...Kúı eken mynaý aqqan bulaq desek,
Bulaqtar taýdan ǵana týad desek,
Al, káne, bir tyńdaıyq dombyrany,
Tósine týǵan jerdiń qulaq tósep...dep, qaıran Jumeken Nájimedenovshe oılasaq, qońyr dombyranyń úni týǵan jerdiń salqyn samalyn, jýsannyń ıisin, bozdaǵan botanyń daýysyn, ananyń jyly alaqanyn sezdirtedi. Bul ne sezim? Bul ulttyq kod.
Rýhanııattyń jańǵyrýynan bastaý alǵan bastama, keshegi 2018 jyly Elbasynyń usynysymen qazaqtyń qarabaıyr dombyrasyna bıik ulttyq mártebesi berildi. Arnaıy shildeniń birinshi jeksenbi kúni Dombyra kúni dep ataldy. Qazaqpyn dep, osy topyraqta týyp ósken árbir qazaqstandyq, ulttyq ónerdi baǵalasa áýeli osy dombyradan bastaıdy.
Marqum etnograf-ǵalym Jaǵda Babalyqulynyń óz aýzynan, 1986 jyly dombyranyń jáne onda bılep turǵan bes adamnyń sýreti beınelengen tasty qazirgi Jambyl aýdanynda tapqandyǵyn, oǵan professor Álkeı Marǵulannyń, neolıt dáýirine jatqyzyp, dombyranyń qazaq saharasynda alty myń jyl buryn kúmbirleı bastaǵanyn dálelmen ǵylymı jańalyq retinde aıtqany esimizde. Sodan beri, memlekettiń saıası pármenimen, qara dombyra men kúı ulttardyń materıaldy emes qundylyǵy retinde «IýNESKO-ń» tizimine endi.
Dombyra «qazaqtyń jany» degen Elbasy, kóne aspapty ulttyń pasporty hám brendi retinde dáriptep, arnaıy kúndi belgilep ketti.
Endi mine, ol ulttyq meıram retinde óz elimizde saltanat qurýǵa tıis. Baýyryna baýrap alatyn dombyranyń qasıeti sonaý túrmede jazasyn ótep jatqan orys jigitimen bolǵan oqıǵasy eske túsip tur.
Qaraǵandy oblysynyń túrmesinde jazasyn ótep jatqan burynǵy mýzyka rejısseri Aleksandr Skryldyń súıikti aspaby gıtara bolatyn. Qazir qazaqtyń ulttyq aspaby dombyrany úırenip alǵan. Oǵan sol jerde sottalýshynyń biri úıretken eken. Aleksandr dombyramen Nurǵısa Tilendıevtiń «Áke týraly jyryn», «Ata tolǵaýy» erkin shertedi. Bálkim, taǵdyrdyń tar soqpaǵynda tabany taıyp, túrme dámin tatqan ózge ult ókilderi de dombyrany janyna serik qylyp odan jubanysh taýyp jatsa, ony tek jaqsylyqqa jorý kerek. Aleksandr erkindikke shyqqan soń, ulttyq ónerge den qoıatyndyǵyn aıtýda. Bul da sol qara dombyranyń qasıeti dep tanımyn.
Nemese, elimizdiń áıgili kúıshisi Aıgúl Úlkenbaevanyń shákirti, áleýmettik jelide «Akyn akynch» degen atpen tanymal Andreı Fendrıkovtiń ónerine qazir halqymyz qanyq bolyp aldy.
Degenmen, áli de bolsa, naqty qadamdar az sııaqty. Eń aldymen dombyrany úıretýdiń tolyqqandy bilimberý baǵdarlamalaryna, ásirese bala-baqsha men mektep, kerek bolsa ýnıversıtet qabyrǵalarynda úıretý dáristeriniń enbeýi qynjyltady. Álemniń ozyq bilim baǵdarlamalarynda bolar urpaǵyn keminde eki ulttyq aspapta oınaýǵa baýlıtyndyǵyn eskersek, bizde nege áli osy baǵytta súreńsiz áreketterdiń oryn alýy oılandyrady.
Kerek deseńiz, arnaıy óner bala-baqshalaryn, demalys aılarynda óner úıirmelerin eselep jumysyn arttyrýyna erekshe kóńil bólý kerek bolar...
Skrıpka men pıanınany evreı men ıtalııandyq búldirshinderge turaqty úıretip jatqananyn kez-kelgen solardyń kınolarynan kórýimizge bolady. Al qazaq balasyn qashan kóre alamyz?
Sol sebepti bul jappaı memlekettik bilim baǵarlamasyna turaqty baǵyt bolyp enýi tıis.
Ekinshiden, osy aspapty jasap júrgen talaı otandyq sheberler bar, áli de bolsa ulttyq aspap jasaýshy sheberlerdiń jumysy durys baǵalanbaı kele jatqan sııaqty. Iıa, arnaıy tizimmen fonogrammamen aýzy qımyldaǵannyń bárin qurmetpen qurmettep, qaıratkerlikpen marapattaýǵa barmyz da, ulttyń jaýharlaryn saqtap, shashaýyn shyǵarmaı, myna zamanda sheberhana ustap keleshek urpaqtyń ónerine eńbegi sińip, qolynan bal tamǵan sheberlerimizdi nege marapattaı almaımyz?! Bul múldem jumbaq másele, sonda osy saıasatqa jaýaptylardyń qundylyǵy nede bolǵany?!
Úshinshiden, árıne Nurǵısadaı, Qarshyǵadaı myqty oryndaýshy kúıshiler kelmeske ketti. Biraq jas urpaqqa tulǵalyq nasıhat jaǵy áli de álsiz, nemese búgingi qazaqtan joǵaryda atalǵan maıtalman atalaryndaı daryndy oryndaýshylar týmaǵany ma? El arasynda nasıhat az, sodan bolar qazaqtyń dombyrasynyń úni osy kúnderi sırek estile bastaǵany... Sol sebepti ǵoı, dombyranyń úni nege únsiz deýim, bálkim, qatelesken bolarmyn, biraq bardy bardaı, joqty joqtaı aıtqanyma aıyp etpessizder...
