5-shi jataqhana

3999
Adyrna.kz Telegram
(Esse-retro)
Turǵyndar men túlekter
Aman júrse, erteńgi kil myqtylar,
Mol tabysqa tolady ýystary.
Ázirshe qarapaıym tirlik qylar,
Ázirshe týys bári.
(Ertaı Ashyqbaev,
«Jýrfaktyń stýdentteri»)
Qazaq qalamgerleriniń qalyptasýyna meılinshe yqpal etetin, onyń shyǵarmashylyq ǵumyrynda aıryqsha oryn alatyn qutty mekender bar. Eń alǵashqysy – jazý ónerine qumartqan órenniń týyp-ósken aýyly. Árıne, jazýshylardyń deni aýylda ómirge keledi. Ádette olardyń qolyna qalam ustaýyna belgili bir nárse áser etedi. Ne ózine moıyn burmaı ketken qurby qyzǵa eregesip, óleń jazady. Kúnderdiń kúninde áıgili adam atanyp, álgi kúlimkózge qyr kórsetkisi keledi. Ne bolmasa, aýylǵa ádebıet páninen sabaq beretin bilikti muǵalim kelip, balanyń baǵyn ashady. Tipti bolmasa, óz aýlynan ilgerirekte shyqqan bir jýrnalıske eliktep, jazýǵa umtylady. Sóıtip, týǵan aýyly talapkerdiń qalamyn ushtaıdy. Odan keıin jýrfakqa túsedi. Bolashaq qalamgerlerdiń altyn besigi sanalatyn áıgili 5-shi jataqhanany mekendeıdi. Almatyda qyzmetke qalǵan jýrnalıstiń budan keıingi dástúrli jumys oryndary myna meken-jaılar: Abylaıhan dańǵyly, 105, Jazýshylar odaǵy; Jibek joly dańǵyly, 50, Gazet-jýrnaldar úıi; Abaı dańǵyly, 143, Baspalar úıi; Jeltoqsan kóshesi, 177, Teleradıokorporaııa... Jýrfak túlekteriniń kópshiligi negizinen osy oryndarda shoǵyrlanady. 
Jyl ótken saıyn qalamgerler birinen-biri at ozdyra bastaıdy. Biri jaıly oryntaqqa qonjııady. Ekinshisi syılyq alady. Úshinshisi jyl saıyn kitap shyǵaryp, ónimdi jazatyn qalamger atanady. Tórtinshisi sonyń kitaptaryn oqýmen kún ótkizedi. Bireýi áńgime jazýǵa, endi bireýi aryz jazýǵa mashyqtanady. Qalamgerlerdiń arasynda da bitispes myltyqsyz maıdan júrip jatady. Al endi solardyń biri-birimen aıtyspaıtyn, tartyspaıtyn, báriniń abyroı-bedeli birkelki, mártebesi birdeı kezi de bolǵan. Bul – stýdenttik shaq. Altynǵa aıyrbastamaıtyn qımas kezeń. Oqý orny – KazGÝ, jýrfak, turaǵy – 5-shi jataqhana bolǵan tus. Ákesi – tepkisi temirdeı dekan Temirbek Qojakeev, sheshesi – júzinen yzǵar esip turatyn komendant Lıýbov Shalamaı. Ekeýi de eki tizgin bir shylbyrdy eshkimge bermeı, qyzmetterinde kóp jyl otyrdy. Ekeýiniń de qataldyǵy ózderine keremet jarasady. Bulardyń minezine tóze almaı, jataqhanadan bezinip ketip jatqandardy taǵy kórmeısiń. Qaıta ortaq úıdiń aınalasyna úımeleı túsedi. Tipti otbasyn quryp, óz aldyna otaý tikkenderi de aınalshyq jegendeı kópke deıin jataqtan shyqpaıdy.
