Quqyq. Zań. Quqyqtyq saýattylyq. Bir kezderi bul sózder árbirimizge tańsyq boldy. Óıtkeni arnaıy zań qyzmetkerleri ǵana joǵarydaǵy sózderdiń maǵynasyn biletin. Al qazirgi tehnıkanyń damyǵan zamanynda adamdardyń kóbi óz quqyǵyn bilý úshin zańdardy qarap, saýattylyqtaryn arttyryp júr. Búginde quqyq salasy árbirimizge kerek bolyp tur. Jastar óz quqyqtaryn qanshalyqty biledi? Olar quqyqtyq saýattylyq degendi qalaı túsinedi? Osy turǵyda «Adyrna» ulttyq portalynyń tilshisi jastardyń pikirin surap-bildi.
Quqyqtyq saýattylyq degendi qalaı túsinesiz? Óz quqyǵyńyzdy qanshalyqty bilesiz?
Qýantaı. Quqyqtyq saýattylyq ár adamǵa kerek. Ásirese, qazirgi zamanda. Sebebi qazir barlyq jerde zań ústemdik etedi. Zań júrgen jerde ár adamnyń quqyǵy qosa júredi. Barlyq adam teń quqyly. Eshkimniń eshkimge zábir kórsetýge, álimjettik jasaýǵa quqy joq. Bul ár adam bilýi kerek bolǵan quqyqtyq saýattylyqtyń álqısasy.
Sonymen taǵy neni bilýimiz kerek degende, mynalardy eskergen jón. Elimizdegi ár turǵyn tegin orta bilim alýǵa, tegin medıınalyq tekseristerden ótýge quqyly. Bul memlekettiń óz azamattaryna jasaǵan dúnıesi. Áleýmettik jelige kóz salsań, ana dáriger aqsha bermeseń qaramaımyn dedi, myna muǵalim tórttik, bestik baǵa úshin syılyq surady degen jańalyqtardy kózimiz shalyp jatady. Bul jerde adamnyń quqyǵy taptalyp jatyr.
Laýra. Quqyqtyq saýattylyq - ol memlekettiń quqyqtyq negizderimen, normalarymen tanys bolý. Iaǵnı óz quqyǵyn bilgen adam ǵana kez kelgen sıtýaııadan ońaılyqpen shyǵa alady. Mysaly otbasyndaǵy quqyq buzýshylyq, mektep, JOO-daǵy quqyq buzýshylyq. Osylardyń barlyǵyn aldyn alý úshin óz quqyǵymyzdy bilýimiz qajet. Sol sebepti quqyqtyq saýatty bolý qazirgi qoǵam úshin óte mańyzdy. Óz quqyǵymdy 100% bilmesem de, negizgi aspektilerinen habardarmyn.
Ámına. Quqyqtyq saýattylyq degendi elimizdiń Ata zańynyń ózime kerek tarmaqtaryn bilý dep bilemin. Mysaly ózim kólik júrgizemin. Soǵan baılanysty zańdy tolyq oqyp, ózime kerekterin jattap aldym dep aıta alamyn. Sebebi zańdy bilmegen bolsam kólik júrgizýge quqyǵym joq dep oılaımyn. Quqyǵymdy tolyq bilemin, ózimniń quqyǵymdy taptatpaıtyn osy eldiń azamatshasymyn.
Elmıra. Quqyq degen, meniń oıymsha, adamdarǵa, aınaladaǵy bolyp jatqan qubylystarǵa seniń jeke qatynasyń. Iaǵnı qoǵamdaǵy alatyn ornyńdy bilý, jete túsiný jáne ony sıtýaııalarda qoldana bilý quqyqtyq saýattylyqty kórsetedi. Ár jeke tulǵanyń óz quqyǵyn bilýi birinshi ózine degen, sodan keıin basqalarǵa degen syılastyǵyn bildiredi. Mysaly men qoǵamdyq erejelerdi saqtaı otyryp, basqa adamdardyń jeke ómirine qol suǵýdan saqtanamyn. Meniń oıymsha, quqyq sózi «ádilettilik» degen sózben assoıaııa jasaıdy.
Symbat. Quqyqtyq saýattylyq óz ornyn qoǵamda bilý jáne túsiný dep esepteımin. Ár adamnyń jeke quqyǵy - onyń komfortty zonasy jáne ony buzýǵa eshkimniń quqyǵy joq dep oılaımyn. Iaǵnı árkimniń óz quqyǵy bar. Óz quqyǵymdy zańdy túrde túbegeıli bilmesem de, kúndelikti bolyp jatqan jaǵdaıattarǵa qatysty dúnıelerdiń durys nemese burys ekendigin ajyrata alamyn dep oılaımyn.
