(ەسسە)
ايرىقشا ادال ابيتۋريەنت
ءبىز جۋرفاكتىڭ سەكسەن ءبىرىنشى جىلعى ابيتۋريەنتتەرى ەدىك. ۇمىتكەرلەردىڭ اتاعىنان ات ۇركەدى. تۇمانباي اعام باسقاراتىن «جالىنعا» جەتىنشى كلاسىندا وقىپ جۇرگەندە ەتەكتەي ەرتەگى-اڭگىمەسى جارىق كورگەن جاس قالامگەر ايمەن ءابدىراسوۆا، «قازاقستان پيونەرىنىڭ» بەتىن بەرمەي تۇرعان اتاقتى بالا ءتىلشى مۇراتبەك توقتاعازين، جازعان-سىزعانى ەكى-ءۇش قالىڭ پاپكانى قۇرايتىن انۋاربەك اۋەلبەكوۆ، جەتىسۋدىڭ جىرشى قىزى، جۋرفاكتىڭ «اقىن ساراسى» اتانعان نۇرميرا الىشەروۆا... ونى ايتاسىڭ، وسى جاس وسكىندەردىڭ ىشىندە ەڭگەزەردەي ەكى جىگىت اعاسى ءجۇر. بىرەۋى وڭىرىنە جۋرناليستەر وداعى مۇشەسىنىڭ بەلگىسىن تاعىپ العان. ەكىنشىسى ودان دا ەرەسەك. ونىڭ جاسى وتىز تورتتە. جۋرفاكقا كەلگەندەردىڭ ءبارىنىڭ دە جازعاندارى جەتىپ ارتىلادى.
وسى قاپتاعان «كلاسسيكتەردىڭ» ىشىندە ءبىر جىگىت ەلەۋسىزدەۋ عانا ءجۇردى. قۇجات تاپسىراتىنداردىڭ وشىرەتىندە تۇرعاندا دا ءتارتىپ ساقتايدى. كيمەلەپ العا ۇمتىلمايدى. ءبىر قاراعاندا موماقان كورىنەدى. بىراق تىم جۋاس ەمەس ەكەن. شاشى ۇرپيگەن ءبىر ورىس جىگىتى ءبارىمىزدىڭ باسىمىزدان اتتاپ، العا ەنتەلەپ بارا جاتىر ەدى، ەكى اۋىز سوزبەن بەتىن قايتارىپ تاستادى. ورىسشاعا تىم جۇيرىكتىگىن بايقاپ قالدىق. ونىڭ ورىسشاسىنان الگى ورىسىڭ ىنگەندەي قايقاڭداپ كەتتى.
قولىنا ۇستاعان ماقالالارىن تىككەن پاپكاسى جۇقالاۋ كورىندى. ءبىزدىڭ دە پاپكىمىز اسا قوڭدىلاۋ ەمەس ەدى. شابىسىمىز ءسىرا شامالاس شىعار دەپ ويلاپ، جۇقالاپ بارىپ تانىسىپ الدىق. اتى يساعالي ەكەن. قۇجات تاپسىرعان سوڭ ءبىز وعان ەرىپ كەتتىك. الماتىنىڭ قويىن-قونىشىن تۇگەل بىلەدى. مىنا تۇرعان تالعاردا تۋىپ-وسكەن بالا. ءار ەمتيحان سايىن تاڭەرتەڭ بىرگە كەلىپ، ءتىزىمدى قارايمىز. وتسەك، قالا ارالاپ قىدىرىپ كەتەمىز. وتپەگەندەر ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ ۇيىنە قايتادى.
ءبىر كۇنى ءبارىمىز كەزەكتى ەمتيحاننان وتكەنىمىزدى كەشكە دەيىن تويلادىق. «ەندى كەلەسىسىنە ازىرلەنەمىز عوي»، – دەپ قۇشاقتاسىپ قوشتاسىپ جاتساق، يساعالي: «ال جىگىتتەر، جولدارىڭ بولسىن! مەن قۇلاپ قالدىم عوي»، – دەيدى. ءبىز، وڭكەي ولەرمەن، اشكوز پەندە، ونىڭ وتپەي قالعانىن بىلمەپپىز. تىزىمنەن ءوزىمىزدى عانا قاراپ، وعان ءتىپتى دە زەر سالماپپىز. ونىڭ ءوزى بولسا، مۇلدە سەزدىرمەپتى. باسقا بىرەۋ بولسا، قولىن ءبىر-اق سىلتەپ كەتىپ قالار ەدى. ول ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدى قيماي، بىرگە تويلاپ، دالىرەك ايتقاندا، ءبىزدى تويلاتىپ، قاسىمىزدا كۇنى بويى كۇلىپ ءجۇرىپتى...