Stýdentter ýnıversıtetke symdaı tartylyp kirip, aýdıtorııalarda yzdıyp júredi. Al jataqhanaǵa kelse, jaǵasy jaılaýda, erkin kósiledi. Árıne, munda da turǵyndardy tuqyrtyp ustaýǵa negizdelgen belgili bir tártipter bar. Biraq báribir «Jataqhana – óz úıiń». Jýrfaktyń serileri men perileriniń qystaýy – jataqhana, jaılaýy – syrahana. Jaz shyǵa sabaqtan bosaı sala shólirkep kelip, shetinen sýatqa qulaıdy. Al endi sol syrahanańyz bar ǵoı, shól basyp, shalabýryl kúıge túsip qaıtatyn jer ǵana emes. Qyp-qyzyl aıtys júrip jatatyn shyǵarmashylyq minber ol. Kimder joq munda? Ádebıet oqýlyǵynda sýretteri júretin ataqty aqyndar... Kabakka kelgende ǵana qabaqtary jazylatyn ózimizdiń súıikti aǵaılar... Shetinen tobylǵy tory syrany tolqytyp iship turady. Syra kóńildegi kóp syrdy aqtarady. Syra shyńǵyrǵan shyndyqty aıtqyzady. Aqyry, 5-shi jataqhananyń turǵyndary kimniń tulpar, kimniń jaby ekenin osy jerden bilip shyǵady. Solarmen birge syrahanadan jataqhanaǵa býdaq-býdaq bý keledi. Solarmen birge altyn uıamyzǵa qazaq qalamgerleri týraly qoǵamdyq pikir kelip, qonaqtaıdy.
Ultymyzdyń uly tulǵasy Dinmuhamed Qonaev Jazýshylar odaǵy ǵımaratynyń ishinen «Qalamger» kafesin ashý týraly usynysty qoldap otyryp, «Osylaı istegenimiz durys, bul kisiler anda-sanda jelpinip turmasa bolmaıtyn kórinedi ǵoı. Ne istese de sol úıdiń ishinde júrsin», – degen toqtamǵa kelipti degen sóz bar. Sol sııaqty jýrfaktyń jataqhanasy Kishi Jazýshylar odaǵy sııaqty edi. Kishi odaqtyń da óz Muqaǵalıy, óz Toqashy, óz Ótejany bar. Shetinen dana, shetinen dara, shetinen qyńyr... Oqymaǵan kitaptary joq. Ádebı shyǵarmashylyq birlestiktiń májilisterinde bir-biriniń jazǵanyn irep-soıyp jatady. Jas aqyndar jataqhananyń foıesinde óleń oqyǵanda arýaqtanyp ketedi.
Elý baqsy men seksen shaıyrdyń jartysy osynda júredi. Jataqta aqyn degeniń jetip artylady. Shóp te óleń, shóńge de óleń... Jatyp ap, nebir qıyn uıqastardy izdep, ózara sheberlik baıqasady. «Aleksandr!» – deıdi biri. «Jataqqa kirip kelip, álek sap júr» – dep ekinshisi ilip áketedi. «Pıvnýshka!» – dep tamyzyq tastaıdy úshinshisi. «Toltyryp, stakandy quıdym, usta, Kótermeıtin mastardy úı buryshqa!» – dep saıraı jóneledi tórtinshisi. «Al endi myqty bolsań, lınoleýmge uıqas tapshy», – deıdi taǵy bireýi. Anaý da irkilmeıdi:
Tósedi obagaǵa lınoleým,
Biraq ta berdi bizge kóneleýin.
Daýa joq bularǵa... Aqyndyq mekteptiń sabaqtary osylaı úzdiksiz júrip jatady. Damylsyz talqy. Qaınaǵan óleń-ómir. «Uıqastary kelińkiremeıdi. Esenǵalıǵa elikteý bar. Konovkasy keremet!». Osy sekildi áńgimeler jataqhananyń kez-kelgen múıisinde aıtylady. Erte týǵan ǵulamalar eki ıyǵyn julyp jep, elirip otyrady. Kúnde gazet-jýrnaldarda shyǵarmalary jaryq kórip júrgen áıdik aqyn-jazýshylarǵa shynaıy baǵa beretin jer de osy. Sen memlekettik syılyqtyń laýreatysyń ba, depýtatsyń ba, ákimsiń be, bedeldi partııanyń múshesisiń be, 5-shi jataqhananyń turǵyndaryna báribir. Olardyń ózderiniń belgili bir ólshemderi bar. Bul jataqhananyń qyz-jigitteri ózderi talant dep tanyǵan qalamgerlerdiń aldynda quraq ushady. Olar anda-sanda qasıetti quthanaǵa at basyn tireı qalsa, Qydyr kelgendeı qýanady.
