Biyl Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ kezektı HHIH sessiiasy Täuelsızdıktıŋ 30 jyldyǧy qarsaŋynda öttı. QHA jyldar boiy tūraqtylyq pen halyq igılıgı üşın bırlesken jūmys barysynda qandai nätijege jettı?
Assambleia qalai düniege keldı?
Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ düniege keluı qiyn kezeŋge soqqan toqsanynşy jyldarǧa tura keldı. Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı - Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ bastamasymen 1995 jyly 1 nauryzda naqty sipat aldy. Būl konsultasiialyq-keŋesşı organnyŋ resmi tuǧan künı, onyŋ negızgı mındetı ärı damuynyŋ negızı memlekettık ūlttyq saiasatty jüzege asyru tabylady.
«Qazırgı kezdegı jastarǧa, bız bastamany qolǧa alǧan HH ǧasyrdyŋ 90-jyldarynyŋ basynda Qazaqstannyŋ qandai bolǧanyn elestetu qiyn. Odaqtas 15 respublikanyŋ ışınde soŋǧy oryndardy ielendık dep aitu, eş maŋyzsyz bolǧanymyzdy bıldıredı», - dep Elbasy QHA XXII sessiiasynda eske alǧan bolatyn.Şynynda da, azyq-tülık joqtyŋ qasy, taŋǧy saǧat 6-da sütke kezekke tūru, emhanalarda şprister därıhanalarda därı-därmek jetıspei, elektr quatynyŋ üzıluı, jyludyŋ bolmauy Assambleianyŋ alǧaşqy jyldaryndaǧy Qazaqstannyŋ ekonomikalyq jaǧdaiyn aiqyn körsetedı. Elde oryn alǧan kedeişılıkpen qatar, eldıŋ köp ūltty boluy mäselesı de boldy. Būrynǧy keŋes azamattarynyŋ tarihi otanyna ketuı kadr tapşylyǧyn aşyp, eldıŋ eŋbek jäne ekonomikalyq äleuetın älsırettı. Elbasy QHA -nyŋ XXII sessiiasynda eske salǧandai, Qazaqstan būrynǧy keŋestık respublikalardaǧy ūltaralyq qaqtyǧystardan dūrys qorytyndy jasai aldy. Onyŋ aituynşa, är türlı elderdıŋ basşylary Qazaqstandy panislamizm, pantürkizm, batys örkenietı ideialaryna tartuǧa tyrysty. Bıraq qazaqstandyqtar el taǧdyryn öz qoldaryna ala aldy. Tarihqa şolu Köp ūltty Qazaqstannyŋ qalyptasuyna 20 ǧasyr uaqyt kettı deuge keledı. Stolypin reformasy kezınde qazaq dalasyna Belarus, Ukraina jäne Reseiden millionnan astam adam keldı. 30-şy jyldardaǧy ūjymdastyru kezeŋınde respublikadan jer audarylǧan 250 myŋ şarualar repressiiaǧa ūşyrady. 1,2 millionnan astam adam Qazaqstannyŋ öndırıstık obektılerıne jer audaryldy. Stalinnıŋ tūsynda qazaq dalasyna tūtas halyqtar jer audaryldy. 800 myŋnan astam nemıs, 18 myŋ korei, 500 myŋ kavkaz halyqtarynyŋ ökılderı, 100 myŋ poliaktar elge keldı. Olar küzetşılerdıŋ mazaǧyna şydap, türlı üilerdıŋ suyǧyna toŋyp, jolda aştyqqa tözıp, tuystary men balalarynan aiyrylyp, jalaŋaş dalaǧa qondy. Qazaq otbasylary olardy aştyqtan qūtqardy. Elbasy eske tüsırgendei, sol jyldary onyŋ otbasy üş balasy bar erlı-zaiyptylardy da qabyldady. 30-40 jyldary respublika aumaǧynda 11 lager aşyldy. Myŋdaǧan jäne jüzdegen tūtqyndar jantürşıgerlık ölımnen qaitys boldy. Bosatylǧandar el aumaǧynan kete aldy, bıraq köbısı qaldy. Ūly Otan soǧysy kezınde respublika taǧy 300 myŋnan astam evakuasiialanǧan jandardy qabyldady. Keiın 50-jyldary tyŋ jerlerdı igeru bastaldy, ony igeru üşın Qazaqstanǧa 1,5-nan astam adam keldı. Osylaişa, HH ǧasyrda är türlı sebeptermen Qazaqstanǧa 5,6 millionǧa juyq adam qonys audardy. Bır mezgılde baiyrǧy halyqtyŋ emigrasiia prosesterı jürdı: 1,3 million qazaq otbasy quǧyn -sürgınnen qūtylu üşın elden kettı, taǧy 1,5 million adam aştyqtan öldı.