جۋرفاكقا تۇسكەن دەپۋتات
سول جىلى ول سىرتتاي وقۋعا ءتۇستى. بۇعان ءبىز قاتتى قۋاندىق. ءبارىمىز ونىڭ الدىندا ءبىرتۇرلى كىنالى سياقتى بولىپ جۇرگەنبىز. قاتار وقيتىن بولدىق ەندى. ونىڭ سەسسياسىنا كەرەك بولار دەپ، كونسپەكتىلەرىمىزدى جيناي باستادىق. يساعاليدى تاعى ءبىر قىرىنان تانىدىق. ول تالعار اۋداندىق كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى ەكەن. ەڭبەگىمەن ەلگە باياعىدا تانىلعان وزات جۇمىسشى كورىنەدى. بۇكىل اۋىلعا جىلۋ بەرەتىن كادىمگى قازاندىقتىڭ جۇمىسشىسى. مايتالمان مامان بولعان سوڭ با، تابىسى ديرەكتوردىڭ ايلىعىنان كەم ەمەس. ول جۋرفاكقا كەلگەن سايىن ءبىر جىرعاپ قالامىز. بۇكىل كۋرستى اسحاناعا الىپ بارادى. اكەدەن ەرتە قالعان سوڭ شىعار، جۇرتتان قامقورلىعىن ايامايدى. ارا-تۇرا ماسكەۋدە وقيتىن اعاسى يساحانعا اقشا سالىپ تۇرادى. ءيا، سول كەيىن ۆلكسم ورتالىق كوميتەتىندە قىزمەت ىستەگەن، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولعان، بەلگىلى كاسىپكەر يساحان ءالىمجانوۆ. اعالارىنىڭ اتىن اتاعاندا ولەڭ وقىعانداي بولاسىڭ: مۇساحان، مۇساعالي، يساحان، يساعالي...
ونى ءبىر كورگەن ادام قاتارداعى ستۋدەنت دەي قويمايدى. ءوزى سوڭعى مودامەن كيەدى. سول كيىمىنىڭ ءبارى كەرەمەت جاراسىپ تۇرادى. ەلدىڭ قولى جەتە قويمايتىن ءتاۋىر دۇنيەنىڭ ءبارى سونىڭ ۇستىندە بولادى. قىمبات پالتوسى مەن بىلعارى ەتىكتەرىن «تويعا بارىپ كەلەيىن» دەپ سۇراعان ستۋدەنتتەرگە ويلانباي بەرە سالادى. ونى ولار وزدەرى اكەپ بەرگەنشە ىزدەمەيدى دە. سويتسەك، اكەدەن ەرتە قالعان ۇل اعا-ىنىلەرىنە، اپكە-قارىنداستارىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن كۇن-ءتۇنى جۇمىس ىستەپ، قوماقتى تابىس تابادى ەكەن. قارا جۇمىسقا ابدەن ىسىلعان. قارجىسى كوپ قازاندىقتان كۇيەلەش-كۇيەلەش بولىپ شىعىپ، سەبەزگىنىڭ استىندا تۇرىپ جۋىنىپ العان سوڭ ونى تانىماي قالاسىڭ.
