskerlerı otarlau soǧysy kezınde öltırgen malagasii patşasynyŋ bas süiegı resmi türde Madagaskarǧa qaitaryldy. Patşa Toeranyŋ bas süiegı jäne onyŋ saraiyndaǧy taǧy ekı adamnyŋ süiekterın tapsyru räsımı Parijdegı Fransiianyŋ mädeniet ministrlıgınde öttı. Būl turaly VVS jazdy, dep habarlaidy “Adyrna”.
XIX ǧasyrdyŋ soŋynda būl bas süiekter Fransiiaǧa äkelınıp, el astanasyndaǧy Tabiǧi tarih muzeiınde saqtalǧan. Būl – Fransiiadaǧy kolleksiialardan adam süiekterın qaitarudy jedeldetuge baǧyttalǧan jaŋa zaŋnyŋ alǧaş qoldanyluy.
AFP agenttıgınıŋ habarlauynşa, Fransiianyŋ mädeniet ministrı Raşida Dati räsım kezınde: “Būl bas süiekter ūlttyq kolleksiialarǧa adam qadır-qasietın aiaqqa taptaǧan, otarlyq zorlyq-zombylyq jaǧdaiynda tüsken", dep mälımdedı.
1897 jyldyŋ tamyzynda Fransiia Batys Madagaskardaǧy sakalava halqynyŋ Menabe patşalyǧyn otarlyq baqylauǧa alu üşın äsker jıberıp, jergılıktı äskerdı qyryp salǧan.
Patşa Toera öltırılıp, basy şabylyp, Parijge jıberılgen. Ol sonda Tabiǧi tarih muzeiınıŋ mūraǧatyna ornalastyrylǧan.
Şamamen 130 jyldan keiın patşanyŋ ūrpaqtary men Ündı mūhityndaǧy aral memleketınıŋ ükımetınıŋ qysymymen bas süiektı qaitaruǧa jol aşyldy.
Bas süiektıŋ Toera patşaǧa tiesılı ekenın DNQ arqyly däleldeu mümkın bolmady. Bırneşe jyl būryn jürgızılgen synaqtar naqty nätije bermegen. Soŋǧy şeşımdı dästürlı sakalava ruh mediumy qabyldady, ol būl bas süiektıŋ patşaǧa tiesılı ekenın rastady.
Madagaskardyŋ mädeniet ministrı Volamiranti Donna Mara da söz söilep, AFP agenttıgı habarlaǧandai, būl qaitarudy “maŋyzdy qadam" dep atady.
«Būl süiekterdıŋ joqtyǧy bır ǧasyrdan astam uaqyt boiy... aralymyzdyŋ jüregındegı aşyq jara bolyp keldı," - dedı ol.
Būl – Fransiianyŋ otarlyq kezeŋındegı adam süiekterın alǧaş ret qaitaruy emes. Eŋ tanymal jaǧdai – “Hottentot Venera" degen mazaq atauǧa ie bolǧan oŋtüstıkafrikalyq äieldıŋ süiekterınıŋ 2012 jyly elıne qaitarylǧan edı.
Alaida, soŋǧy jaǧdai jaŋa zaŋ aiasynda jüzege asqan alǧaşqy qaitarym.
Tabiǧi tarih muzeiınde ǧana älemnıŋ tükpır-tükpırınen "ǧylymi maqsatta" äkelıngen 20 myŋnan astam adam süiegı saqtauly dep esepteledı.
Aita keteiık, Kenesary Qasymūlynyŋ basy – Qazaqstan tarihyndaǧy eŋ özektı ärı ūzaq jyldan berı şeşımın tappai kele jatqan mäselelerdıŋ bırı.
Bırqatar tarihşylardyŋ mälımetı boiynşa, Kenesarynyŋ basy Sankt-Peterburgtegı Kunstkamerada (Antropologiia jäne etnografiia muzeiı) saqtalǧan boluy mümkın. Alaida muzei basşylyǧy da, Resei bilıgı de būl aqparatty ne rastamady, ne terıske şyǧarmady. 2011 jyly sol kezdegı Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık hatşysy Mūhtar Qūl-Mūhammed būl mäselenı reseilık tarappen köterıp, ızdestıru jūmystary jürgızılgenın habarlaǧan bolatyn.
Qazaqstan bilıgı 1990 jyldardan bastap Kenesary hannyŋ basyn elge qaitaru jönınde bırneşe ret resmi türde mäsele köterdı.
2021 jyly Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev “Kenesary hannyŋ bas süiegın elge qaitaru – tarihi ädıldık” dep atap, būl mäselenı qaita qozǧady.
2021 jyly Reseidıŋ Antropologiia jäne etnografiia muzeiınde saqtalǧan keibır eksponattar ışınde qazaq handaryna tiesılı boluy mümkın adam süiekterı bar ekenı rastalǧan.
Zertteuşıler Kenesarynyŋ ūrpaqtarynan genetikalyq DNQ synamalary alynyp, Sankt-Peterburgtegı muzeidegı qaldyqtarmen salystyryluy kerek degen pıkır aitty. Bıraq bas süiektıŋ naqty Kenesaryǧa tiesılı ekenı turaly däleldı antropologiialyq nemese genetikalyq säikestık äzırge jariialanǧan joq. Alaida, älı künge deiın Han Kenenıŋ mäselesı şeşılmedı.
