(Esse)
Aıryqsha adal abıtýrıent
Biz jýrfaktyń seksen birinshi jylǵy abıtýrıentteri edik. Úmitkerlerdiń ataǵynan at úrkedi. Tumanbaı aǵam basqaratyn «Jalynǵa» jetinshi klasynda oqyp júrgende etekteı ertegi-áńgimesi jaryq kórgen jas qalamger Aımen Ábdirasova, «Qazaqstan pıoneriniń» betin bermeı turǵan ataqty bala tilshi Muratbek Toqtaǵazın, jazǵan-syzǵany eki-úsh qalyń papkany quraıtyn Ánýarbek Áýelbekov, Jetisýdiń jyrshy qyzy, jýrfaktyń «Aqyn Sarasy» atanǵan Nurmıra Álisherova... Ony aıtasyń, osy jas óskinderdiń ishinde eńgezerdeı eki jigit aǵasy júr. Bireýi óńirine Jýrnalıster odaǵy múshesiniń belgisin taǵyp alǵan. Ekinshisi odan da eresek. Onyń jasy otyz tórtte. Jýrfakqa kelgenderdiń báriniń de jazǵandary jetip artylady.
Osy qaptaǵan «klassıkterdiń» ishinde bir jigit eleýsizdeý ǵana júrdi. Qujat tapsyratyndardyń óshiretinde turǵanda da tártip saqtaıdy. Kımelep alǵa umtylmaıdy. Bir qaraǵanda momaqan kórinedi. Biraq tym jýas emes eken. Shashy úrpıgen bir orys jigiti bárimizdiń basymyzdan attap, alǵa entelep bara jatyr edi, eki aýyz sózben betin qaıtaryp tastady. Orysshaǵa tym júıriktigin baıqap qaldyq. Onyń orysshasynan álgi orysyń ingendeı qaıqańdap ketti.
Qolyna ustaǵan maqalalaryn tikken papkasy juqalaý kórindi. Bizdiń de papkimiz asa qońdylaý emes edi. Shabysymyz sirá shamalas shyǵar dep oılap, juqalap baryp tanysyp aldyq. Aty Isaǵalı eken. Qujat tapsyrǵan soń biz oǵan erip kettik. Almatynyń qoıyn-qonyshyn túgel biledi. Myna turǵan Talǵarda týyp-ósken bala. Ár emtıhan saıyn tańerteń birge kelip, tizimdi qaraımyz. Ótsek, qala aralap qydyryp ketemiz. Ótpegender unjyrǵasy túsip úıine qaıtady.
Bir kúni bárimiz kezekti emtıhannan ótkenimizdi keshke deıin toıladyq. «Endi kelesisine ázirlenemiz ǵoı», – dep qushaqtasyp qoshtasyp jatsaq, Isaǵalı: «Al jigitter, joldaryń bolsyn! Men qulap qaldym ǵoı», – deıdi. Biz, óńkeı ólermen, ashkóz pende, onyń ótpeı qalǵanyn bilmeppiz. Tizimnen ózimizdi ǵana qarap, oǵan tipti de zer salmappyz. Onyń ózi bolsa, múlde sezdirmepti. Basqa bireý bolsa, qolyn bir-aq siltep ketip qalar edi. Ol bizdiń kóńilimizdi qımaı, birge toılap, dálirek aıtqanda, bizdi toılatyp, qasymyzda kúni boıy kúlip júripti...
Jýrfakqa túsken depýtat
Sol jyly ol syrttaı oqýǵa tústi. Buǵan biz qatty qýandyq. Bárimiz onyń aldynda birtúrli kináli sııaqty bolyp júrgenbiz. Qatar oqıtyn boldyq endi. Onyń sessııasyna kerek bolar dep, konspektilerimizdi jınaı bastadyq. Isaǵalıdy taǵy bir qyrynan tanydyq. Ol Talǵar aýdandyq keńesiniń depýtaty eken. Eńbegimen elge baıaǵyda tanylǵan ozat jumysshy kórinedi. Búkil aýylǵa jylý beretin kádimgi qazandyqtyń jumysshysy. Maıtalman maman bolǵan soń ba, tabysy dırektordyń aılyǵynan kem emes. Ol jýrfakqa kelgen saıyn bir jyrǵap qalamyz. Búkil kýrsty ashanaǵa alyp barady. Ákeden erte qalǵan soń shyǵar, jurttan qamqorlyǵyn aıamaıdy. Ara-tura Máskeýde oqıtyn aǵasy Isahanǵa aqsha salyp turady. Iá, sol keıin VLKSM Ortalyq Komıtetinde qyzmet istegen, Parlament Májilisiniń depýtaty bolǵan, belgili kásipker Isahan Álimjanov. Aǵalarynyń atyn ataǵanda óleń oqyǵandaı bolasyń: Musahan, Musaǵalı, Isahan, Isaǵalı...