ايناداي جالتىراعان ادەمى كوزىلدىرىگى، ءساندى شاش قويىسى ونى جۋرفاكتىڭ سىرتتاي وقيتىن اشقۇرساق ستۋدەنتىنەن گورى الدەبىر الەۋەتتى مەكەمەنىڭ باسشىسىنا ۇقساتىپ كورسەتەدى. اۋداندىق كەڭەستىڭ دەپۋتاتى ەمەس، جوعارعى كەڭەستىڭ دەپۋتاتى سەكىلدى الشاڭ باسىپ جۇرەدى. سىرتقى ۇيلەسىم مەن سىرباز كەيىپتىڭ مىسى باسا ما، وقىتۋشىلارىمىزدىڭ ءوزى ونىمەن اسقان ىلتيپاتپەن سويلەسەدى. انشەيىندە بىزگە ەكى سوزگە كەلمەي جەكىرە جونەلەتىن اعايلار مەن اپايلار يساعاليعا كەلگەندە يىلەدى دە قالادى. اتى يساعالي بولعان سوڭ شىعار، كەيدە باتىس بەتكەيدىڭ بىرقاتار وقىتۋشىلارى ونى ەمىرەنە يىسكەۋگە بەيىل تۇرادى. وندايدا جەتىسۋلىق جىگىت جىمىڭ-جىمىڭ ەتە قالادى. زورلىق پەن زوبالاڭدى كوپ كورىپ، ابدەن زارەزاپ بولىپ قالعان قارت ۇستازداردىڭ كەيبىرى «اناۋ اتىشۋلى مەكەمەنىڭ ادامىنا ۇقساي ما قالاي؟» – دەپ، ودان ەپتەپ ءىشىن جيىپ وتىرادى.
ال كۇنى بويى مينيستر سەكىلدى ماڭعازدانىپ جۇرەتىن ول كەشكە قارا كۇيە باتتاسقان قازاندىعىنا قايتا كىرەدى...
تۇڭعىشتار توبىنىڭ تاعىلىمى
توقسانىنشى جىلى «انا ءتىلى» گازەتى اقپارات كەڭىستىگىنە جارقىراپ شىقتى. بۇل ۇلتتىق سانانىڭ ويانىپ، ارىستاردىڭ اقتالىپ، حالقىمەن قايتا تابىسىپ جاتقان كەزى ەدى. جيىرما جىل «جاس الاشتىڭ» مەكتەبىنەن وتكەن جارىلقاپ بەيسەنبايۇلى باسقاراتىن «انا ءتىلى» جۇرتتىڭ كوكەيىندەگىنى تاپ باستى. سول جىلداردا گازەت ءۇتىر-نۇكتەسىنە دەيىن وقىلدى. از جىلدا ايبارلى باسىلىمعا اينالدى. جاقاڭ تاڭداعان «انا ءتىلىنىڭ» تۇڭعىش كادرلارى ءىستى بىردەن دوڭگەلەنتىپ اكەتتى. قاي-قايسىسى دا ءوز كاسىبىنە ادال بولدى. ءبارى دە «انا ءتىلىنىڭ» ايبارلانا، وتكىرلەنە تۇسۋىنە ۇلەس قوستى. «انا ءتىلىنىڭ» العاشقى قارلىعاشتارى شەتىنەن تۇلپار بولىپ تانىلدى. بۇگىندە سولاردىڭ ءبىرازى ءبىر-ءبىر اقپارات مەكەمەسىن باسقارادى. باسىلىم قابىرعاسىندا تاربيەلەنگەندەردىڭ اراسىنان بىرنەشە عىلىم دوكتورى شىقتى.
«انا ءتىلى» گازەتىنىڭ تۇڭعىش جاۋاپتى حاتشىسى ەرتاي ايعاليەۆتىڭ تۇڭعىش ورىنباسارى بولىپ يساعالي ءالىمجانوۆ قىزمەت ىستەدى. جارىلقاپ بەيسەنبايۇلىنىڭ جۋرناليستيكاداعى باپكەرلىگىنە ەشكىم دە كۇمان كەلتىرە المايدى. قالامگەرلەردى قايراي بىلگەنى ءوز الدىنا سەكرەتارياتتىڭ قىزمەتكەرلەرىن دە شاربولاتتاي شىڭداپ شىعاردى. جاقاڭ – تالاي جىل ماكەت سىزعان، بەدەلدى باسىلىمنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولعان ادام. سوندىقتان گازەتتىڭ جاڭارىپ-جاسانىپ تۇرۋىنا ايرىقشا ءمان بەرەدى. سول جىلداردا «انا ءتىلىنىڭ» ەلدىڭ نازارىن اۋدارىپ، جۇتىنىپ شىققانى بارشاعا بەلگىلى. مىنە، يساعالي وسىنداي مەكتەپتەن ءوتتى. تاعى ءبىر تاجىريبەلى سەكرەتاريات سەركەسى ەرتاي ايعاليۇلى اعاسىنان دا كوپ نارسە ۇيرەندى. ارا-تۇرا ءوزىنىڭ قىزمەت ىستەگەن العاشقى باسىلىمىنا تولعاندىرعان تاقىرىپتار تۋرالى ماقالا جازىپ تۇرۋعا دا ۋاقىت تاپتى.
