"باسقىنشى تىلىندە وقىپ، جەتىلگەندەر جات بولادى" دەگەنىم - مۇلدەم قاتە ەكەن. جاۋ بولادى ەكەن

3620
Adyrna.kz Telegram

ارالاس مەكتەپ جاۋ دايىندايدى

باسقىنشىلار ءارتۇرلى امالعا سالىپ ەلىمىزدى وتارلادى. ەندى ەجەلگى يەسىن تۇگەل جويۋ كەرەك، وعان كونبەسە، ءسىڭىرىپ الۋ كەرەك. ياعني ورىستاندىرۋ قاجەت. باسقىنشىنىڭ بار ماقساتى – وسى. وسىناۋ تۇپكىلىكتى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن كۇرەستىڭ نەشە ءتۇرلى ءادىسىن قولدانادى. بۇل ارام ءادىستىڭ ءتۇرى كوپ. ساناپ تاۋىسا المايسىڭ. سولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىن عانا ايتايىن. ارنايى جارلىق شىعادى.

قۇپيا. تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندە تىم اردا، اساۋ بولعاندىقتان قىرىم تاتارلارىن، قازاقتاردى، نوعايلاردى مۇلدەپ جويىپ جىبەرۋ كەرەك. بۇل جارىم-جارتىلاي ىسكە اسقان. ماسەلەن، قىرىم تاتارى ەرتەرەكتە ورىستاردان شامالى عانا از بولعان. ال بۇگىندەرى ونداي حالىق بارىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيدى. جەرلەردىڭ، ەلدى مەكەندەردىڭ اتىن جاپپاي ورىسشا قويۋ. بۇل دا قۇپيا بۇيرىق. ەگەر ورىسشا اتاۋعا كونبەسە، جەرگىلىكتى اتاۋدى مىندەتتى تۇردە ورىسشاعا اۋدارىپ قويۋ. (كوكشەتاۋ-سينەگوريا، جەتىسۋ-سەميرەچە. وسى سەميرەچە دەگەن بالە تولەباەۆ پەن ابايدا ءالى تۇر. الماتىنىڭ قاق ورتاسىندا.) بۇل دا كادىمگىدەي جۇزەگە استى. دىنىنەن ايىرىپ، شوقىندىرۋ. بۇل دا ءبىراز جۇرتتا ىسكە استى. ەڭ قاۋىپتىسى – تىلىنەن ايىرۋ. تىلىنەن ايىرىلسا، حالىق رەتىندە قۇريدى. سودان ورىس تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەر اشا باستايدى. باسقىنشىلاردىڭ ءبىر ىسكەر دە پىسىق قولشوقپارى (كاۋفمان با، اتىن ۇمىتتىم.) ىلعي قازاق بالالارى وقيتىن كلاسسقا كىرىپ، ساباققا قاتىسادى. بالالار ساباقتى جاقسى وقيدى. ورىس تىلىندە سايراپ تۇر. سودان ۇزىلىستە، ويىندارىن باقىلايدى. جاڭاعى ساباقتا ورىسشا سويلەگەندەر، ويناپ جۇرگەندە تەك قانا قازاقشا سويلەسىپ وينايدى. «بۇل قالاي؟» دەپ ويلانىپ قالادى. اككى نەمە اقىرى ايلا تابادى: قاتەلىك ەكەن – بولەك وقىتقان. ورىستارمەن ارالاس وقىتۋ كەرەك. سول ۇسىنىسىن جوعارىعا جىبەرىپ، ەندىگى جەردە مەكتەپتەر جاپپاي ارالاس بولادى. ۋاقىت سالىپ، الگى اككى نەمە تاعى دا بالالاردى ويناپ جۇرگەندە باقىلايدى. ءبارى دە باسقىنشى تىلىندە سايراپ تۇر. ويناعاندا دا سول تىلدە شۇلدىرلەپ، ءماز. مىنە، ارالاستىڭ نەگە اكەلەتىنى!