Ony bir kórgen adam qatardaǵy stýdent deı qoımaıdy. Ózi sońǵy modamen kıedi. Sol kıiminiń bári keremet jarasyp turady. Eldiń qoly jete qoımaıtyn táýir dúnıeniń bári sonyń ústinde bolady. Qymbat paltosy men bylǵary etikterin «Toıǵa baryp keleıin» dep suraǵan stýdentterge oılanbaı bere salady. Ony olar ózderi ákep bergenshe izdemeıdi de. Sóıtsek, ákeden erte qalǵan ul aǵa-inilerine, ápke-qaryndastaryna kómektesý úshin kún-túni jumys istep, qomaqty tabys tabady eken. Qara jumysqa ábden ysylǵan. Qarjysy kóp qazandyqtan kúıelesh-kúıelesh bolyp shyǵyp, sebezginiń astynda turyp jýynyp alǵan soń ony tanymaı qalasyń.
Aınadaı jaltyraǵan ádemi kózildirigi, sándi shash qoıysy ony jýrfaktyń syrttaı oqıtyn ashqursaq stýdentinen góri áldebir áleýetti mekemeniń basshysyna uqsatyp kórsetedi. Aýdandyq keńestiń depýtaty emes, Joǵarǵy Keńestiń depýtaty sekildi alshań basyp júredi. Syrtqy úılesim men syrbaz keıiptiń mysy basa ma, oqytýshylarymyzdyń ózi onymen asqan iltıpatpen sóılesedi. Ánsheıinde bizge eki sózge kelmeı jekire jóneletin aǵaılar men apaılar Isaǵalıǵa kelgende ıiledi de qalady. Aty Isaǵalı bolǵan soń shyǵar, keıde batys betkeıdiń birqatar oqytýshylary ony emirene ıiskeýge beıil turady. Ondaıda jetisýlyq jigit jymyń-jymyń ete qalady. Zorlyq pen zobalańdy kóp kórip, ábden zárezap bolyp qalǵan qart ustazdardyń keıbiri «anaý atyshýly mekemeniń adamyna uqsaı ma qalaı?» – dep, odan eptep ishin jıyp otyrady.
Al kúni boıy mınıstr sekildi mańǵazdanyp júretin ol keshke qara kúıe battasqan qazandyǵyna qaıta kiredi...
Tuńǵyshtar tobynyń taǵylymy
Toqsanynshy jyly «Ana tili» gazeti aqparat keńistigine jarqyrap shyqty. Bul ulttyq sananyń oıanyp, arystardyń aqtalyp, halqymen qaıta tabysyp jatqan kezi edi. Jıyrma jyl «Jas Alashtyń» mektebinen ótken Jarylqap Beısenbaıuly basqaratyn «Ana tili» jurttyń kókeıindegini tap basty. Sol jyldarda gazet útir-núktesine deıin oqyldy. Az jylda aıbarly basylymǵa aınaldy. Jaqań tańdaǵan «Ana tiliniń» tuńǵysh kadrlary isti birden dóńgelentip áketti. Qaı-qaısysy da óz kásibine adal boldy. Bári de «Ana tiliniń» aıbarlana, ótkirlene túsýine úles qosty. «Ana tiliniń» alǵashqy qarlyǵashtary shetinen tulpar bolyp tanyldy. Búginde solardyń birazy bir-bir aqparat mekemesin basqarady. Basylym qabyrǵasynda tárbıelengenderdiń arasynan birneshe ǵylym doktory shyqty.