«Körıp otyrǧanymyzdai, bızdıŋ köp ūltty saiasi jüie jasandy türde qūryldy. Jäne būl bızdıŋ jerge öz qalauynşa kelmegen adamdardyŋ kınäsı emes. Olardyŋ barlyǧy bügınde qazaqstandyq bola aldy. Bız barlyǧyn bırtūtas elge, bırtūtas halyqqa bırıktıre aldyq. Būl bızdıŋ bügıngı basty artyqşylyǧymyz. Bızdıŋ küşımız osyda», - dedı Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev QHA -nyŋ XXII sessiiasynda söilegen sözınde.Etnosaralyq kelısımnıŋ qazaqstandyq täjıribesı Bügınde Qazaqstan — 150-den astam etnos pen 40 konfessiianyŋ ortaq üiı. Elımızde 471 ūlttyq-mädeni bırlestık, 19 respublikalyq jäne oblystyq gazetter, radio men telebaǧdarlamalar, 6 ūlttyq teatr, 100-den astam etnikalyq mektepter men 170 tıldık ortalyqtar bar. Ūlttyq jaŋǧyru mektepterınde 11 tıldı oqytatyn 29 kafedra jūmys ısteidı. 46 konfessiiany bıldıretın 4 myŋnan astam dıni bırlestıkter, 3 myŋnan astam ǧibadat oryndary bar.
«Ūlt köp, bıraq bärımızge jer ortaq. Demek - zaŋda bekıtılgen basqalardyŋ qūqyqtaryn qūrmetteu jäne barlyǧynyŋ jan -jaqty damuyna keŋ mümkındık jasau - mındet. Kez kelgen, tıptı eŋ kışı ūlttyq toptyŋ müddelerıne nazar audaru, ūlttyq dästürler men ädet -ǧūryptardy şynaiy qūrmetteu - ädıl halyqaralyq beibıtşılıktıŋ negızı», - dedı Qazaqstan Respublikasynyŋ Tūŋǧyş Prezidentı Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ HH sessiiasynda.Etnosaralyq jäne konfessiiaaralyq kelısımnıŋ qazaqstandyq täjıribesı joǧary halyqaralyq deŋgeide tanyldy. Ony älemnıŋ köptegen elderınıŋ saiasi jäne ruhani köşbasşylary, qoǧam qairatkerlerı de atap öttı.
«Qazaqstan är türlı ūlttardyŋ beibıt qatar ömır süruınıŋ ülgısı bola alady.Köpūlttylyqty qaŋǧybastyq dep emes, meiırımıdılık pen aq jürektılıktıŋ ordasy dep bılgen jön. Sızdıŋ arqaŋyzda osy ūltty qūraityn är türlı etnikalyq, mädeni, dıni jäne käsıbi toptar olardyŋ ömırıne äser etetın şeşımderge qatysa alady. Būl öte maŋyzdy», - dep tüiındedı 2002 jyly BŪŪ Bas hatşysy Kofi Annan.Bügınde Qazaqstan halqy Assambleiasy tek konsultativtı-keŋes ǧana emes, sonymen qatar qoǧamdyq kelısım keŋesterı, analar keŋesı, dostyq üilerınıŋ ülken ordasy ıspettı. QHA barlyq qazaqstandyqtarmen bırge pandemiia kezınde äleumettık daǧdarystan şyǧuǧa belgılı üles qosty. Onyŋ nätijesın ūǧu üşın «Bız bırgemız!», «#Bızüidemız!» äleumettık aksiialaryn eske tüsıru jetkılıktı. Onyŋ ideologiialyq şabyttandyruşysy, töraǧa Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ küş -jıgerınıŋ arqasynda Qazaqstan halqy Assambleiasy ärqaşan qoǧamnyŋ qajettılıkterın qanaǧattandyrdy. Esterıŋızge sala keteiık, aǧymdaǧy jyldyŋ 28 säuırınde Elbasy QHA-nyŋ HHIH sessiiasynda özınıŋ ömırlık töraǧalyq etu qūqyǧynan bas tartqanyn jäne QHA töraǧasynyŋ ökılettılıgın Qazaqstan Respublikasynyŋ qazırgı Prezidentıne bergenın jariialai otyryp, alysty boljaityn pragmatikalyq saiasatker ekenın aiqyn däleldegen edı. Elbasy «būl şeşım Assambleianyŋ müddesıne qyzmet etetının jäne bızdıŋ Prezidentke el azamattarynyŋ, bızdıŋ qoǧamnyŋ jäne bızdıŋ memleketımızdıŋ bolaşaǧy üşın barlyq aǧymdaǧy jūmystar men josparlardy bırlese qūruǧa kömektesetının» atap öttı.
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
