Qazaq halqynyŋ tarihy – ruhani tereŋdıkke, tanymdyq bailyqqa jäne salt-dästürge tūnyp tūrǧan ülken şejıre. Ūlt retınde saqtalyp qalu üşın tek geografiialyq şekara jetkılıksız. Onyŋ bolmysyn, tırşılıgın, oilau jüiesın, jürıs-tūrysyn saqtap tūratyn negızgı küş – ruhani qūndylyqtar men salt-dästürler. Qazaqstannyŋ bügıngı täuelsızdık kezeŋınde ūlttyq bıregeilıktı saqtau mäselesı özektı bola tüstı.
Qazaq halqynyŋ ruhani qūndylyqtary – onyŋ dünietanymynan, dıni ūstanymynan, folklorynan, ädebietınen, tılı men önerınen körınıs tabady. Būǧan adamgerşılık, imandylyq, qonaqjailyq, ülkenge qūrmet, kışıge ızet, jerge, ata-baba aruaǧyna degen taǧzym syndy ūstanymdar jatady.
Mysaly, «Ūiat bolady», «Aruaq renjidı», «Bata almaǧan jetım» degen tırkester qazaq qoǧamynda tek moraldyq ūǧym emes, qoǧamdyq tärtıptı saqtaityn ışkı tetık boldy.
Qazaqtyŋ salt-dästürlerı ūrpaqtan-ūrpaqqa jalǧasyp, qoǧamnyŋ ruhani tūtastyǧyn qamtamasyz ettı. Şıldehana, qyrqynan şyǧaru, tūsaukeser, sündet toi, qyz ūzatu, betaşar, as beru siiaqty dästürler otbasy men qoǧam arasyndaǧy bailanys pen jauapkerşılıktı nyǧaitty.
Mysaly, betaşar dästürı arqyly jaŋa tüsken kelın ülkendermen tanystyrylady, onyŋ mındetterı men ädep normalary üiretıledı. Būl – qoǧamnyŋ ışkı qūrylymyn saqtaityn qūral. Al jyraulyq öner – eldıŋ tarihi jady men ūlt ruhyn saqtap otyrǧan bırden-bır fenomen. Mysaly, XV ǧasyrdaǧy Asan Qaiǧy, XVI-XVIII ǧasyrdaǧy Būqar jyrau şyǧarmalary halyqtyŋ ruhani baǧytyn aiqyndady.
2017 jyly QR Tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev ūsynǧan «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasynda ūlttyq bıregeilıktı saqtau mäselesı alǧaş ret memlekettık deŋgeide aşyq köterıldı. Baǧdarlamada:
«Ūlttyq kodty saqtau – ūlt bolmysy men memleket negızın saqtau» – dep atap ötıldı.
Onyŋ aiasynda «Qazaqtyŋ 100 jaŋa esımı», «Qazaqstannyŋ kielı jerler geografiiasy», «Tuǧan jer» siiaqty jobalar jüzege asyp, tarihi tūlǧalar men jerlerge jaŋaşa közqaras qalyptasty. Mysaly, Qyzylorda oblysynda ornalasqan Jankent qalaşyǧy – oǧyzdar astanasy retınde zerttelıp, 2020 jyly IýNESKO-nyŋ mädeni mūralar tızımıne ūsynyldy.
Qazırgı taŋda ūlttyq salt-dästürler tūrmystyq, tärbielık jäne media keŋıstıkte jaŋǧyryp keledı. Mysaly:
«Ūlttyq qūndylyqtar – ūlttyŋ negızı» atty respublikalyq forumdar jiı ötkızılıp keledı (2022 jyly Şymkentte ūiymdastyryldy).
Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ mälımetınşe, 2023 jyly 700-den astam etnografiialyq ıs-şara ötken. YouTube, TikTok jelılerınde ūlttyq kiımder men dästürlerdı tanytatyn videokontent köbeidı.
Jastardyŋ arasynda dombyra üirenu, jyr-terme, etnoänderge qyzyǧuşylyq artyp keledı.
Qazaq halqynyŋ ruhani qūndylyqtary men salt-dästürlerı – būl ötkennıŋ sarqynşaǧy emes, bügıngı künnıŋ tıregı, erteŋgı ūrpaqtyŋ baǧdarşamy. Olar ūlttyŋ ışkı bırlıgın saqtap, jahandanu jaǧdaiynda özın joǧaltpauyna kömektesedı. Qazaqstannyŋ bolaşaǧy – özınıŋ tarihyn, dästürın, ruhyn qūrmetteitın ūrpaqtyŋ qolynda. Sondyqtan ūlttyq qūndylyqtardy tek eske alyp qoiu emes, kündelıktı ömır saltymyzǧa ainaldyru – är azamattyŋ boryşy.