«Ana tili» gazetiniń tuńǵysh jaýapty hatshysy Ertaı Aıǵalıevtiń tuńǵysh orynbasary bolyp Isaǵalı Álimjanov qyzmet istedi. Jarylqap Beısenbaıulynyń jýrnalıstıkadaǵy bapkerligine eshkim de kúmán keltire almaıdy. Qalamgerlerdi qaıraı bilgeni óz aldyna sekretarıattyń qyzmetkerlerin de sharbolattaı shyńdap shyǵardy. Jaqań – talaı jyl maket syzǵan, bedeldi basylymnyń jaýapty hatshysy bolǵan adam. Sondyqtan gazettiń jańaryp-jasanyp turýyna aıryqsha mán beredi. Sol jyldarda «Ana tiliniń» eldiń nazaryn aýdaryp, jutynyp shyqqany barshaǵa belgili. Mine, Isaǵalı osyndaı mektepten ótti. Taǵy bir tájirıbeli sekretarıat serkesi Ertaı Aıǵalıuly aǵasynan da kóp nárse úırendi. Ara-tura óziniń qyzmet istegen alǵashqy basylymyna tolǵandyrǵan taqyryptar týraly maqala jazyp turýǵa da ýaqyt tapty.
«Ana tiliniń» bıznestegi ókili
«Ana tili» el ishine keń tarap, oqyrmannyń aınymas serigine aınalǵan jyldarda naryqtyń daýyly údeı tústi. Qazaqtyń birqatar jigitteri kásipkerlikke bet burdy. Jasynan óz betinshe tirlik etýge úırengen Isaǵalı da ózin synap kórýge bel baılady. Esimin elge tanytqan Jarylqap aǵasyna rahmetin aıtyp, úlken iske táýekel etti. Shaǵyn kásiporyn ashyp, ony irgelendirdi. Qazaqstannyń mekemelerin kompıýtermen qamtamasyz etýmen aınalysty. Rýhanııatqa paıdaly jobalardy iske asyrdy. Bilim salasyndaǵy tehnologııany damytýǵa úles qosty. Qysqasy, ol shaǵyn tirshiligi bar qatardaǵy kásipkerden ataǵy jer jarǵan «Alsı» jaýapkershiligi shekteýli seriktestigi dırektorlar keńesiniń tóraǵalyǵyna deıingi joldan ótti.
Ulttyq múddeni kózdeıtin sharalardy ótkizýge demeýshi boldy. Qazaq qalamgerleriniń kitaptaryn shyǵarýǵa qarajat bóldi. Sóıtip, júreginde jylýy bar meenattardyń qatarynan tabyldy. «Ana tili» gazetiniń redakııasyna kelgende otyzǵa da tola qoımaǵan jas jigit edi. Endi mine, oıy ornyqty, sózi salmaqty, abyroıly azamatqa aınaldy. Gazetti áli kúnge deıin jazdyryp alyp oqıdy. «Ana tiliniń» sonaý Jarylqap Beısenbaıulynan bastap búgingi Qalı Sársenbaıǵa deıin jalǵasyp kele jatqan dástúrli jolyn úzbeı qadaǵalap otyrady. Ózin «Ana tiliniń» bıznestegi ókilimin dep esepteıdi.
Aldaǵy josparlary da aıtarlyqtaı. Qyzmet jolyn «Ana tili» sııaqty qasıetti qara shańyraqtan bastaǵan jýrnalıst-kásipker endi BAQ tóńiregindegi bızneske qaraı oıyspaq. Bul jobalary júzege assa, ult jýrnalıstıkasy úshin úlken jańalyq bolar edi. Kánigi jýrnalısterdiń bári birdeı kásipkerliktiń qyr-syryn bile bermeıdi. Al syralǵy kásipkerlerdiń deni jýrnalıstıkanyń oı-shuqyrynan habardar emes. Osy eki salany da jetik biletin Isaǵalı Álimjanovtyń ult pen jurtqa paıdasy kóp bolmaq.
Kásipkerdiń tek kásibin ǵana emes, ulttyń besigin de oılap júrgeni qandaı jaqsy!
* * *
Búgin sol Isaǵalı dosymyz alpystyń altyn qaqpasyn qaǵyp tur!
Baýyrjan OMARULY
