Söz qozǧalǧaly tūrǧan meken «Qazteleradio» AQ filialynyŋ ülken quatty №7 «Tolqyn» radio ortalyǧy janynda ornalasqan, tarihy keŋestık qazynaǧa toly Almaty maŋyndaǧy şaǧyn auyl – Tolqyn. Būryn radio ortalyq qyzmetkerlerınıŋ otbasylary tūrǧan attas auyl, täuelsızdık alǧaly örkendeuı men örleuın toqtatqandai. Būl turaly «Adyrna» tılşısı zerttep bıldı.
Tolqyn auyly, A.S.Popov eskertkışı
Tolqyn (Volna) №7 radio ortalyǧy 1969 jyly öz jūmysyn bastady. Keŋes ökımetınıŋ qoldauymen aşylǧan būl ortalyq radio tolqyndardy qabyldap şet memleketterge taratu boiynşa jūmys ıstedı. Al qazırgı taŋda Almaty oblysy boiynşa eŋ köp halyq qonystanǧan Eŋbekşıqazaq audany halqyna sifrly telekörsetılım negızınde 15 arnaǧa jauapty. Sonymen qatar, audan halqyna «Şalqar» jäne «Qazaq» radiosy aqparattaryn taratady.
Būl ortalyq 1997 jyly teledidar sputniktık habar taratuǧa köşkennen keiın, sondai-aq radio ortalyq jabdyqtarynyŋ, negızınen şamdardyŋ eskıruıne bailanysty toqtatyldy. Bügınde tek qosalqy stansiia men radioreleikalar jūmys ıstep tūr. 2009 jylǧa deiın baqylau-ötkızu beketınde jaqsy qauıpsızdık qyzmetı boldy. Onda tek inspektorlar men radio ortalyqtyŋ būrynǧy qyzmetkerlerıne ǧana kıruge rūqsat berıletın. Qazır ortalyqqa kırıp, aralap, keŋestık nostalgiiaǧa toly könenıŋ közı bolǧan eskı qūrylǧylar men suretterge kuä boluǧa bolady.
Nysandy aralap körgen jön - radio-machtalar men ärtürlı pışınder men biıktıkterdegı taratqyş symdary bar ülken antenna örısterınen basqa, qosalqy stansiiasy bar üş tehnikalyq ǧimarat (TZ), jabdyqtalǧan mūnaralar, keŋseler men zerthanalardy köre alady. Är tehnikalyq ǧimarattyŋ janynda jabdyqty salqyndatatyn su basseinderı bar. Odan özge köptegen qosalqy ǧimarattardy, är ǧimarattyŋ janyndaǧy baqylau beketterın baiqauǧa bolady. Ökınıştısı barlyǧy qaŋyrap bos qalǧan.
Ǧimarattardyŋ ışınde köptegen paidaly jäne baǧaly qūrylǧylar bar. Olarǧa arnalǧan qosalqy bölşekterdıŋ tür-türı bar bıraq, eger sız radiotehnik bolmasaŋyz, onda sızge olardyŋ eş paidasy joq. Ärbır esıkte qūlyptar men plombalardyŋ boluyna qaramastan, ışınde bırneşe aralanǧan zattar, kabelderı kesılgen, elektr qozǧaltqyştaryn şyǧaru üşın paketterge büktelgen, basqaru panelderınıŋ bölşektelgenın baiqauǧa bolady. Ärine, mūndai qūndy jädıgerlerge kım qyzyqpasyn.
№7 radio ortalyqtyŋ syrtqy körınısı
Kıreberıs janynda arnaiy üiındılerge salynǧan kondensatorlar şoǧyry ornalasqan. Qysqasyn aitqanda, ortalyq jiı tonalady jäne bırneşe jyldan keiın ol beton jäşıkterıne ainalyp ketuı de mümkın. Eskı ǧasyrdyŋ nostalgiiasyn sezınıp, keŋes däuırıne sapar şekkıŋız kelse, būl ortalyq sol zamannyŋ qūndy jädıgerlerıne toly taptyrmas oryn. Alaida, qazırdıŋ özınde, kei keŋestık qūrylǧylar muzeilerge äketılıp, körmelerge ūsynylsa, qalǧany metallonǧa ötkızıldı.