وسى سۇمدىقتى كۇندە كورىپ ءجۇرمىز. اۋلاداعى ون بالا قازاق كلاستارىندا وقىپ جۇرگەن شاكىرت بولسا، ۇشەۋ-تورتەۋى عانا باسقىنشى تىلىندەگى كلاستاردان بولسا، وسىنىڭ ءوزى بۇلدىرۋگە جەتەدى، جاڭاعى بالالار تەگىس باسقىنشى تىلىندە سويلەسەدى. سەبەبى، استانا مەن الماتى – باسقىنشى تىلىندەگى قالا. ءتىپتى قازاقشانى جاپ-جاقسى بىلەتىن ەرەسەكتەر اراسىنا ءبىر شالا بىلەتىن قازاق كىرسە، ءبارى دەرەۋ سول باسقىنشى تىلىندە قورسىلداسا باستايدى.

سوندىقتان، اشىعىن ايتقاندا، ارالاس مەكتەپ – وزىمىزگە ءوزىمىز جاۋ دايىندايتىن بالەلى ورتا. استانا مەكتەپتەرىن ارنايى ارالاپ، كوز جەتكىزگەن سۇمدىعىم – بۇل.

ءورىستىلدى قازاقتار – قازاقتى جەك كورگەننەن، نەمەسە جاقسى كورگەننەن ورىسشا سويلەمەيدى. ونىڭ مۇددەسى – سولاي قالىپتاسادى. ال ومىرلىك مۇددەنىڭ قاسىندا، جاقسى كورۋ، جەك كورۋ دەگەندەرىڭىز تۇك ەمەس. ولاردىڭ جاۋ بولىپ شىعاتىنى سودان. ءتىلىڭدى، كۇيىڭدى، ءانىڭدى، جانىڭدى، ۋايىم-قايعىڭدى، سىرىڭدى، قينالىسىڭدى، قۋانىشىڭدى تۇسىنبەسە، جاۋ بولماعاندا نەسى قالدى.

ەرتەرەكتە ويلاۋشى ەم: «ورىسشا وقىعاندار جات بولىپ كەتەدى» دەپ. وسى تۇسىنىك – مۇلدەم قاتە ەكەن. ورىسشا وقىعاندار جات قانا ەمەس، جاۋ بولىپ كەتەدى ەكەن. بۇگىنگى الاساپىران، الماعايىپتى تىرلىگىمىز مۇنى انىق كورسەتىپ وتىر. باسقىنشى تىلىندە وقىپ، جەتىلگەندەردىڭ جۇزدەن ءبىرى عانا تۋعان حالقىن جاقسى كورۋى مۇمكىن. ال باسىم كوپشىلىگى... بوتەنگە، جاتقا، جاۋعا اينالادى. بۇعان تالاي رەت كوزىم جەتكەن.
الماتى قالاسىندا مەملەكەتتىك 207 مەكتەپتىڭ جەتپىسى - ارالاس مەكتەپ، الپىس ءتورتى - ورىس مەكتەپ. ال قازاق مەكتەبى - جەتپىس قانا. ارالاس پەن ورىستى قوسقاندا، 134 ەكەن. سوندا قازاق مەكتەبىنەن ەكى ەسەگە جۋىق كوپ بولىپ تۇر. ارالاس مەكتەپ جاۋ دايىندايتىنىن ايتتىق. ارالاس مەكتەپتىڭ بارىنان جوعى جاقسى.

ارالاس مەكتەپتە وقيتىندار ءدۇبارا بولىپ قالادى دەگەن پىكىرلەردى ەستىدىم. بۇرىن سولاي ءدۇبارا بولاتىن. قازىرگى جاعدايدا ولاي ەمەس. جات بولادى. ودان جاۋعا اينالادى. سەبەبى جىل وتكەن سايىن قازاقشا سويلەيتىن ورتا ازايىپ بارادى. بۇل الماعايىپتى جاعداي ارالاس مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ بەتى بەرى قاراۋىن ەمەس، ارى قاراي، قۇردىمعا كەتۋىن تەزدەتىپ ءجۇر. كۇندەلىكتى يتتىرلىكتە كورىپ جۇرگەن سۇمدىق شىندىق – وسىنداي. كۇلبىلتەلەمەيىك.

تەمىرحان مومبەكۇلى

پىكىرلەر