Qūqyq. Zaŋ. Qūqyqtyq sauattylyq. Bır kezderı būl sözder ärbırımızge taŋsyq boldy. Öitkenı arnaiy zaŋ qyzmetkerlerı ǧana joǧarydaǧy sözderdıŋ maǧynasyn bıletın. Al qazırgı tehnikanyŋ damyǧan zamanynda adamdardyŋ köbı öz qūqyǧyn bılu üşın zaŋdardy qarap, sauattylyqtaryn arttyryp jür. Bügınde qūqyq salasy ärbırımızge kerek bolyp tūr. Jastar öz qūqyqtaryn qanşalyqty bıledı? Olar qūqyqtyq sauattylyq degendı qalai tüsınedı? Osy tūrǧyda «Adyrna» ūlttyq portalynyŋ tılşısı jastardyŋ pıkırın sūrap-bıldı.
Qūqyqtyq sauattylyq degendı qalai tüsınesız? Öz qūqyǧyŋyzdy qanşalyqty bılesız?
Quantai. Qūqyqtyq sauattylyq är adamǧa kerek. Äsırese, qazırgı zamanda. Sebebı qazır barlyq jerde zaŋ üstemdık etedı. Zaŋ jürgen jerde är adamnyŋ qūqyǧy qosa jüredı. Barlyq adam teŋ qūqyly. Eşkımnıŋ eşkımge zäbır körsetuge, älımjettık jasauǧa qūqy joq. Būl är adam bıluı kerek bolǧan qūqyqtyq sauattylyqtyŋ älqisasy.
Sonymen taǧy nenı bıluımız kerek degende, mynalardy eskergen jön. Elımızdegı är tūrǧyn tegın orta bılım aluǧa, tegın medisinalyq tekserısterden ötuge qūqyly. Būl memlekettıŋ öz azamattaryna jasaǧan düniesı. Äleumettık jelıge köz salsaŋ, ana därıger aqşa bermeseŋ qaramaimyn dedı, myna mūǧalım törttık, bestık baǧa üşın syilyq sūrady degen jaŋalyqtardy közımız şalyp jatady. Būl jerde adamnyŋ qūqyǧy taptalyp jatyr.
Laura. Qūqyqtyq sauattylyq - ol memlekettıŋ qūqyqtyq negızderımen, normalarymen tanys bolu. Iаǧni öz qūqyǧyn bılgen adam ǧana kez kelgen situasiiadan oŋailyqpen şyǧa alady. Mysaly otbasyndaǧy qūqyq būzuşylyq, mektep, JOO-daǧy qūqyq būzuşylyq. Osylardyŋ barlyǧyn aldyn alu üşın öz qūqyǧymyzdy bıluımız qajet. Sol sebeptı qūqyqtyq sauatty bolu qazırgı qoǧam üşın öte maŋyzdy. Öz qūqyǧymdy 100% bılmesem de, negızgı aspektılerınen habardarmyn.
Ämina. Qūqyqtyq sauattylyq degendı elımızdıŋ Ata zaŋynyŋ özıme kerek tarmaqtaryn bılu dep bılemın. Mysaly özım kölık jürgızemın. Soǧan bailanysty zaŋdy tolyq oqyp, özıme kerekterın jattap aldym dep aita alamyn. Sebebı zaŋdy bılmegen bolsam kölık jürgızuge qūqyǧym joq dep oilaimyn. Qūqyǧymdy tolyq bılemın, özımnıŋ qūqyǧymdy taptatpaityn osy eldıŋ azamatşasymyn.
Elmira. Qūqyq degen, menıŋ oiymşa, adamdarǧa, ainaladaǧy bolyp jatqan qūbylystarǧa senıŋ jeke qatynasyŋ. Iаǧni qoǧamdaǧy alatyn ornyŋdy bılu, jete tüsınu jäne ony situasiialarda qoldana bılu qūqyqtyq sauattylyqty körsetedı. Är jeke tūlǧanyŋ öz qūqyǧyn bıluı bırınşı özıne degen, sodan keiın basqalarǧa degen syilastyǧyn bıldıredı. Mysaly men qoǧamdyq erejelerdı saqtai otyryp, basqa adamdardyŋ jeke ömırıne qol sūǧudan saqtanamyn. Menıŋ oiymşa, qūqyq sözı «ädılettılık» degen sözben assosiasiia jasaidy.
Symbat. Qūqyqtyq sauattylyq öz ornyn qoǧamda bılu jäne tüsınu dep esepteimın. Är adamnyŋ jeke qūqyǧy - onyŋ komfortty zonasy jäne ony būzuǧa eşkımnıŋ qūqyǧy joq dep oilaimyn. Iаǧni ärkımnıŋ öz qūqyǧy bar. Öz qūqyǧymdy zaŋdy türde tübegeilı bılmesem de, kündelıktı bolyp jatqan jaǧdaiattarǧa qatysty dünielerdıŋ dūrys nemese būrys ekendıgın ajyrata alamyn dep oilaimyn.