Radioortalyqtyŋ dürkırep tūrǧan kezeŋınde Tolqyn auyly da memleket boiynşa güldep tūrǧan meken bolatyn. 80-jyldary tanymal jūldyzdar kelıp öner körsetetın mädeniet üiı; auyl balalaryna arnalǧan oiyn alaŋy; bassein; ekı tıldı mektep; balabaqşa; därıgerlık ambulatoriia; tūrǧyndarǧa arnalǧan ülken ashana; labaratoriia; elektroseh; ortalyq sklad; jūmysqa, demalys oryndaryna, qalaǧa qatynaityn arnaiy 4 avtobusy bolatyn. Al qazır ǧimarattar eskırıp, keibırınıŋ ornyna auyl dükenderı salynyp, keibırı tıptı qirap bos qalǧan. Kezınde 1978 jyly Qaraǧandy metallurgiialyq zauytynyŋ partkom hatşysy bolǧan N.Ä.Nazarbaev lentasyn qiǧan «Dostyq» mädeniet üiınıŋ de qaŋqasynan özge tügı qalmaǧan.
1978 jyl. Surette radio ortalyq jetekşılerı jäne N.Ä.Nazarbaev
Tolqyn auyly özge ūlt ökılderıne qūşaǧyn keŋ aşqan köpūltty auyl bolatyn. Özge memleketterden belgılı oqu oryndaryn tämamdaǧan joǧary lauazymdy qyzmetkerler jaily da, jaidary Tolqyn auylyna qonystanudy jön körgen. Nemıs, orys, ūiǧyr, tatar, qazaq ūlt ökılderı mekendegen auyldan keiınnen köpşılıgı köşe bastady. Tūrǧyndarynan aiyrylǧan auyl joiyluǧa şaq qalǧan şaǧynda, Qytaidan kelgen qandastarymyz köşıp kele bastady. Ökınıştısı, joǧaryda atalǧan jainaǧan auyldyŋ ornyna, mal-mülık qamyna salynǧan qora-jailar tūrǧyzyldy.
Tolqyn auyly, A.S.Popov eskertkışı
Tolqyn (Volna) №7 radio ortalyǧy 1969 jyly öz jūmysyn bastady. Keŋes ökımetınıŋ qoldauymen aşylǧan būl ortalyq radio tolqyndardy qabyldap şet memleketterge taratu boiynşa jūmys ıstedı. Al qazırgı taŋda Almaty oblysy boiynşa eŋ köp halyq qonystanǧan Eŋbekşıqazaq audany halqyna sifrly telekörsetılım negızınde 15 arnaǧa jauapty. Sonymen qatar, audan halqyna «Şalqar» jäne «Qazaq» radiosy aqparattaryn taratady.
Būl ortalyq 1997 jyly teledidar sputniktık habar taratuǧa köşkennen keiın, sondai-aq radio ortalyq jabdyqtarynyŋ, negızınen şamdardyŋ eskıruıne bailanysty toqtatyldy. Bügınde tek qosalqy stansiia men radioreleikalar jūmys ıstep tūr. 2009 jylǧa deiın baqylau-ötkızu beketınde jaqsy qauıpsızdık qyzmetı boldy. Onda tek inspektorlar men radio ortalyqtyŋ būrynǧy qyzmetkerlerıne ǧana kıruge rūqsat berıletın. Qazır ortalyqqa kırıp, aralap, keŋestık nostalgiiaǧa toly könenıŋ közı bolǧan eskı qūrylǧylar men suretterge kuä boluǧa bolady.
Nysandy aralap körgen jön - radio-machtalar men ärtürlı pışınder men biıktıkterdegı taratqyş symdary bar ülken antenna örısterınen basqa, qosalqy stansiiasy bar üş tehnikalyq ǧimarat (TZ), jabdyqtalǧan mūnaralar, keŋseler men zerthanalardy köre alady. Är tehnikalyq ǧimarattyŋ janynda jabdyqty salqyndatatyn su basseinderı bar. Odan özge köptegen qosalqy ǧimarattardy, är ǧimarattyŋ janyndaǧy baqylau beketterın baiqauǧa bolady. Ökınıştısı barlyǧy qaŋyrap bos qalǧan.