Jataqhana turýǵa óte jaıly. Stýdentter eki ne úsh kisilik bólmelerge ornyǵady. Jazda salqyn, qysta jyly. Zamanynda bul meken jataqtyń tóresi bolǵan. Ilgeride bir úlken qyzmettegi aǵamyz qyzdar jataqhanasyn aralap, olardyń jaǵdaıyn surasa, aýyldan kelgen bir ańǵal boıjetken bylaı depti: «Oı, aǵaı, bólme óte sýyq. Astymyzda bir matros, ústimizde bir matros... Júdá qınalyp jatamyz». Al jýrfaktyń jataqhanasyna myqty matrostyń da, artyq matratyń da qajeti joq, qys boıy qyz-qyz qaınap shyǵasyń. Shyǵarmashylyqtyń jyly uıasy bolǵan qasıetti meken ǵoı bul!
Meımandar men meıramdar
Ne desin, túsinedi jataqhana,
Taqtaıdaı tegis emes jol qashanda.
Áý basta qandaı boldy ataqty aǵa?
Uqsap baq, bolmasań da.
(Ertaı Ashyqbaev,
«Jýrfaktyń stýdentteri»)
Ol kezde jataqhanaǵa aqyn-jazýshylar jıi bas suǵady. Olardyń kelý sebepteri ár túrli. Ýnıversıtette stýdenttermen kezdesip, jataqhana arqyly qaıtady. Sháı-páı... Keıde kezdesý jataqhananyń ózinde ótedi. Kezdesý bite sala jyly qoshtasyp, jymıyp ketip qalsa, ol aqyn bola ma?! Sodan tańǵa deıin jyrlaý... Búkil bala jaǵalasyp solardyń qasynda júredi. Bul – josparly kelý. Keıde qalamger aǵalar bizdiń perilerge ilesip, qas qaraıǵan shaqta jataqqa jetedi. Mundaı kezde vahtada otyratyn Tetıa Nastıa, Tetıa Vera, Tetıa Masha sekildi tegeýrindi táteler áke-kóke deseń de tótelep ótkizbeıdi. «Bir ataqty aqyn bar qasymyzda...», – dep Shahanovsha tolǵanyp, órshelenip, ótinip kórseń, odan saıyn eregisip ketedi. Sodan soń esigine deıin orys kempirge baqtyryp qoıǵan qoǵamdy bir sybap alyp, aǵaı-maǵaıyńdy aldyńa salyp, syrtqa betteısiń. Qaıtesiń, «Myna bizdi adam qylǵan orystar, Orystarǵa qazaq halqy boryshtar», – dep ándetip júrgen zaman... Osyǵan oraı syqaqshy stýdentterdiń biri (Umytpasam, Balapan Bazar bolýy kerek) kesir kempirlerdi keketip, mynadaı óleń shyǵarǵan-dy:
Qoısańshy bul kúni boıǵy sarsańdy,
Qańǵyǵansha jataǵyma barsam-dy.
Jetip edim túngi úshte qısańdap,
Vahtershamyz jymyń-jymyń qarsy aldy...
Qarsy almaı qalsyn... Endi úmit – balkon. Balkon demekshi...
Osy 5-shi jataqhanada búgingi belgili aqyndardyń biri stýdent kezinde foıede televızor qarap otyrady. Kenet televızor Almatynyń Lenın kóshesindegi ǵımarattardy kórsete bastaıdy. Sol kezde álgi aqyn pysyqsynyp, qasyndaǵy jypyrlaǵan birinshi kýrstyń bozbalalary men boıjetkenderine bıik úılerdi shetinen tanystyrady. «Mynaý – Pıonerler úıi, mynaý – «Qazaqstan» qonaq úıi, mynaý – «Iskra» kınoteatry, anaý – «Úsh alyp» turǵyn úıi. Bizdiń dekan – osy úıdiń turǵyny. Áne, áne, Qojakeev balkonnan qarap tur!».
– Áı, kóksoqqan! Qojakeev balkonnan emes, jelkeńnen qarap tur!
Jalt burylsa, tý syrtynda Temkeńniń ózi... Talaıdyń tili baılanyp qalady...
