باتىس ءباسپاسوزى قىتايدىڭ ء"بىر بەلدەۋ – ءبىر جول" جوباسىنىڭ استانا ءۇشىن ىقتيمال قاتەرلەرى، "قازمۇنايگاز" ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ جاڭا قارىزدارى جانە قازاقستاننىڭ ميگرانتتار قابىلدايتىن ەلگە اينالعانى تۋرالى جازعان.
ء"بىر بەلدەۋ – ءبىر جول" جوباسىنان تونەتىن قاتەرلەر
جاپونيالىق Nikkei گازەتى كەننەدي اتىنداعى گارۆارد مەكتەبىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى فيليپپ لە كورردىڭ "قازاقستان ء["بىر بەلدەۋ – ءبىر جول جوباسىنان"] ارىگە كوز تاستاعانى ءجون" دەگەن ماقالاسىن جاريالادى. اۆتور قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا "قىتايعا تىم تاۋەلدى بولۋدان ارىلۋ ءۇشىن وزگە دەرجاۆالاردىڭ مۇددەسىن ەسكەرۋدى" ۇسىنعان.
ۇلى جىبەك جولى بويىنداعى ساۋدا مارشرۋتتارىن قالپىنا كەلتىرۋدى كوزدەيتىن قىتايدىڭ ء"بىر بەلدەۋ – ءبىر جول" باستاماسىنىڭ قازاقستانعا ىقپالىن تالداعان فيليپپ لە كورر نۇرسۇلتان نازارباەۆ بيلىگى تۇسىندا قازاقستان ء"تۇرلى ءىرى دەرجاۆالارمەن تەڭ قارىم-قاتىناس ۇستاي الدى" دەپ جازعان. بىراق پەكيننىڭ ەكونوميكالىق ىقپالى شاپشاڭ ارتۋىنا بايلانىستى استانا "جاڭا ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەردى پايدالانا وتىرىپ، قۋاتتى كورشىسىنىڭ گەوساياسي امبيتسيالارىنا توتەپ بەرە الاتىن جول تابۋى قاجەت" ەكەنىن ايتقان.
"قازاقستان مۇنى كەيىنگە قالدىرماۋى ءتيىس، ويتكەنى 77 جاستاعى نازارباەۆ بيلىكتەن كەتكەننەن كەيىن ەل قانداي ساياسي باعىت ۇستانادى دەگەن الىپ-قاشپا ءسوز كوبەيىپ بارادى. ورتالىق ازيا رەسپۋبليكالارىن تاۋەلسىزدىككە جەتەلەگەن سوۆەت داۋىرىنەن بەرى كەلە جاتقان باسشىلاردىڭ سوڭعىسى بىلتىر پارلامەنت وكىلەتتىگىن كۇشەيتكەن ءارى كەي ساراپشىلار باسشىلىقتىڭ اۋىسۋىنا دايىندىققا بالاعان كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەر ەنگىزىپ كوردى. قازاقستان بيلىگى ەۋروپامەن بايلانىسىن تەرەڭدەتۋ مۇمكىندىگىن پايدالانىپ قالۋى، اقش جانە رەسەيمەن كوبىرەك جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگىن ىزدەۋى ءتيىس" دەپ جازعان فيليپپ لە كورر.
بۇعان قوسا، ماقالادا شەنەۋنىكتەر مەن كاسىپكەرلەردىڭ كوپشىلىگى قىتاي باستاماسىن قۇپتاپ، قوشەمەتتەگەنىمەن، "ەلدىڭ قىتايمەن اراداعى بايلانىسىنان قاراپايىم قازاقتار قاۋىپتەنەدى" دەپ جازعان. اڭگىمە 2016 جىلى كوكتەمدە بيلىكتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنالعان جەرلەردى شەتەلدىكتەرگە ۇزاق مەرزىمدى جالعا الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ ۇسىنىسىنا بايلانىستى وتكەن نارازىلىق اكتسيالارى تۋرالى بولىپ وتىر. ول كەزدە جۇرتتىڭ كوبى جاڭا زاڭنىڭ پايداسىن قىتاي كومپانيالارى كورەدى دەپ ساناعان. اقىرى زاڭنىڭ رەزونانستى نورمالارىنىڭ كۇشى ۋاقىتشا توقتاتىلعان.
پەكين پوزيتسياسى تۇرعىسىنان العاندا، قازاقستان – 2013 جىلى قىتاي باسشىسى سي تسزينپين ء"بىر بەلدەۋ – ءبىر جول" باستاماسى تۋرالى العاش رەت جاريالاعان ەل ءارى قىتايدىڭ حالىقارالىق ىقپالىن كۇشەيتۋ ماقساتىنداعى اسا ماڭىزدى بۋىن دەلىنگەن ماقالادا. اۆتور قازاقستاننىڭ قىتاي مەن رەسەي اراسىنداعى ستراتەگيالىق ماڭىزدى نۇكتەدە ورنالاسقانىنا ءارى وسى ەكى ەلمەن باسەكەلەس ەەۋروپا وداعى مەن اقش-تان شالعايدا جاتقانىنا نازار اۋدارادى.
قىتايعا تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋ ءۇشىن ساراپشى قازاقستانعا وزگە ارىپتەستەرىمەن، مىسالى، رەسەي، اقش جانە ەۋرووداق ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناستى تەڭ ۇستاۋدى ۇسىنادى. "بريۋسسەلمەن تىعىز ارىپتەستىك ورناتۋ قازاقستانعا ساياسي جانە ەكونوميكالىق اۆتونوميانى قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەسۋى مۇمكىن" دەپ تۇيىندەيدى فيليپپ لە كورر.
