...كۇي ەكەن مىناۋ اققان بۇلاق دەسەك،
بۇلاقتار تاۋدان عانا تۋاد دەسەك،
ال، كانە، ءبىر تىڭدايىق دومبىرانى،
توسىنە تۋعان جەردىڭ قۇلاق توسەپ...دەپ، قايران جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆشە ويلاساق، قوڭىر دومبىرانىڭ ءۇنى تۋعان جەردىڭ سالقىن سامالىن، جۋساننىڭ ءيىسىن، بوزداعان بوتانىڭ داۋىسىن، انانىڭ جىلى الاقانىن سەزدىرتەدى. بۇل نە سەزىم؟ بۇل ۇلتتىق كود.
رۋحانياتتىڭ جاڭعىرۋىنان باستاۋ العان باستاما، كەشەگى 2018 جىلى ەلباسىنىڭ ۇسىنىسىمەن قازاقتىڭ قارابايىر دومبىراسىنا بيىك ۇلتتىق مارتەبەسى بەرىلدى. ارنايى شىلدەنىڭ ءبىرىنشى جەكسەنبى كۇنى دومبىرا كۇنى دەپ اتالدى. قازاقپىن دەپ، وسى توپىراقتا تۋىپ وسكەن ءاربىر قازاقستاندىق، ۇلتتىق ونەردى باعالاسا اۋەلى وسى دومبىرادان باستايدى.
مارقۇم ەتنوگراف-عالىم جاعدا بابالىقۇلىنىڭ ءوز اۋزىنان، 1986 جىلى دومبىرانىڭ جانە وندا بيلەپ تۇرعان بەس ادامنىڭ سۋرەتى بەينەلەنگەن تاستى قازىرگى جامبىل اۋدانىندا تاپقاندىعىن، وعان پروفەسسور الكەي مارعۇلاننىڭ، نەوليت داۋىرىنە جاتقىزىپ، دومبىرانىڭ قازاق ساحاراسىندا التى مىڭ جىل بۇرىن كۇمبىرلەي باستاعانىن دالەلمەن عىلىمي جاڭالىق رەتىندە ايتقانى ەسىمىزدە. سودان بەرى، مەملەكەتتىڭ ساياسي پارمەنىمەن، قارا دومبىرا مەن كۇي ۇلتتاردىڭ ماتەريالدى ەمەس قۇندىلىعى رەتىندە «يۋنەسكو-ڭ» تىزىمىنە ەندى.
دومبىرا «قازاقتىڭ جانى» دەگەن ەلباسى، كونە اسپاپتى ۇلتتىڭ پاسپورتى ءحام برەندى رەتىندە دارىپتەپ، ارنايى كۇندى بەلگىلەپ كەتتى.
ەندى مىنە، ول ۇلتتىق مەيرام رەتىندە ءوز ەلىمىزدە سالتانات قۇرۋعا ءتيىس. باۋىرىنا باۋراپ الاتىن دومبىرانىڭ قاسيەتى سوناۋ تۇرمەدە جازاسىن وتەپ جاتقان ورىس جىگىتىمەن بولعان وقيعاسى ەسكە ءتۇسىپ تۇر.
قاراعاندى وبلىسىنىڭ تۇرمەسىندە جازاسىن وتەپ جاتقان بۇرىنعى مۋزىكا رەجيسسەرى الەكساندر سكرىلدىڭ سۇيىكتى اسپابى گيتارا بولاتىن. قازىر قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپابى دومبىرانى ۇيرەنىپ العان. وعان سول جەردە سوتتالۋشىنىڭ ءبىرى ۇيرەتكەن ەكەن. الەكساندر دومبىرامەن نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «اكە تۋرالى جىرىن»، «اتا تولعاۋى» ەركىن شەرتەدى. بالكىم، تاعدىردىڭ تار سوقپاعىندا تابانى تايىپ، تۇرمە ءدامىن تاتقان وزگە ۇلت وكىلدەرى دە دومبىرانى جانىنا سەرىك قىلىپ ودان جۇبانىش تاۋىپ جاتسا، ونى تەك جاقسىلىققا جورۋ كەرەك. الەكساندر ەركىندىككە شىققان سوڭ، ۇلتتىق ونەرگە دەن قوياتىندىعىن ايتۋدا. بۇل دا سول قارا دومبىرانىڭ قاسيەتى دەپ تانيمىن.