Ekinshi qabattyń balkonyna kelip, eminip turamyz. Abyroı bolǵanda, bul qabatty óńkeı bir ımanjúzdi stýdentter mekendeıdi. Onyń ústinde ana kisilerdiń nobaıyn kórgen soń, olar dereý «Qaıyrhanǵa týra aparatyn Otyrardyń bas qaqpasyn» ashyp beredi. Endigi qıyndyq – ózderin ekinshi qabatqa kóterip shyǵaratynymyz týraly óte kúrdeli máseleni álgi kisilerge astarlap jetkizý. Olar da tuspaldap aıtqan áńgimeńe úkilep jaýap beredi.
– Aý, onda turǵan ne bar eken! Qajet bolǵanda qazaq shańyraqtan da túsken ǵoı...
Sóıtip, ataq pen dańqtyń bıigine kóterilip úırengen aǵalarǵa iltıpatty inilerdiń kómegimen ekinshi qabatqa asylyp shyǵý asa qıyndyq týdyrmaıdy. Arǵy betten arqaly aqyndy kúlli jýrfak qabyldap alady. Jasa, balkon! Jasa, jataqhananyń aspaly joly! Sen bizdiń úıimizge qut ákeldiń!
Shynynda da, jataqqa Qydyr kelgendeı bolady. Ózi ashtan óleıin dep saýsaǵyn soryp júrgen stýdent baıǵustar baryn sonyń aýzyna tosady. Qydyr degennen shyǵady... Birde bir úılený toıyna elimizdegi laýazymy bıik kisilerdiń biri keldi. Jurttyń bári jańadan shańyraq kóterip jatqan jastardy jaıyna qaldyryp, álgi kisini maqtap jónine ketti. Bir aǵamyz tipti bylaı dep siltedi: «Toıymyzǵa Qydyr keldi, aǵaıyn! Eslı na to poshlo, Qydyr bir kórinedi de ketip qalady. Al bul kisi, mine, toıda do kona otyrdy ǵoı bizben birge...».
Al stýdentterde mundaı jasandylyq atymen joq, ataqty aqyndy óz kózimen kórgenine, onyń oıda-joqta, eki keshtiń arasynda saıtandaı sap ete qalǵanyna shynymen qýanady. Al sol qalamgerdiń ózgeshe úrdis tanytyp, jataqtyń aspaly joly arqyly kelgenin estigende, tipti esi shyǵyp ketedi.
Osy joly meıli, jataqhanaǵa qalaı kelse, olaı kelsin, sol aqyn talaı balanyń shabytyn oıatyp, talabyn ushtap attanady.
Jataqta kúnde dýman, kúnde toı. Bir stýdenttiń týǵan kúni jylyna eki-úsh ret toılanady. Meıramdar jas qalamgerlerdi keremet rýhtandyrady. Aıtýly merekelerde jataqhana tipti qulpyryp ketedi. Jarq-jurq etken qyzyldy-jasyldy shamdardyń jaryǵymen kúlli jýrfak eki ıyǵyn julyp jep, taırańdap, bılep jatady. Toı toılaýǵa bar kúsh-jigerin aıamaı jumsaǵany sonshalyq, Jańa jyldyń kelýin kútpeı, qalǵyp ketetinder de bar.
Dıskoteka sán-saltanat qurdy anyq,
Jasyl shyrsha mańaıynda júr halyq.
Dúnıeniń qyzyǵynan qur qalyp,
Uıyqtap jatyr Jaıaý-Musa Durmanov.
Saǵat neshe? Álgi Musa jyndy ma?
Oıatyńdar, shapalaqpen urǵyla!
Dekabrde uıyqtap ketken Musekeń,
Bılep ketti ıanvarda turdy da...
Osylaı... Jýrfak sharshamaıdy. Damyldap alyp, qaıta turady. Tynystap bolyp, qaıta julqynady. Úzdiksiz úrdis... Joǵaryda aty atalǵan Jaıaý-Musa Durmanov uzaq jyl Pavlodar oblystyq telearnasynda qyzmet istedi. Ózi áıgili Jaıaý Musanyń urpaǵy. Talantty jýrnalıst edi, ǵumyry qysqa boldy.
