Sóz qozǵalǵaly turǵan meken «Qazteleradıo» AQ fılıalynyń úlken qýatty №7 «Tolqyn» radıo ortalyǵy janynda ornalasqan, tarıhy keńestik qazynaǵa toly Almaty mańyndaǵy shaǵyn aýyl – Tolqyn. Buryn radıo ortalyq qyzmetkerleriniń otbasylary turǵan attas aýyl, táýelsizdik alǵaly órkendeýi men órleýin toqtatqandaı. Bul týraly «Adyrna» tilshisi zerttep bildi.
Tolqyn aýyly, A.S.Popov eskertkishi
Tolqyn (Volna) №7 radıo ortalyǵy 1969 jyly óz jumysyn bastady. Keńes ókimetiniń qoldaýymen ashylǵan bul ortalyq radıo tolqyndardy qabyldap shet memleketterge taratý boıynsha jumys istedi. Al qazirgi tańda Almaty oblysy boıynsha eń kóp halyq qonystanǵan Eńbekshiqazaq aýdany halqyna ıfrly telekórsetilim negizinde 15 arnaǵa jaýapty. Sonymen qatar, aýdan halqyna «Shalqar» jáne «Qazaq» radıosy aqparattaryn taratady.
Bul ortalyq 1997 jyly teledıdar spýtnıktik habar taratýǵa kóshkennen keıin, sondaı-aq radıo ortalyq jabdyqtarynyń, negizinen shamdardyń eskirýine baılanysty toqtatyldy. Búginde tek qosalqy stanııa men radıoreleıkalar jumys istep tur. 2009 jylǵa deıin baqylaý-ótkizý beketinde jaqsy qaýipsizdik qyzmeti boldy. Onda tek ınspektorlar men radıo ortalyqtyń burynǵy qyzmetkerlerine ǵana kirýge ruqsat beriletin. Qazir ortalyqqa kirip, aralap, keńestik nostalgııaǵa toly kóneniń kózi bolǵan eski qurylǵylar men sýretterge kýá bolýǵa bolady.
Nysandy aralap kórgen jón - radıo-machtalar men ártúrli pishinder men bıiktikterdegi taratqysh symdary bar úlken antenna óristerinen basqa, qosalqy stanııasy bar úsh tehnıkalyq ǵımarat (TZ), jabdyqtalǵan munaralar, keńseler men zerthanalardy kóre alady. Ár tehnıkalyq ǵımarattyń janynda jabdyqty salqyndatatyn sý basseınderi bar. Odan ózge kóptegen qosalqy ǵımarattardy, ár ǵımarattyń janyndaǵy baqylaý beketterin baıqaýǵa bolady. Ókinishtisi barlyǵy qańyrap bos qalǵan.
Ǵımarattardyń ishinde kóptegen paıdaly jáne baǵaly qurylǵylar bar. Olarǵa arnalǵan qosalqy bólshekterdiń túr-túri bar biraq, eger siz radıotehnık bolmasańyz, onda sizge olardyń esh paıdasy joq. Árbir esikte qulyptar men plombalardyń bolýyna qaramastan, ishinde birneshe aralanǵan zattar, kabelderi kesilgen, elektr qozǵaltqyshtaryn shyǵarý úshin paketterge búktelgen, basqarý panelderiniń bólshektelgenin baıqaýǵa bolady. Árıne, mundaı qundy jádigerlerge kim qyzyqpasyn.
№7 radıo ortalyqtyń syrtqy kórinisi
Kireberis janynda arnaıy úıindilerge salynǵan kondensatorlar shoǵyry ornalasqan. Qysqasyn aıtqanda, ortalyq jıi tonalady jáne birneshe jyldan keıin ol beton jáshikterine aınalyp ketýi de múmkin. Eski ǵasyrdyń nostalgııasyn sezinip, keńes dáýirine sapar shekkińiz kelse, bul ortalyq sol zamannyń qundy jádigerlerine toly taptyrmas oryn. Alaıda, qazirdiń ózinde, keı keńestik qurylǵylar mýzeılerge áketilip, kórmelerge usynylsa, qalǵany metallonǵa ótkizildi.
Radıoortalyqtyń dúrkirep turǵan kezeńinde Tolqyn aýyly da memleket boıynsha gúldep turǵan meken bolatyn. 80-jyldary tanymal juldyzdar kelip óner kórsetetin mádenıet úıi; aýyl balalaryna arnalǵan oıyn alańy; basseın; eki tildi mektep; balabaqsha; dárigerlik ambýlatorııa; turǵyndarǵa arnalǵan úlken ashana; labaratorııa; elektroeh; ortalyq sklad; jumysqa, demalys oryndaryna, qalaǵa qatynaıtyn arnaıy 4 avtobýsy bolatyn. Al qazir ǵımarattar eskirip, keıbiriniń ornyna aýyl dúkenderi salynyp, keıbiri tipti qırap bos qalǵan. Kezinde 1978 jyly Qaraǵandy metallýrgııalyq zaýytynyń partkom hatshysy bolǵan N.Á.Nazarbaev lentasyn qıǵan «Dostyq» mádenıet úıiniń de qańqasynan ózge túgi qalmaǵan.
