قازاق حالقىنىڭ تاريحى – رۋحاني تەرەڭدىككە، تانىمدىق بايلىققا جانە سالت-داستۇرگە تۇنىپ تۇرعان ۇلكەن شەجىرە. ۇلت رەتىندە ساقتالىپ قالۋ ءۇشىن تەك گەوگرافيالىق شەكارا جەتكىلىكسىز. ونىڭ بولمىسىن، تىرشىلىگىن، ويلاۋ جۇيەسىن، ءجۇرىس-تۇرىسىن ساقتاپ تۇراتىن نەگىزگى كۇش – رۋحاني قۇندىلىقتار مەن سالت-داستۇرلەر. قازاقستاننىڭ بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ ماسەلەسى وزەكتى بولا ءتۇستى.
قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى – ونىڭ دۇنيەتانىمىنان، ءدىني ۇستانىمىنان، فولكلورىنان، ادەبيەتىنەن، ءتىلى مەن ونەرىنەن كورىنىس تابادى. بۇعان ادامگەرشىلىك، يماندىلىق، قوناقجايلىق، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت، جەرگە، اتا-بابا ارۋاعىنا دەگەن تاعزىم سىندى ۇستانىمدار جاتادى.
مىسالى، «ۇيات بولادى»، «ارۋاق رەنجيدى»، «باتا الماعان جەتىم» دەگەن تىركەستەر قازاق قوعامىندا تەك مورالدىق ۇعىم ەمەس، قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتايتىن ىشكى تەتىك بولدى.
قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىپ، قوعامنىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتتى. شىلدەحانا، قىرقىنان شىعارۋ، تۇساۋكەسەر، سۇندەت توي، قىز ۇزاتۋ، بەتاشار، اس بەرۋ سياقتى داستۇرلەر وتباسى مەن قوعام اراسىنداعى بايلانىس پەن جاۋاپكەرشىلىكتى نىعايتتى.
مىسالى، بەتاشار ءداستۇرى ارقىلى جاڭا تۇسكەن كەلىن ۇلكەندەرمەن تانىستىرىلادى، ونىڭ مىندەتتەرى مەن ادەپ نورمالارى ۇيرەتىلەدى. بۇل – قوعامنىڭ ىشكى قۇرىلىمىن ساقتايتىن قۇرال. ال جىراۋلىق ونەر – ەلدىڭ تاريحي جادى مەن ۇلت رۋحىن ساقتاپ وتىرعان بىردەن-ءبىر فەنومەن. مىسالى، XV عاسىرداعى اسان قايعى، XVI-XVIII عاسىرداعى بۇقار جىراۋ شىعارمالارى حالىقتىڭ رۋحاني باعىتىن ايقىندادى.
2017 جىلى قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇسىنعان «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىندا ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ ماسەلەسى العاش رەت مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اشىق كوتەرىلدى. باعدارلامادا:
«ۇلتتىق كودتى ساقتاۋ – ۇلت بولمىسى مەن مەملەكەت نەگىزىن ساقتاۋ» – دەپ اتاپ ءوتىلدى.
ونىڭ اياسىندا «قازاقتىڭ 100 جاڭا ەسىمى»، «قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەر گەوگرافياسى»، «تۋعان جەر» سياقتى جوبالار جۇزەگە اسىپ، تاريحي تۇلعالار مەن جەرلەرگە جاڭاشا كوزقاراس قالىپتاستى. مىسالى، قىزىلوردا وبلىسىندا ورنالاسقان جانكەنت قالاشىعى – وعىزدار استاناسى رەتىندە زەرتتەلىپ، 2020 جىلى يۋنەسكو-نىڭ مادەني مۇرالار تىزىمىنە ۇسىنىلدى.
قازىرگى تاڭدا ۇلتتىق سالت-داستۇرلەر تۇرمىستىق، تاربيەلىك جانە مەديا كەڭىستىكتە جاڭعىرىپ كەلەدى. مىسالى:
«ۇلتتىق قۇندىلىقتار – ۇلتتىڭ نەگىزى» اتتى رەسپۋبليكالىق فورۋمدار ءجيى وتكىزىلىپ كەلەدى (2022 جىلى شىمكەنتتە ۇيىمداستىرىلدى).
مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2023 جىلى 700-دەن استام ەتنوگرافيالىق ءىس-شارا وتكەن. YouTube, TikTok جەلىلەرىندە ۇلتتىق كيىمدەر مەن داستۇرلەردى تانىتاتىن ۆيدەوكونتەنت كوبەيدى.
جاستاردىڭ اراسىندا دومبىرا ۇيرەنۋ، جىر-تەرمە، ەتنواندەرگە قىزىعۋشىلىق ارتىپ كەلەدى.
قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى مەن سالت-داستۇرلەرى – بۇل وتكەننىڭ سارقىنشاعى ەمەس، بۇگىنگى كۇننىڭ تىرەگى، ەرتەڭگى ۇرپاقتىڭ باعدارشامى. ولار ۇلتتىڭ ىشكى بىرلىگىن ساقتاپ، جاھاندانۋ جاعدايىندا ءوزىن جوعالتپاۋىنا كومەكتەسەدى. قازاقستاننىڭ بولاشاعى – ءوزىنىڭ تاريحىن، ءداستۇرىن، رۋحىن قۇرمەتتەيتىن ۇرپاقتىڭ قولىندا. سوندىقتان ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى تەك ەسكە الىپ قويۋ ەمەس، كۇندەلىكتى ءومىر سالتىمىزعا اينالدىرۋ – ءار ازاماتتىڭ بورىشى.