Jataqhananyń meımandary men meıramdary jas qalamgerlerdiń kóńilin kóteredi. Shyǵarmashylyq serpin beredi, jańa dúnıe jazýǵa jeteleıdi. Sodan áserlengen bozbalalar men boıjetkenderdiń árqaısysy «Senen, menen, odan, bárimizden asatyn, Dúnıege keledi bir jas aqyn» degen baıypty baılam dál men týraly aıtylǵan shyǵar dep oılap, jelpinip otyrady...
Shynynda da solaı. Temkeń tabandap otyryp aıtqandaı, «Jýrfak aqyn daıyndamaıdy!». Onyń esesine, 5-shi jataqhana daıyndaıdy aqyndy... Qandaı aqyndar deseńshi!..
Tentekter men teliler
Aqyldary kiredi alqynǵasyn,
Azamat bop shyǵady durys naǵyz.
Al, ázirge jaınasyn, jarqyldasyn,
Men solardyń biri edim,
... Uryspańyz!
(Ertaı Ashyqbaev,
«Jýrfaktyń stýdentteri»)
Jýrfaktyń ańyzdary da, jataqhananyń ańyzdary da jetkilikti. Biz oqýǵa túsken kezde de osyndaı áńgimeler úzdiksiz aıtylyp jatatyn. Kıbernetıkany jetik biletin belgili fantast-jazýshy Júnis Sahıevtiń meken etken bólmesiniń esiginiń syrtynda alýan túrli jazýlar janyp-óship turady eken. Bul jazýlar bolashaq fantastyń bólmede bar-joǵyn áıgileıdi-mys... Birde Temirbek Qojakeev jataqhanaǵa kelip, jýynyp jatqan Ulyqbek Esdáýletovke: «Qolyńdy jýǵansha, polyńdy nege jýmaısyń?» – depti... Ilgeride bir stýdent jataqhanaǵa atasynyń Azamat soǵysynan beri saqtap júrgen eski tapanshasyn alyp kelip, túnimen eldi qorqytypty... Árıne, jýrfaktyń aty – jýrfak, keıde bósip aıtady, keıde qosyp aıtady. Biraq osynyń ózeginde shyndyq bary anyq. Shyǵarmashylyq ókilderiniń qaı-qaısysynyń da arqasy bolady. Sol qurymaǵyrlardyń arqasy ýnıversıtetten góri jataqhanada kóbirek ustaıdy. Óz tusymyzda biz de arqasy qysqandardy talaı kórdik.
Bizdiń oqý tobymyzda Qutmaǵambet Qonysbaı oqydy. Óte saýatty jigit. Eki tilge birdeı. Esepke sumdyq júırik. Ózi top komsorgi. Sol Qutekeń arqasy bir ustaǵanda, óziniń komsomol jetekshisi ekenine qaramastan, «Qutmaǵambet – on bir árip, bir arman, Shóldegende syra ishpeı tura alman», – dep qulashyn keń jaıyp, tórtinshi qabattan sekirip ketedi. Jataqtyń arǵy betindegi shóp jaılaǵan dóńeske top ete túsý erlik emes. Masqara bolǵanda, bizdiń jankeshti bergi bettegi asfaltqa qaraı quldılady ǵoı... Sóıtsek, «Tastan tasqa sekirip, Oınaıdy bulbul men kekilik», – dep Muhtar Sherimniń bir kókqyrsyq keıipkeri aıtqandaı, áskerde órt sóndirýshi bolǵan Qutekeńniń bul áreketi óziniń dástúrli jattyǵýlarynyń biri eken. Din aman. Amanyń ne, besinshi qabattaǵy bizdiń bólmemizge basqyshpen ózi kóterildi. Kóterilgendi aıtasyń, bárimizdi jınap alyp, ómir týraly, ózimiz týraly biraz áńgime aıtty. «Dáriger shaqyrtyp, dene múshelerińniń durystyǵyn teksertip alsaq qaıtedi?» – dep edik, ala kózimen atty. Sosyn biz de kózi tiri kaskaderdiń uly erligine júdá razy bolyp, «Oı, oı, Qutekeń, grýppamnyń quty eken!» – destik. Betin ary qylsyn, eger kýrstasymyz qıralań ete túskende, Qutekeńdi «qorektendirip», álpetine ár, býynyna nár bergen biraz jigitterdiń jaǵdaıy qıyndap ketetin edi.
