1961 جىلعى ساۋىردە قۇرامىندا 14 اۋداننىڭ ورتالىعى تسەلينوگراد قالاسى بولىپ تسەلينوگراد وبلىسى قۇرىلدى. بۇل ورايدى ءتيىمدى پايدالانباق بولعان ن.س. حرۋششەۆ 1961 جىلى قازاقستاننىڭ 5 وبلىسىن كورشى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىنا قوسپاقشى بولدى.
وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ ءبىر بولىگىن وزبەكستانعا، ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ءبىر بولىگىن – تۇركمەنستانعا قوسۋدى جوسپارلادى.
بۇل ارەكەتكە قاتاڭ تۇردە توسقاۋىل قويعان جۇمابەك تاشەنوۆ بولاتىن.
ول قايتپاس تاباندىلىقپەن كسرو باسشىسى نيكيتا حرۋششەۆقا بىلاي دەپ مالىمدەدى:
«ەگەردە كسرو جوعارى كەڭەسى جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ كەلىسىمىنسىز وداقتاس رەسپۋبليكالارعا جەرىمىزدى بەرگەن جاعدايدا، كسرو كونستيتۋتسياسىنىڭ ارەكەتىن توقتاتۋ كەرەك.
وندا ءاربىر رەسپۋبليكانىڭ تاريحي اۋماعى ونىڭ بۇلجىماس مەنشىگى دەپ انىقتالعان. جانە بىردە ءبىر وداقتىق ۇيىم بۇل ەرەجەنى بۇزا المايدى.
ەگەر كونستيتۋتسيانىڭ بۇل تالابى ورەسكەل بۇزىلاتىن بولسا، ءبىز حالىقارالىق قۇقىقتىق ۇيىمداردىڭ ارالاسۋىن سۇراۋعا حاقىمىز بار!»، – دەگەن.
تۋرا وسىنداي قاتاڭ تويتارىستى تىڭ ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ت.سوكولوۆقا دا بەرەدى:
«ەگەردە سەن قازاقستانعا باعىنعىڭ كەلمەسە، 24 ساعاتتىڭ ىشىندە كوزىمە كورىنبەي جوعال!
تىڭ ولكەسى رەسەيدىڭ قۇرامىنا ەشقاشان كىرمەيدى! وسىلاي دەپ ءوزىڭنىڭ باسشىڭا جەتكىز!»، – دەيدى. جۇمابەك تاشەنوۆ «ءوزىڭنىڭ باسشىڭ» دەپ، ماسكەۋلىك بۇكىلوداقتىق باسشى ن.س. حرۋششەۆتى مەڭزەپ تۇرعان بولاتىن.
ال قازاقستان كومپارتياسىنىڭ وك بيۋروسىندا بارلىعى ەستيتىندەي قاتقىل داۋىسپەن:
«مەن اقمولادا تۋىپ-ءوستىم. بۇل جەردە اكە-شەشەمنىڭ، اتا-بابالارىمنىڭ زيراتى جاتىر. سىزدەر بۇل جەردى رەسەيگە بەرىپ جىبەرمەكسىزدەر مە!؟
مۇندايمەن ەشبىر قازاق كەلىسپەيدى؟! جولداستار ويلانىڭىزدار! مەن وسىنداي ماسەلەنى شەشۋ تۇگىلى، كوتەرۋدىڭ وزىنە قارسىمىن…»، – دەگەن.
جۇمابەك تاشەنوۆتىڭ دالەلدى دە، قاتاڭ تۇردەگى سوزىنە ن.حرۋششەۆ ناقتى جاۋاپ بەرە المادى. بىراق، رەنىشىن ىشىنە بۇگىپ قالدى.
وتىرىس اياقتالعان سوڭ، باتىردىڭ يىعىنان قاققان د.قوناەۆ:
«ءاي، جۇمەكە، ناعىز باتىرسىڭ عوي، ارىستانداي اتىلدىڭ»، – دەپ قايران قالىپتى.
مەزەتتە جاۋاپ قايتارعان ول: «مەن ءوز جەرىم مەن حالقىم ءۇشىن قانداي بولسا دا سىناققا دايىنمىن»، – دەيدى.
جۇمابەك تاشەنوۆ ءوزىنىڭ ءمانسابى تومەندەپ قالعاندا، «مەن حالقىمنىڭ جەرىن ەشقانداي مانساپقا ايىرباستامايمىن!» دەگەن ءسوزىن زامانداستارى تاستاماي ايتىپ وتىرادى.
ءدال وسى كۇنى ونىڭ تۇلعالىق قاسيەتىن ەرەكشەلەيتىن تاعى ءبىر جاعداي ورىن الادى: ن.حرۋششەۆتىڭ ءبىرىنشى كومەكشىسى ا.شەۆچەنكو ج.تاشەنەۆتىڭ ۇشاعىن رۇقساتسىز الىپ، دەمالۋ ءۇشىن قىرىمعا ۇشىپ كەتەدى.
بۇل جايلى ەستىگەن ج.تاشەنوۆ ۇشقىشقا راتسيامەن ۇشاقتى بۇرىپ، كەرى قايتۋىن تالاپ ەتكەن. تسەلينوگرادتىڭ اۋەجايىنا كەلىپ قونعان ا.شەۆچەنكو كەشىرىم سۇراپ، باتىردىڭ الدىندا باس يۋگە از-اق قالعان. كرەمل باسشىسىنا دا كەرەگى وسى بولاتىن.
بۇل جاعداي ماسەلەنىڭ تىعىرىققا تىرەلگەن ءتۇيىندى جەرى بولدى.
ءوز قولاستىنداعى باعىنىشتى ادامنان وسىنشالىق تويتارىس كۇتپەگەن ن. حرۋششەۆ ءبىر ايدان سوڭ، جۇمابەك تاشەنوۆتى جوعارى لاۋازىمنان الىپ، بۇرىننان قالىپتاسىپ قالعان ءۇردىس بويىنشا، سولتۇستىك وڭىردەن وڭتۇستىككە «جەر اۋدارىپ»، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە جىبەردى.
ونىڭ ەسىمى باق بەتتەرىنە باسىلمادى. بۇرىنعى كينوتاسپالاردان ول تۋرالى كورىنىستەر قيىلىپ، الىپ تاستالىندى. ونى ءىرى رەسپۋبليكالىق جانە وداقتىق شارالارعا شاقىرمادى...
تاشەنوۆتىڭ بۇل ارەكەتتەرى ناعىز ەرلىككە جاتاتىن. ول جوعارى قىزمەتىنەن ايىرىلدى، ەسەسىنە قازاقستاننىڭ سولتۇستىك ءوڭىرى ماڭگىلىككە قازاق كسر قۇرامىندا قالدى.
وسى اعامىز الىپ قالعان تەرىسكەي ايماقتارىنا قازاقتى كوپتەپ قونىستاندىرۋ كەرەك. مەملەكەتتى قورعايتىن اسكەر ەمەس — حالىق!!!
سولتۇستىك ايماقتارعا كوشتى قولداساڭىز ماعان دوستىق جىبەرىڭىز. بىگىگىپ، تەرىسكەي جەرلەرىنىڭ بوساپ قالعان اۋىلدارىنا ادام، كەڭ دالاسىنا مال تولتىرايىق.
بۋراحان داحانوۆ،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