Ǧimarattardyŋ ışınde köptegen paidaly jäne baǧaly qūrylǧylar bar. Olarǧa arnalǧan qosalqy bölşekterdıŋ tür-türı bar bıraq, eger sız radiotehnik bolmasaŋyz, onda sızge olardyŋ eş paidasy joq. Ärbır esıkte qūlyptar men plombalardyŋ boluyna qaramastan, ışınde bırneşe aralanǧan zattar, kabelderı kesılgen, elektr qozǧaltqyştaryn şyǧaru üşın paketterge büktelgen, basqaru panelderınıŋ bölşektelgenın baiqauǧa bolady. Ärine, mūndai qūndy jädıgerlerge kım qyzyqpasyn.
№7 radio ortalyqtyŋ syrtqy körınısı
Kıreberıs janynda arnaiy üiındılerge salynǧan kondensatorlar şoǧyry ornalasqan. Qysqasyn aitqanda, ortalyq jiı tonalady jäne bırneşe jyldan keiın ol beton jäşıkterıne ainalyp ketuı de mümkın. Eskı ǧasyrdyŋ nostalgiiasyn sezınıp, keŋes däuırıne sapar şekkıŋız kelse, būl ortalyq sol zamannyŋ qūndy jädıgerlerıne toly taptyrmas oryn. Alaida, qazırdıŋ özınde, kei keŋestık qūrylǧylar muzeilerge äketılıp, körmelerge ūsynylsa, qalǧany metallonǧa ötkızıldı.
Radioortalyqtyŋ dürkırep tūrǧan kezeŋınde Tolqyn auyly da memleket boiynşa güldep tūrǧan meken bolatyn. 80-jyldary tanymal jūldyzdar kelıp öner körsetetın mädeniet üiı; auyl balalaryna arnalǧan oiyn alaŋy; bassein; ekı tıldı mektep; balabaqşa; därıgerlık ambulatoriia; tūrǧyndarǧa arnalǧan ülken ashana; labaratoriia; elektroseh; ortalyq sklad; jūmysqa, demalys oryndaryna, qalaǧa qatynaityn arnaiy 4 avtobusy bolatyn. Al qazır ǧimarattar eskırıp, keibırınıŋ ornyna auyl dükenderı salynyp, keibırı tıptı qirap bos qalǧan. Kezınde 1978 jyly Qaraǧandy metallurgiialyq zauytynyŋ partkom hatşysy bolǧan N.Ä.Nazarbaev lentasyn qiǧan «Dostyq» mädeniet üiınıŋ de qaŋqasynan özge tügı qalmaǧan.
1978 jyl. Surette radio ortalyq jetekşılerı jäne N.Ä.Nazarbaev
Tolqyn auyly özge ūlt ökılderıne qūşaǧyn keŋ aşqan köpūltty auyl bolatyn. Özge memleketterden belgılı oqu oryndaryn tämamdaǧan joǧary lauazymdy qyzmetkerler jaily da, jaidary Tolqyn auylyna qonystanudy jön körgen. Nemıs, orys, ūiǧyr, tatar, qazaq ūlt ökılderı mekendegen auyldan keiınnen köpşılıgı köşe bastady. Tūrǧyndarynan aiyrylǧan auyl joiyluǧa şaq qalǧan şaǧynda, Qytaidan kelgen qandastarymyz köşıp kele bastady. Ökınıştısı, joǧaryda atalǧan jainaǧan auyldyŋ ornyna, mal-mülık qamyna salynǧan qora-jailar tūrǧyzyldy.