«انا ءتىلىنىڭ» بيزنەستەگى وكىلى
«انا ءتىلى» ەل ىشىنە كەڭ تاراپ، وقىرماننىڭ اينىماس سەرىگىنە اينالعان جىلداردا نارىقتىڭ داۋىلى ۇدەي ءتۇستى. قازاقتىڭ بىرقاتار جىگىتتەرى كاسىپكەرلىككە بەت بۇردى. جاسىنان ءوز بەتىنشە تىرلىك ەتۋگە ۇيرەنگەن يساعالي دا ءوزىن سىناپ كورۋگە بەل بايلادى. ەسىمىن ەلگە تانىتقان جارىلقاپ اعاسىنا راحمەتىن ايتىپ، ۇلكەن ىسكە تاۋەكەل ەتتى. شاعىن كاسىپورىن اشىپ، ونى ىرگەلەندىردى. قازاقستاننىڭ مەكەمەلەرىن كومپيۋتەرمەن قامتاماسىز ەتۋمەن اينالىستى. رۋحانياتقا پايدالى جوبالاردى ىسكە اسىردى. ءبىلىم سالاسىنداعى تەحنولوگيانى دامىتۋعا ۇلەس قوستى. قىسقاسى، ول شاعىن تىرشىلىگى بار قاتارداعى كاسىپكەردەن اتاعى جەر جارعان «السي» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعالىعىنا دەيىنگى جولدان ءوتتى.
ۇلتتىق مۇددەنى كوزدەيتىن شارالاردى وتكىزۋگە دەمەۋشى بولدى. قازاق قالامگەرلەرىنىڭ كىتاپتارىن شىعارۋعا قاراجات ءبولدى. ءسويتىپ، جۇرەگىندە جىلۋى بار مەتسەناتتاردىڭ قاتارىنان تابىلدى. «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا كەلگەندە وتىزعا دا تولا قويماعان جاس جىگىت ەدى. ەندى مىنە، ويى ورنىقتى، ءسوزى سالماقتى، ابىرويلى ازاماتقا اينالدى. گازەتتى ءالى كۇنگە دەيىن جازدىرىپ الىپ وقيدى. «انا ءتىلىنىڭ» سوناۋ جارىلقاپ بەيسەنبايۇلىنان باستاپ بۇگىنگى قالي سارسەنبايعا دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلى جولىن ۇزبەي قاداعالاپ وتىرادى. ءوزىن «انا ءتىلىنىڭ» بيزنەستەگى وكىلىمىن دەپ ەسەپتەيدى.
الداعى جوسپارلارى دا ايتارلىقتاي. قىزمەت جولىن «انا ءتىلى» سياقتى قاسيەتتى قارا شاڭىراقتان باستاعان جۋرناليست-كاسىپكەر ەندى باق توڭىرەگىندەگى بيزنەسكە قاراي ويىسپاق. بۇل جوبالارى جۇزەگە اسسا، ۇلت جۋرناليستيكاسى ءۇشىن ۇلكەن جاڭالىق بولار ەدى. كانىگى جۋرناليستەردىڭ ءبارى بىردەي كاسىپكەرلىكتىڭ قىر-سىرىن بىلە بەرمەيدى. ال سىرالعى كاسىپكەرلەردىڭ دەنى جۋرناليستيكانىڭ وي-شۇقىرىنان حاباردار ەمەس. وسى ەكى سالانى دا جەتىك بىلەتىن يساعالي ءالىمجانوۆتىڭ ۇلت پەن جۇرتقا پايداسى كوپ بولماق.
كاسىپكەردىڭ تەك كاسىبىن عانا ەمەس، ۇلتتىڭ بەسىگىن دە ويلاپ جۇرگەنى قانداي جاقسى!
* * *
بۇگىن سول يساعالي دوسىمىز الپىستىڭ التىن قاقپاسىن قاعىپ تۇر!
باۋىرجان ومارۇلى