Sol kúni bergi aýyldyń ıti bilmeı qaldy, arǵy aýyldyń ıti úrmeı qaldy. Aqparat alý ádisine adam tańǵalatyn tegeýrindi Temkeń men balkonnan sekirgen adam túgili shybyn-shirkeıdiń ushyp-qonǵanyna deıin bilip otyratyn shıraq qımyldy Shalamaıdyń ózine bul týraly málimet jetpedi. Jetse de sene qoımas edi...
Alla saqtap aman qalǵan sol Qutmaǵambet Qonysbaı keıin «Sovet Qaraqalpaqstany» gazetiniń bólim meńgerýshisi, Ózbekstanda shyǵatyn «Dostyq úni» jýrnalynyń bas redaktory boldy. Qaraqalpaq jurtyndaǵy qandastarymyzdyń kópshiligin atajurtqa ózi bas bolyp kóshirip ákeldi.
...Búgingi belgili aqyn, «Abaı» jýrnalynyń bas redaktory, ol kezdegi moıny qyldyryqtaı qara bala Muratbek Ospanov kórpe-tósekten ada bolǵan temir kerýettiń ústinde maldas quryp alyp, túnerip otyr. Keshegi qydyrystyń nátıjesi osy. Tańerteń Lıýbov Shalamaı shań-shuń etip, onyń tósek-mósegin qoltyǵyna qysyp alyp ketken. Kúızelip otyrǵanyna qaramastan qabyrǵadaǵy Sergeı Esenınniń sýretine kóz salyp, kúbirlep óleń oqyp qoıady:
Bos jatyr meniń tósegim,
Bozadan boldy-aý keselim.
Ne deıin saǵan, Esenın,
Ne deıin saǵan, Esenın?
5-shi jataqhananyń kire berisinde avtomat-telefon bar. Sol telefon búkil jataqhananyń alys-jaqyn mekendermen baılanysyn qamtamasyz etedi. Mundaı telefon keıbir jataqhanalarda joq. Sondyqtan kórshilerdiń kóbisi eki tıynyn barmaǵyna búgip, kezekke kelip turady. Telefon tóńiregindegi hıkaıattar da jetip artylady. Tómengi kýrstyń qyzdary joǵarǵy kýrstyń jigitterinen abaısyzda: «Osy bizdiń astymyzdaǵy avtomat istep tur ma?» – dep surap qalyp, ana qýlardyń ezýine arsyz kúlki úıirilip, erinderi jybyrlaı bastaǵanda, betterin basyp tura qashatyn. Ol kezde uıat bar edi, uıatty jaba biletin alaqan da bar edi. Qyz-qyrqyn kindigin kindik sheshesine de kórsetpeıtin zaman...
Telefon demekshi, birde kósheni ábden sharlap, jataqhanaǵa kelsem, esiktiń kózinde eki-úsh kýrs tómen oqıtyn Mels degen jigit qatty aýyryp jatyr eken. Mels oqýǵa kesh túskenimen bizden áldeqaıda eresek. Áńgimeshil, kópshil. Ózi sol tusta «Lenınshil jastyń» jalaýyn joǵary jelbiretip turǵan Qaınar Oljaıdyń klastasy. Birge qoı baqqan, sosyn oı baǵam dep, keshteý bolsa da jýrfakqa at basyn burǵan. Sol Mels júregin ustap, vahtadaǵy kóne dıvannyń ústinde damylsyz dóńbekshıdi. «Áı, Máke ne boldy?», «Oıbaı, júregim áketip barady. Tez «Jedel járdem» shaqyrshy...». «Qazir», – dedim de kire beristegi telefon-avtomatqa umtyldym. Arǵy jaqtan dáriger qyz qajetti málimettiń bárin surap jatyr. Atyn aıttym, jasyn shamalap jetkizdim. Meken-jaıdy baıandadym. Syrqatynyń sıpatyn ańǵarttym. Endi «Famılııasy kim?» – dep suraıdy. «Áı, Mels, famılııań kim edi?» – deımin syrqatyma burylyp. Sóıtsem, óleıin dep jatqan Melsim qıtyǵyp qalsyn. «Sen ne, kúnde áńgimelesip júrgen meniń famılııamdy bilmeısiń be?». «Seniń famılııańnyń maǵan kók tıynǵa qajeti joq. Myna «Jedel járdemniń» qyzy surap jatyr». «Sonda da seniki durys emes qoı, nege bilmeısiń?». «Áı, aıtasyń ba, joq pa, áıtpese myna tutqany laqtyryp jiberem...». «Ýh,.. Álibekov...», – dedi bir kezde. Jany qysylyp jatsa da qıqarlyǵynan tanbaıdy. Jýrfaktyń jataqhanasynda túıeniń ústinde jelge qarsy otyryp talqan jeıtin osyndaı kileń qyrshańqylar turdy.