Maulen. Öz qūqyǧymdy jetkılıktı deŋgeide bılmeimın. Dese de jurnalistık qūqyqty anau aitqandai meŋgerdım.
El azamattary öz qūqyǧyn bılmegennıŋ zardabyn tartyp-aq jür. Sonyŋ bırı menmın. Ötken joly kiım dükenınen şalbar satyp aldym. Üige kelgen soŋ ūnamai qaldy. Odan berı 1-2 ai öttı. Bügın ǧana bıldım, alǧan zatty 14 kün nemese 1 aidyŋ ışınde chektı körsetıp qaitaryp aluǧa bolatynyn. Jalpy qoǧamda öz qūqyǧyn bıletın adam ǧana ūtylmaityn sekıldı.
Möldır. Qūqyqtyq sauattylyq. Adamnyŋ jeke basynyŋ bostandyǧyna, ömır süru deŋgeiıne qūqyqtyq sauattylyqty meŋgerudıŋ maŋyzy zor. Öitkenı qai elde, qai jerde jürsek te, är adam özınıŋ qūqyǧyn qorǧai aluy kerek. Sonymen qatar öz qūqyǧyn basqaǧa taptatpau qajet. Qūqyq boiynşa qazırgı taŋda bırneşe zaŋdar men talaptar bar. Osyny oqyǧan ärbır azamat jeke basynyŋ qūqyǧyn qorǧai alady.
Öz qūqyǧymdy kündelıktı ömırde de qoldanyp jürmın. Mäselen men QR-nyŋ azamatşasy retınde söz bostandyǧy, iaǧni öz pıkırımdı aityp, aqparat aluǧa, ömır süruge qūqyǧym bar.
Dulatbek. «Qūdyqqa qūlan qūlasa qūrbaqa qūlaǧynda oinaidy» degen atadan qalǧan söz bar. Adam qoǧamda qanşalyqty äljuaz bolsa, sonşalyqty özgelerden japa şegedı. Öz qūqyǧyŋdy bılmeseŋ qolynan kelgender qonyşynan basudan taiynbaidy. Bıraq qazırgı taŋda közı aşyq buyn äleumettık jelıde bolsyn qūqyq tūrǧysynda sauatty boluǧa tyrysady. Kez kelgen jeke şyǧarmaşylyq tuyndyǧa avtorlyq qūqyq zaŋdastyrylǧan. Sondyqtan da adamdar noqtanyŋ tızgının ökımetke ūstata salyp jatady. Qandai jaǧdai bolmasyn öz jolyn bılgen adam opyq jemeidı, qiia baspaidy.
Arailym. Qūqyqtyq sauattylyq är azamat pen azamatşa bıluı tiıs dünie. Belgılı bır elde tūryp jatsaŋyz iaki ömır sürseŋız sol eldıŋ zaŋ aiasymen tanys boluyŋyz qajettı närse. Qūqyqtyŋ adamdar arasyndaǧy qoǧamdyq qatynasty jaqsartu üşın, rettep, jüielep otyru üşın jasalǧanyn bılemız. Al qūqyqtyq sauattylyq - özıŋızdıŋ jäne özgenıŋ qūqyǧyn, zaŋ şeŋberındegı mındetterı men mümkındıkterın bılu jäne ony ornymen dūrys jüzege asyru.
Barynşa öz mındetterımdı, qūqyǧymdy bıluge tyrysamyn. Iаki äleumettık jelıde azamattardyŋ qūqtary jaily jazylsa oqyp, este saqtap alamyn. Alaidy qūqyqtyq sauttylyǧymdy 20-30% dep baǧalar edım. Şyny kerek bızdıŋ qoǧamda qūqyqtyq sauattylyq asa bır joǧary emes. Mektepterde qūqyq sabaǧy ötkenımen ol jerde sabaq qūqyqqa qaraǧanda bır tarih ıspettı, sabaq köbınese zaŋ turaly öz pıkırın bıldırgen oişyldyŋ ömırbaiany men qanatty sözderın oqu arqyly jüzege asyrylady. Äleumettık jelıge kırıp öz qūqyqtarymdy oquǧa tyrysqan kezderım bolǧan. Alaida tüigenımnen tüsınbegenım köp boldy. Tym ǧylymi-teoriialyq tılde jazylǧan.
Al sız öz qūqyǧyŋyzdy qandai deŋgeide bılesız?
Daiyndaǧan: Aqmaral BEREKET,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