1978 jyl. Sýrette radıo ortalyq jetekshileri jáne N.Á.Nazarbaev
Tolqyn aýyly ózge ult ókilderine qushaǵyn keń ashqan kópultty aýyl bolatyn. Ózge memleketterden belgili oqý oryndaryn támamdaǵan joǵary laýazymdy qyzmetkerler jaıly da, jaıdary Tolqyn aýylyna qonystanýdy jón kórgen. Nemis, orys, uıǵyr, tatar, qazaq ult ókilderi mekendegen aýyldan keıinnen kópshiligi kóshe bastady. Turǵyndarynan aıyrylǵan aýyl joıylýǵa shaq qalǵan shaǵynda, Qytaıdan kelgen qandastarymyz kóship kele bastady. Ókinishtisi, joǵaryda atalǵan jaınaǵan aýyldyń ornyna, mal-múlik qamyna salynǵan qora-jaılar turǵyzyldy.
Oımaqtaı oı
«Iá, rasynda da aýylymyz kezinde aýyl emes, tipti kishigirim qala bolatyn. Men osy aýylda turyp jatqanyma 35 jyldan asty. Osynda jumys istep, gúldeı jaınap turǵan shaǵynda bar qyzyǵyn óz kózimizben kórdik. Jylǵalardan sý aǵyp, kóshelerinde jaryq janyp turatyn. Balalarymyz aýyl basseınine túsip máz bolatyn. Kóshelerdi arnaıy mashınalar sýmen jýyp shaıyp, gazondar alqaby ósip, gúlder jaıqalyp turatyn. Ortalyqtandyrylǵan gaz-qubyry, jylý bolatyn. Búgingideı kómir tasyp, ot jaqpaıtynbyz. Radıoortalyq qyzmetkerleri ujymy, mektep ujymy jáne balabaqsha ujymdary baq synasyp ár meıram saıyn voleıbol, fýtbol, basketbol oınaıtyn. Sovet úkimeti kezinde Tolqyn sekildi jaınap turǵan aýyldar kóp bolǵan. Qazir olardyń kópshiligi Tolqynnyń jaı-kúıin keship otyrǵany anyq. Bizdiń jastyq-shaǵymyz osyndaı keremet aýylda ótti. Endigi meniń armanym, bizdiń balalarymyz, nemerelerimiz sabylyp jumys izdep qalaǵa ketkenshe, óz aýyldarynda jumys istep, óz aýylyn kórkeıtip, baqytty da, baıandy ǵumyr keshse deımin» deıdi aýyl turǵyny Naǵıma Ábikenqyzy.
Tolqyn aýyly, «Tolqyn orta mektebiniń» ardager ustazy, tarıhshy-ádebıetshi Býrahan Ońlasyn apamyz aýyl týraly óz pikirin «bul da tarıhqa aınalady» dep bastady.
«Radıo ortalyq ta, aýyldyń kezindegi jaı-kúıi de tarıhqa aınalady. Nege deseń, ótken ǵasyrdaǵy, Sovet úkimeti tusyndaǵy Tolqyn men qazirgi Tolqynnyń aıyrmashylyǵy jer men kókteı. «Aspannan aqsha jaýdy» dep qýanatyn jurt. Onysy nesi desek, rasynda da sol zaman aspannan aqsha nurdaı quıylǵan, jumyssyzdyq degen atymen joq zaman bolatyn. Bárine jumys tabylatyn. Osynda kezinde turǵandardyń kóbi Reseıge, Máskeýge, Lenıngradqa kóship ketti. Neniń arqasy? Aqshanyń arqasy. Biz pensııa alýǵa úlken sómke aparatynbyz, tipti aqshamyz sómkege syımaı qalatyn. Molshylyq zaman edi ǵoı. Kredıt, qaryz degendi bilmeıtinbiz. Aýyl tap-taza, taza aýa bolatyn. Al qazir, shyndyǵyn aıtqanda terezeni asha qalsaq myna jaqtan qoranyń, myna jaqtan fıkalnyıdyń (aýyl syrtyndaǵy bolota sýy – avt.t.) ıisi keledi. Ony joıý úshin aýyldy kógaldandyrý kerek. Ár otbasy óz úıiniń aınalasyna jemis aǵashyn, gúlder egýi kerek. Bul iske jastar ınııatıva tanytýy qajet!
Meniń qur aýyzym saırap turǵanymmen qolymnan túk kelmeıdi. Asarymyzdy asap, jasarymyzdy jasap ta boldyq. Endigi elimizdiń erteńi, aýylymyzdyń búgingi hal-ahýalyna tikeleı baılanysty. Al aýyldyń kórkeıýi, jastardyń qolynda. Máselen myna klýb kezinde qandaı edi. Biz baryp kıno kóretinbiz, myna jaǵy ashana, myna jaǵy kitaphana bolatyn. Qazir bos tur. Osyndaı kóptegen keńestik zamannan qalǵan korpýstar tur. Solardy jańa kásipke aınaldyrý qajet. Túptiń túbine kelgende, men taǵy da aıtamyn, bári jastardyń qolynda!» dep aıaqtady sózin Ońlasyn apa.
Sirá oqyp otyryp, «ertegi» dersiz. Alaıda, kezinde masatydaı qulpyryp, jastary mamyrajaı tirlik keshken, qala keıpin kıip, gúldeı jaınap, jazdaı jarqyraǵan Tolqyn aýylynyń búgingi jaı-kúıi – osy.
Dına LITPIN,
«Adyrna» ulttyq portaly