Óreli óner ıesi Tabyldy Dosymov 5-shi jataqhananyń qabyrǵasynda bard-aqyn bolyp qalyptasty. Gıtaranyń sazyna ózgeshe óń berip, sıpaty bólek oryndaýshylyq dástúr ornyqtyrdy. Aıryqsha talantty aqyn Baýyrjan Úsenov bes qabattyń ár múıisinde óleń oqyp, áýeletip án saldy. «Besinshi jataqhanada Úsenov júr deıdi, Jyrlaryn oqyp kúshenip júr deıdi», – desetinbiz. Shaıtan minez shaıyrlardyń ortasyna kóńili qulaǵan bolar, mektepti altyn medalmen bitirip, Shymkenttegi Qazaq hımııa-tehnologııalyq ınstıtýtynyń qurylys tehnologııasy fakýltetinde sókteı «bespen» oqyp jatqan Amantaı Shárip oqý ornyn orta joldan tastap, jýrfakqa túsip, 5-shi jataqhanaǵa kóship keldi. Bul tótenshe kóshtiń aıaǵy jaman bolǵan joq. Amantaı Shárip – búginde fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor.
«Sport» gazetiniń bas redaktory bolǵan Qultas Dostan jataqhanada usaq kásipkerliktiń negizin saldy. Aldymen opa-dalap, boıaý-soıaý satty. Keıin ydys-aıaq pen kıim-keshekke aýysty. Oqyp júrip, alypsatarlyqpen kádimgideı aınalysty. Taýaryn satýǵa kelgende, qoly-qolyna juqpaıtyn Qultastyń magııasy bar edi. Áıteýir ol stýdent kezinde qazaq jýrnalıstıkasynan góri qazaq bıznesiniń jaı-kúıin kóbirek oılady.
Jýrfaktyń tentekteri men telileriniń birazy keıin suńqarlar men tulparlarǵa aınaldy. Bári de elge tanymal azamat boldy. Osydan soń 5-shi jataqhanany qutty demeı kór!...
Tulǵalar men talanttar
Mınıstr de bolady bular áli,
Bular áli ósedi, túzeledi.
Bek tizimge enedi muralary,
A, bálkim, kúzeledi.
(Ertaı Ashyqbaev,
«Jýrfaktyń stýdentteri»)
KazGÝ-diń qalashyǵyn sekseninshi jyldary mekendegenderge OKD degen ataý jaqsy tanys. OKD – «Operatıvnaıa komsomolskaıa drýjına» degen sóz. Iaǵnı, «Jedel komsomol jasaǵy». Qalaı bolǵanda da, osy jasaqtar jataqhanalarda tártip ornatty. Stýdentterdi syrttan keletin buzaqylardan qorǵady. Ýnıversıtet OKD-synyń komandıri Qurmanhan Nurymbetovtiń bedeli Komıssar Katanıdiń abyroı-mártebesinen kem emes edi. Onyń bir top buzaqylar jaılaǵan bólmege kirip barǵany, álgilerdiń muny balkonnan laqtyryp jibergeni, bunyń qoryqpaı joǵaryǵa qaıta órleıtini týraly ańyzǵa bergisiz áńgimeler aıtylatyn. Osyny estigen stýdentter ony ıtalııalyq mafııanyń ortasyna júregi shaılyqpaı kirip baratyn jankeshtideı kóretin. Osyndaı jaýjúrek jigittiń basqa fakýltette emes, jýrfakta oqıtynyn maqtan etetin. Jataqhanalarda jortatyn sol OKD-nyń bedeli myqty boldy. Stýdentter onyń quramyna kirýge umtyldy. Kire sala taq-taq etip, saltanatty túrde ant berip jatatyn. Sál óńin aınaldyryp aıtsaq, anttyń mátini bylaı:
Jaman jolǵa eshkimdi bastamaımyn,
OKD-nyń formasyn tastamaımyn.