"تىرشىلىك ەتۋ ءۇشىن" العان قارىزدار
ۆاشينگتوندا شىعاتىن Diplomat گازەتى "قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق كومپانياسى تىرشىلىك ەتۋ ءۇشىن ءالى قارىز الىپ جاتىر" دەگەن ماقالاسىندا ءساۋىردىڭ ورتاسىندا "قازمۇنايگاز" ۇلتتىق كومپانياسى 3,25 ميلليارد دوللاردىڭ ەۋروبوندىن ساتىلىمعا شىعارعانى تۋرالى جازعان.
"قازمۇنايگازدىڭ" تەڭگەرىمدى قامتاماسىز ەتۋگە قابىلەتسىزدىگى ونىڭ ۇلكەن قۇرىلىمىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن جانە كومپانيانى بولاشاقتا جارىم-جارتىلاي جەكەشەلەندىرۋگە دايىنداۋ ءۇشىن قارجىلىق دەمەۋگە ءالى دە تاۋەلدى ەكەنىن كورسەتەدى" دەپ جازعان Diplomat.
ماقالادا 2015 جىلى "قازمۇنايگاز" كۇيرەۋگە شاق قالعان بولاتىن دەپ كورسەتىلگەن. اۆتوردىڭ جازۋىنشا، 2015 جىلى جەلتوقساندا كومپانيا جەنەۆادا ورنالاسقان Vitol ترەيدەرىنەن ءۇش ميلليارد دوللار قارىز العان (شىن مانىندە، Vitol ونى بولاشاقتا مۇناي ساتىپ الۋ ەسەبىمەن بەرگەن). مۇناي باعاسىنىڭ ءوسۋى مەن قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى كەنىشتەرى – قاشاعان مەن تەڭىزدەن وندىرىلگەن مۇناي كولەمىنىڭ ۇلعايۋى "قازمۇنايگاز" كومپانياسىنا Vitol-دان العان قارىزىن قايتارا باستاۋعا كومەكتەستى. كەزىندە ونىڭ بۇل قارىزى بەس ميلليارد دوللارعا دەيىن ءوسىپ كەتتى دەپ حابارلانعان بولاتىن.
Vitol-مەن كەلىسىم-شارت بەكىتكەنگە دەيىن ۇلتتىق كومپانيا ءوز ەنشىلەسى – قاشاعان كەنىشىن يگەرىپ جاتقان كونسورتسيۋمنىڭ 16,81 پايىز اكتسياسى تيەسىلى KMG Kashagan B.V. كومپانياسىنداعى 50 پايىز ۇلەسىن ساتقان ەدى. ءبىر قىزىعى، ونى قازاقستان ۇلتتىق بانكى ساتىپ الىپ، اكتسيالار پاكەتى ءۇشىن 4,7 ميلليارد دوللار تولەگەن. قولما-قول اقشا كومپانيانىڭ ۇزاق جىلداردان بەرى جينالعان قارىزىنىڭ ءبىر بولىگىن جابۋ ءۇشىن قاجەت بولعان.
ماقالادا "سامرۇق-قازىنا" ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى ءىرو-عا شىعارار الدىندا كومپانيانى "تارتىمدىراق ەتۋ" ءۇشىن Shell كومپانياسىنا "قازمۇنايگاز"-داعى 10 پايىزدىق ۇلەسىن ساتىپ الۋدى ۇسىنعانى كورسەتىلگەن. پاريجدە ورنالاسقان روتشيلد ينۆەستيتسيالىق بانكىنىڭ كەڭەسىمەن جاسالعان بۇل ۇسىنىس تۋرالى بۇعان دەيىن ازاتتىق جازعان.
ميگرانتتار ءۇشىن تارتىمدى ەل
اعىلشىن تىلىندەگى Eurasianet.org سايتىنىڭ "قازاقستان – ورتالىق ازيانىڭ ميگراتسياعا تارتىمدى ەلى" دەگەن ماقالاسىندا ەڭبەك ميگرانتتارىن رەسەي مەن وزگە ەلدەرگە جىبەرىپ جاتقان ورتالىق ازيانىڭ وزگە ەلدەرىنەن قازاقستاننىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – كەيىنگى جىلدارى بۇل مەملەكەت ميگرانتتاردى شەتەلگە جىبەرەتىن ەلدەن ولاردى قابىلدايتىن ەلگە اينالدى دەپ جازعان.
ماقالادا جاعداي سوڭعى ون جىل كولەمىندە وزگەردى ءارى بۇل قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ، مىسالى، قۇرىلىس سەكتورىنىڭ شاپشاڭ ءوسۋى مەن رەسەي ەكونوميكاسىنداعى پروبلەمالار سياقتى فاكتورلارمەن بايلانىستى دەپ توپشىلايدى. ماقالا اۆتورلارىنىڭ جازۋىنشا، كاۆكاز جانە ازيادان شىققاندارعا كسەنوفوبيالىق كوزقاراس كۇشەيىپ تۇرعان رەسەيدە ميگرانتتاردى كەمسىتۋ پروبلەماسى بار، ال قازاقستانداعى تولەرانتتى ورتا ورتالىق ازيانىڭ كورشى ەلدەرىنەن بارعان ميگرانتتار ءۇشىن اناعۇرلىم تارتىمدى بولىپ كورىنەدى.
______________________________________________________________________________________________________________________
azattyq.org
