Qazaq tılınıŋ maŋyzdy mäselelerın jerıne jetkıze zerttegen tanymal lingvist ǧalymdardyŋ ışınde ädebiettanuşylardyŋ şeksız qūrmetıne bölengen ekı oqymystynyŋ orny bölek.
Bırı - akademik Räbiǧa Syzdyqova, ekınşısı - akademikke bergısız ǧylym kandidaty Qūlmat Ömıräliev. Ekeuı de ädebiettanudyŋ özektı tūstaryna tereŋ boilap, öleŋ tabiǧatyna özgeşe közqaraspen zer saldy. Äsırese Dulat aqynnyŋ jyrlaryn däl osy ekeuındei etıp, iın qandyryp zerttegen ǧalymdar kemde-kem. Räbiǧa apai men Qūlmat aǧanyŋ maqalalaryna öleŋtanudyŋ oqulyǧy, jyrtanudyŋ jädıgerı sekıldı qaita ainalyp soǧa beretınımız de sondyqtan.
Qūlmat aǧa bızdıŋ student kezımızde ömırden ötıp kettı de, aralasyp-qūralasyp ülgere almadyq. Al onyŋ esesıne Räbiǧa Syzdyqova dünieden köşkenşe bızdıŋ qatarlastarymyzdan qamqorlyǧyn aiaǧan joq. Jalpy, jariialylyq pen jylymyqtyŋ jelı esıp, azattyq pen betbūrystyŋ samaly sezılgen şaqta Ūlttyq universitet pen Ǧylym akademiiasyndaǧy ardaqty aǧalarymyz ben abyroily apalarymyz jedel ärı jüielı ıske bel buǧan syŋaily. Olar sol tūstaǧy qolynan jazu keletın jastardyŋ bırazyn ǧylymǧa tartty. Bız sol däuırdıŋ perzentterı edık. Ūstazdarymyz ärqaisymyzǧa bır-bır tanymal tūlǧanyŋ şyǧarmaşylyq mūrasyn zertteu taqyryby etıp, bekıtıp berdı.
Mäselen, Dihan Qamzabekūly - Smaǧūl Säduaqasūly, Marat Äbsemetov - Mırjaqyp Dulatov, Maqsat Täj-Mūrat - Ǧūmar Qaraş, Amantai Şärıp - Sūltanbek Qojanov, Sūltanhan Aqqūlyūly - Älihan Bökeihan, Qanipaş Mädıbaeva - Şortanbai Qanaiūly, Serık Bermaǧanbetov - Äbubäkır Kerderı mūrasyn zertteuge kırıstı. Bız bolsaq, Mūrat Möŋkeūly şyǧarmaşylyǧyna den qoidyq. Sol arqyly tarihtyŋ aqtaŋdaq betterın qalpyna keltıru maqsaty közdeldı. Mäselenıŋ taǧy bır ūtymdy jaǧy - ärbır qorǧalatyn kandidattyq dissertasiia qazaq ädebietınıŋ özgeşe közqaraspen jazylatyn tarihyna jaŋa monografiialyq tarau retınde qosylatyn boldy. Söitıp, ekı däuırdıŋ toǧysynda ädebiettegı aqtaŋdaqtardy igeru ısıne türen salyndy. Serık Qirabaev, Zeinolla Qabdolov, Zäki Ahmetov, Rahmanqūl Berdıbai, Tūrsynbek Käkışev bastaǧan aibyndy aǧalardyŋ ūiǧarymymen jüzege asqan osy teŋdessız jobanyŋ bır tıleulesı Räbiǧa Syzdyqova ekenıne kümän joq-ty. Bız, osyndai auqymdy ıske täuekel etken jıgıtter, ǧylymi jetekşılerımızdıŋ ǧana emes, Räbiǧa apaidyŋ da aqyl-keŋesın ünemı tyŋdap tūrdyq. Zertteu nysanaŋ belgılı bır jyr jüirıgınıŋ şyǧarmaşylyq mūrasy bolsa, öleŋdegı obrazdar jüiesı turaly tereŋnen oi tolǧaǧan äigılı ǧalymnyŋ eŋbekterıne aialdamai ötpeitınıŋ anyq. Kıtaptaryn qaraisyŋ. Maqalalaryn oqisyŋ. Tolǧanasyŋ. Tūşynasyŋ. Sezınesıŋ. Süisınesıŋ. Tüsınesıŋ. Tüisınesıŋ. Bıraq bärıbır apaidyŋ özıne jolyǧyp, taǧy bır tıldeskıŋ kep tūrady. Sebebı jazǧan dünieŋdı saralau barysynda myŋ-san saual tuyndaidy. Sonyŋ bärın basqa emes, apaidyŋ naq özınen sūraǧyŋ keledı. Jyraular ülgısımen jyr tökken düldülderdıŋ öleŋ-tolǧaularynyŋ tabiǧatyn tap basatyn ǧalymnyŋ aitary köp. Aǧyl-tegıl aqtaryla jöneledı. Räbiǧa apai ädebiettıŋ aqtaŋdaq betterın qalpyna keltıruge kırısken sol topqa ünemı niettes boldy. Bırazynyŋ dissertasiia qorǧauyna özı arnaiy kep qatysty. Retı kelse, söz aldy. Ǧylymi jūmystyŋ män-mazmūny turaly oi-pıkırın aitty. Jas buynǧa sät sapar tıledı. Räbiǧa Sätıǧaliqyzy tek bızge ǧana emes, Alaş arystary mūrasyn basyp şyǧaruşylarǧa, arhiv materialdaryn äzırleuşılerge, aqyndar şyǧarmaşylyǧynyŋ tekstologiiasyn tüzuşılerge üzdıksız keŋes berdı. Sonyŋ bärın bıregei bılıktılıkpen, ziiatty ziialylyqpen, mınsız mädenietpen aqy-pūlsyz atqardy. Jo-joq, Räbiǧa apaidy jūrttyŋ bärıne jaiylyp jastyq, kösılıp körpe bola ketetın jalpaq şeşeidıŋ naq özı dep oilap qalmaŋyz. Ǧylymnyŋ ǧibratty ordasynan auyly alystau qonǧan berekesız bozökpelerdı bosaǧasynan attata qoimaidy ol. Kürış pen kürmektı tez aiyrady. Süiegıne söz sıŋgen bozbala men boijetkendı közı alystan tanidy. Al endı Räbiǧa apaidyŋ ūstazdyq ūlaǧatyn sezınu degennıŋ rahatyna eşteŋe jetpeidı! Keide ol kısınıŋ tıkelei ǧylymi jetekşılıgımen zertteu jürgızıp, eŋbek qorǧaǧan, avtoreferatynyŋ syrtynda akademiktıŋ aiauly esımı tasqa basylǧandai etıp jazuly tūratyn ızettı ızdenuşılerge kädımgıdei qyzyǧatynbyz. Şynynda da solai, basqalardyŋ baǧy bes elı bolsa, olardyŋ baǧy bes kelı edı...
Jä, aitpaǧymyz būl emes. Kelesı aidyŋ on jetısınde qazaqtyŋ asa körnektı ǧalym qyzy, teŋdesı joq zertteuşı Räbiǧa Syzdyqovanyŋ tuǧanyna jüz jyl tolady. Jüz jyl! Ǧasyrlyq ǧibrat. Ǧibrat ǧasyry. Jüz jyldyq jylylyq. Osy jüz jyldyq jylylyqtyŋ är säulesınıŋ synyqtaryn aialap terıp otyryp, äigılı ǧalymnyŋ şynaiy şyǧarmaşylyq portretın bırlesıp jazǧanymyz dūrys şyǧar, sırä. Toqsan bes jyl ǧūmyr keşken ardaqty apaiymyzdyŋ jüz jyldyǧy künde atalyp öte bere me?! Al, kettık!
Bauyrjan Omarūly
Ūqsas jaŋalyqtar