Kún shyqpastan, bozala turǵan tańnan,
Úlgi alýǵa komandır Qurmanhannan,
OKD-nyń bolmaýǵa salpy etegi,
Ant etemin! Ant etemin!
Jýrfaktyń jigitteri OKD-dyń sapynda beker júrmepti. Keıin olardyń kóbisi kúshtik qurylymdarda top jardy. Qurmanhan Nurymbetov ishki ister qyzmetiniń, Beken Nurahmetov keden qyzmetiniń, Jaqsylyq Moldaqulov ulttyq qaýipsizdik qyzmetiniń polkovnıkteri atandy. Tiliniń ýyty bar jigitter: «KazGÝ-de bes jyl oqydy, Jetken jeri OKD...», – dep qaljyńǵa burǵanymen, bul ózindik mektep qalyptastyrǵan, tártip ornyqtyrǵan paıdaly qurylym boldy. Jýrnalısterdi quqyqtyq sanany qalyptastyrýǵa baýlydy.
5-shi jataqhana turǵyndarynyń arasynan Memleket basshysynyń baspasóz hatshylary, mınıstrler, vıe-mınıstrler, elshiler, depýtattar, ǵalymdar, ákimder, kásipkerler, kompozıtorlar men ánshiler, qajylar men ımamdar shyqty. Jýrfaktyń besiginde terbelgenderdiń arasynda halyqaralyq deńgeıde moıyndalǵan kásibı syıqyrshy (Altynaı Baıtoqanova) da bar. Jataqhananyń bir kezdegi bir turǵyny ózindik qoltańbasy bar sýretshige (Ersaıyn Japaq) aınaldy. Jýrfaktyń taǵy bir túlegi elge halyq emshisi bolyp tanylyp (Ybyraı Bekjigitov), ókpe aýrýynan tez aıyqtyratyn dári-dármek oılap tapty. Endi bir túlek elge belgili fýtbolshy bolyp (Genıı Tólegenov), kúlli jankúıerdi aýzyna qaratty. Sóıtip, jýrnalıster qaı salada da ózderiniń qabiletti ekenin baıqatty. Mamandyǵyna múlde qatysy joq salalarda da asyqtaryn alshysynan túsire aldy. Búginde buqaralyq aqparat quraldarynyń tutqasyn ustap otyrǵandardyń birqatary ortaq úıimizdiń kópshilik qoldy asúıinde pisken kójeni jep eseıdi. Tipti, eldiń belgili oppozııonerleri de bir kezde osy jataqtyń shaı-sýyn iship, ósip-óndi. Demek, 5-shi jataqhana tek tórtinshi bıliktiń ókilderin túletip qana qoımaı, búkil qoǵamnyń áleýmettik kelbetin aıqyndap bergen eken.
5-shi jataqhana – qazaq qalamgerleri taı minip, tizgin qaqqan tusta shyǵarmashylyǵyn shyńdaǵan, búginde ózindik mentalıteti qalyptasqan qasıetti qut-meken. Jataqhananyń eń alǵashqy turǵyndary 1975 jylǵy qyrkúıekte qonys teýipti. Al jýrnalıstıka fakýlteti qalashyqqa 1981 jyly ǵana kóship keldi. Mine, jyrdyń jeruıyǵyndaı bolǵan jataqhanamyz sol ýaqyttan beri jazý ónerine umtylǵandardyń altybaqanyn terbetip keledi. Dińgegiń berik, tiregiń myqty bolsyn, jýrfaktyń Jıdebaıy!
2007 j.
* * *
Bir kezdegi 5-shi jataqhananyń barlyq turǵyndaryn, búgingi áleýetti áriptesterimdi Jýrnalıster kúnimen quttyqtaımyn! Qalam qaıyspasyn, mıkrofon maıyspasyn! Gadjet qasyńyzda, ıdeıa basyńyzda bolsyn! Sheberlikterińiz shyńdala bersin!
Baýyrjan OMARULY
Pikirler