نەمەسە، ەلىمىزدىڭ ايگىلى كۇيشىسى ايگۇل ۇلكەنباەۆانىڭ شاكىرتى، الەۋمەتتىك جەلىدە «اكىن اكىنچ» دەگەن اتپەن تانىمال اندرەي فەندريكوۆتىڭ ونەرىنە قازىر حالقىمىز قانىق بولىپ الدى.
دەگەنمەن، ءالى دە بولسا، ناقتى قادامدار از سياقتى. ەڭ الدىمەن دومبىرانى ۇيرەتۋدىڭ تولىققاندى بىلىمبەرۋ باعدارلامالارىنا، اسىرەسە بالا-باقشا مەن مەكتەپ، كەرەك بولسا ۋنيۆەرسيتەت قابىرعالارىندا ۇيرەتۋ دارىستەرىنىڭ ەنبەۋى قىنجىلتادى. الەمنىڭ وزىق ءبىلىم باعدارلامالارىندا بولار ۇرپاعىن كەمىندە ەكى ۇلتتىق اسپاپتا ويناۋعا باۋليتىندىعىن ەسكەرسەك، بىزدە نەگە ءالى وسى باعىتتا سۇرەڭسىز ارەكەتتەردىڭ ورىن الۋى ويلاندىرادى.
كەرەك دەسەڭىز، ارنايى ونەر بالا-باقشالارىن، دەمالىس ايلارىندا ونەر ۇيىرمەلەرىن ەسەلەپ جۇمىسىن ارتتىرۋىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ كەرەك بولار...
سكريپكا مەن پيانينانى ەۆرەي مەن يتالياندىق بۇلدىرشىندەرگە تۇراقتى ۇيرەتىپ جاتقانانىن كەز-كەلگەن سولاردىڭ كينولارىنان كورۋىمىزگە بولادى. ال قازاق بالاسىن قاشان كورە الامىز؟
سول سەبەپتى بۇل جاپپاي مەملەكەتتىك ءبىلىم باعارلاماسىنا تۇراقتى باعىت بولىپ ەنۋى ءتيىس.
ەكىنشىدەن، وسى اسپاپتى جاساپ جۇرگەن تالاي وتاندىق شەبەرلەر بار، ءالى دە بولسا ۇلتتىق اسپاپ جاساۋشى شەبەرلەردىڭ جۇمىسى دۇرىس باعالانباي كەلە جاتقان سياقتى. يا، ارنايى تىزىممەن فونوگراممامەن اۋزى قيمىلداعاننىڭ ءبارىن قۇرمەتپەن قۇرمەتتەپ، قايراتكەرلىكپەن ماراپاتتاۋعا بارمىز دا، ۇلتتىڭ جاۋحارلارىن ساقتاپ، شاشاۋىن شىعارماي، مىنا زاماندا شەبەرحانا ۇستاپ كەلەشەك ۇرپاقتىڭ ونەرىنە ەڭبەگى ءسىڭىپ، قولىنان بال تامعان شەبەرلەرىمىزدى نەگە ماراپاتتاي المايمىز؟! بۇل مۇلدەم جۇمباق ماسەلە، سوندا وسى ساياساتقا جاۋاپتىلاردىڭ قۇندىلىعى نەدە بولعانى؟!
ۇشىنشىدەن، ارينە نۇرعيساداي، قارشىعاداي مىقتى ورىنداۋشى كۇيشىلەر كەلمەسكە كەتتى. بىراق جاس ۇرپاققا تۇلعالىق ناسيحات جاعى ءالى دە ءالسىز، نەمەسە بۇگىنگى قازاقتان جوعارىدا اتالعان مايتالمان اتالارىنداي دارىندى ورىنداۋشىلار تۋماعانى ما؟ ەل اراسىندا ناسيحات از، سودان بولار قازاقتىڭ دومبىراسىنىڭ ءۇنى وسى كۇندەرى سيرەك ەستىلە باستاعانى... سول سەبەپتى عوي، دومبىرانىڭ ءۇنى نەگە ءۇنسىز دەۋىم، بالكىم، قاتەلەسكەن بولارمىن، بىراق باردى بارداي، جوقتى جوقتاي ايتقانىما ايىپ ەتپەسسىزدەر...