Oimaqtai oi
«İä, rasynda da auylymyz kezınde auyl emes, tıptı kışıgırım qala bolatyn. Men osy auylda tūryp jatqanyma 35 jyldan asty. Osynda jūmys ıstep, güldei jainap tūrǧan şaǧynda bar qyzyǧyn öz közımızben kördık. Jylǧalardan su aǧyp, köşelerınde jaryq janyp tūratyn. Balalarymyz auyl basseinıne tüsıp mäz bolatyn. Köşelerdı arnaiy maşinalar sumen juyp şaiyp, gazondar alqaby ösıp, gülder jaiqalyp tūratyn. Ortalyqtandyrylǧan gaz-qūbyry, jylu bolatyn. Bügıngıdei kömır tasyp, ot jaqpaitynbyz. Radioortalyq qyzmetkerlerı ūjymy, mektep ūjymy jäne balabaqşa ūjymdary baq synasyp är meiram saiyn voleibol, futbol, basketbol oinaityn. Sovet ükımetı kezınde Tolqyn sekıldı jainap tūrǧan auyldar köp bolǧan. Qazır olardyŋ köpşılıgı Tolqynnyŋ jai-küiın keşıp otyrǧany anyq. Bızdıŋ jastyq-şaǧymyz osyndai keremet auylda öttı. Endıgı menıŋ armanym, bızdıŋ balalarymyz, nemerelerımız sabylyp jūmys ızdep qalaǧa ketkenşe, öz auyldarynda jūmys ıstep, öz auylyn körkeitıp, baqytty da, baiandy ǧūmyr keşse deimın» deidı auyl tūrǧyny Naǧima Äbıkenqyzy. Tolqyn auyly, «Tolqyn orta mektebınıŋ» ardager ūstazy, tarihşy-ädebietşı Burahan Oŋlasyn apamyz auyl turaly öz pıkırın «būl da tarihqa ainalady» dep bastady. «Radio ortalyq ta, auyldyŋ kezındegı jai-küiı de tarihqa ainalady. Nege deseŋ, ötken ǧasyrdaǧy, Sovet ükımetı tūsyndaǧy Tolqyn men qazırgı Tolqynnyŋ aiyrmaşylyǧy jer men köktei. «Aspannan aqşa jaudy» dep quanatyn jūrt. Onysy nesı desek, rasynda da sol zaman aspannan aqşa nūrdai qūiylǧan, jūmyssyzdyq degen atymen joq zaman bolatyn. Bärıne jūmys tabylatyn. Osynda kezınde tūrǧandardyŋ köbı Reseige, Mäskeuge, Leningradqa köşıp kettı. Nenıŋ arqasy? Aqşanyŋ arqasy. Bız pensiia aluǧa ülken sömke aparatynbyz, tıptı aqşamyz sömkege syimai qalatyn. Molşylyq zaman edı ǧoi. Kredit, qaryz degendı bılmeitınbız. Auyl tap-taza, taza aua bolatyn. Al qazır, şyndyǧyn aitqanda terezenı aşa qalsaq myna jaqtan qoranyŋ, myna jaqtan fikalnyidyŋ (auyl syrtyndaǧy bolota suy – avt.t.) iısı keledı. Ony joiu üşın auyldy kögaldandyru kerek. Är otbasy öz üiınıŋ ainalasyna jemıs aǧaşyn, gülder eguı kerek. Būl ıske jastar inisiativa tanytuy qajet! Menıŋ qūr auyzym sairap tūrǧanymmen qolymnan tük kelmeidı. Asarymyzdy asap, jasarymyzdy jasap ta boldyq. Endıgı elımızdıŋ erteŋı, auylymyzdyŋ bügıngı hal-ahualyna tıkelei bailanysty. Al auyldyŋ körkeiuı, jastardyŋ qolynda. Mäselen myna klub kezınde qandai edı. Bız baryp kino köretınbız, myna jaǧy ashana, myna jaǧy kıtaphana bolatyn. Qazır bos tūr. Osyndai köptegen keŋestık zamannan qalǧan korpustar tūr. Solardy jaŋa käsıpke ainaldyru qajet. Tüptıŋ tübıne kelgende, men taǧy da aitamyn, bärı jastardyŋ qolynda!» dep aiaqtady sözın Oŋlasyn apa. Sırä oqyp otyryp, «ertegı» dersız. Alaida, kezınde masatydai qūlpyryp, jastary mamyrajai tırlık keşken, qala keipın kiıp, güldei jainap, jazdai jarqyraǧan Tolqyn auylynyŋ bügıngı jai-küiı – osy.Dina LİTPİN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
