Kez-kelgen nadandyqty, sonyŋ ışınde, dıni nadandyqty äşkereleudıŋ eŋ tiımdı joly – külkı. Qaraŋǧylyq pen nadandyqty külkıge, syqaqqa ainaldyru qajet.
Jönı joq, joly joq «ūstazdyqqa» qarsy tūrudyŋ, būl, öte tiımdı joly.
Sondyqtan, mynau tırlıkterıŋız (chelendj) üşın myŋ da bır alǧys sızderge, äpke-qarandastar!
Jazbaǧa qaraǧanda, «dın päktıgın», onyŋ tabaldyryǧynda jatyp küzetuşıler, myna bır äpkemızdıŋ ısın jaratpai, sol tūrǧan boida qolynan qaǧypty.
Äsıredınşıldık, totalitarlyq saiasi jüie siiaqty, basqa dünietanymdyq közqarasqa tözımsız qaraityn jüie ǧoi. Är mädeni bolmystyŋ mänı men ǧylymi negızın ızdegennen körı, «Allanyŋ atymen» kesıp tastauǧa, jūlyp ötuge, tūnşyqtyryp tastauǧa beiım tūratyn jūrt.
Osy oraida, äpkemızdıŋ ūrşyq iıru räsımınıŋ ǧylymi negızıne qysqaşa toqtamaq edım.
Köşpelı ötken tūrmystyŋ dünietanymdyq joldary syltym küşterge senımge toly. Onyŋ sūrapyl küşın «qaitaru», bolmasa «qolǧa üiretu» siiaqty, ǧylymi tılmen aitqanda, amal-oşarlar qoldanǧan. Mysaly, adam qaitys bolsa, tuystarynyŋ oramalmen belın bekem buuy, quyrylǧan bidaidy mäiıttıŋ basynan ainaldyryp alyp, tek mirasqorlaryna jegızu – soǧan bır mysal.
Belın oramalmen buu, ölıktıŋ basqaǧa «darymauyn qamtamasyz etse», quyrǧan bidaidy artyndaǧy balalaryna jegızu – baq-berekenıŋ ölgenmen bırge «köşıp ketpesınnıŋ» jol-joralǧysy.
Sol siiaqty, ūrşyqty – kädımgıdei – oŋnan solǧa qarai ainaldyrudyŋ ornyna, soldan oŋǧa qarai iıru – būl da magiialyq jäne mistikalyq ärekettıŋ bır körınısı.
Mänı - bylai. Jaişylyqta, kökten tüsken qar da, jauǧan jauyn da jerdı jūmsartyp, ony kögertıp, mal-jandy toidyrady. Qūdaidyŋ jauyn-suynyŋ mänısı de – sol.
Būl – halyqtyŋ jauyn-şaşyn jaiyndaǧy tüsınıgı.
Bıraq, qazırgı künderı, sol jauyn men qardyŋ suy mal-jandy kögertudıŋ ornyna, öltırıp otyr. Demek, öz jaratylysynyŋ «qarsy» mänıne ainalyp, Jaratqan salǧan jolynan "taiyp" kettı.
Osy jaǧdaida, adam ne ısteu kerek? Ne amal keledı qolynan?
Jauap: «terıs» baǧytta ketken qar-jauyndy «oŋ» baǧytqa baǧyttau qajet.
Joly – ūrşyqty oŋnan solǧa iırudıŋ ornyna, soldan oŋǧa qarai iırıp, tabiǧi apatty, "terıske - terıs" amal qoldanu arqyly, «oŋ jolyna» qoiu.
Dūrys baǧytta iırılgen ūrşyqtan bekem jıp şyǧady. Odan tırlıkke qajettı zat jasaisyŋ.
Al, būrys baǧytta iırılgen ūrşyqtan jıp almaisyŋ, jön-jolsyz ketken sudy «ornyna qaitarasyŋ».
Osy amal - äpkemız "terıs iırıp" otyrǧan ūrşyǧynyŋ syltym mänı.
Magiialyq jäne mistikalyq būl ädetter turaly fransuz etnology jäne filosofy Jiulien Levi-Briul (Lucien Lévy-Bruhl) La mentalité primitive degen eŋbegınde jazǧan.
Äpke-qaryndastarymyz esen-sau jürsın!
Seitkassym Aouelbekov
Ūqsas jaŋalyqtar