Maýlen. Óz quqyǵymdy jetkilikti deńgeıde bilmeımin. Dese de jýrnalıstik quqyqty anaý aıtqandaı meńgerdim.
El azamattary óz quqyǵyn bilmegenniń zardabyn tartyp-aq júr. Sonyń biri menmin. Ótken joly kıim dúkeninen shalbar satyp aldym. Úıge kelgen soń unamaı qaldy. Odan beri 1-2 aı ótti. Búgin ǵana bildim, alǵan zatty 14 kún nemese 1 aıdyń ishinde chekti kórsetip qaıtaryp alýǵa bolatynyn. Jalpy qoǵamda óz quqyǵyn biletin adam ǵana utylmaıtyn sekildi.
Móldir. Quqyqtyq saýattylyq. Adamnyń jeke basynyń bostandyǵyna, ómir súrý deńgeıine quqyqtyq saýattylyqty meńgerýdiń mańyzy zor. Óıtkeni qaı elde, qaı jerde júrsek te, ár adam óziniń quqyǵyn qorǵaı alýy kerek. Sonymen qatar óz quqyǵyn basqaǵa taptatpaý qajet. Quqyq boıynsha qazirgi tańda birneshe zańdar men talaptar bar. Osyny oqyǵan árbir azamat jeke basynyń quqyǵyn qorǵaı alady.
Óz quqyǵymdy kúndelikti ómirde de qoldanyp júrmin. Máselen men QR-nyń azamatshasy retinde sóz bostandyǵy, ıaǵnı óz pikirimdi aıtyp, aqparat alýǵa, ómir súrýge quqyǵym bar.
Dýlatbek. «Qudyqqa qulan qulasa qurbaqa qulaǵynda oınaıdy» degen atadan qalǵan sóz bar. Adam qoǵamda qanshalyqty áljýaz bolsa, sonshalyqty ózgelerden japa shegedi. Óz quqyǵyńdy bilmeseń qolynan kelgender qonyshynan basýdan taıynbaıdy. Biraq qazirgi tańda kózi ashyq býyn áleýmettik jelide bolsyn quqyq turǵysynda saýatty bolýǵa tyrysady. Kez kelgen jeke shyǵarmashylyq týyndyǵa avtorlyq quqyq zańdastyrylǵan. Sondyqtan da adamdar noqtanyń tizginin ókimetke ustata salyp jatady. Qandaı jaǵdaı bolmasyn óz jolyn bilgen adam opyq jemeıdi, qııa baspaıdy.
Araılym. Quqyqtyq saýattylyq ár azamat pen azamatsha bilýi tıis dúnıe. Belgili bir elde turyp jatsańyz ıakı ómir súrseńiz sol eldiń zań aıasymen tanys bolýyńyz qajetti nárse. Quqyqtyń adamdar arasyndaǵy qoǵamdyq qatynasty jaqsartý úshin, rettep, júıelep otyrý úshin jasalǵanyn bilemiz. Al quqyqtyq saýattylyq - ózińizdiń jáne ózgeniń quqyǵyn, zań sheńberindegi mindetteri men múmkindikterin bilý jáne ony ornymen durys júzege asyrý.
Barynsha óz mindetterimdi, quqyǵymdy bilýge tyrysamyn. Iakı áleýmettik jelide azamattardyń quqtary jaıly jazylsa oqyp, este saqtap alamyn. Alaıdy quqyqtyq saýttylyǵymdy 20-30% dep baǵalar edim. Shyny kerek bizdiń qoǵamda quqyqtyq saýattylyq asa bir joǵary emes. Mektepterde quqyq sabaǵy ótkenimen ol jerde sabaq quqyqqa qaraǵanda bir tarıh ispetti, sabaq kóbinese zań týraly óz pikirin bildirgen oıshyldyń ómirbaıany men qanatty sózderin oqý arqyly júzege asyrylady. Áleýmettik jelige kirip óz quqyqtarymdy oqýǵa tyrysqan kezderim bolǵan. Alaıda túıgenimnen túsinbegenim kóp boldy. Tym ǵylymı-teorııalyq tilde jazylǵan.
Al siz óz quqyǵyńyzdy qandaı deńgeıde bilesiz?
Daıyndaǵan: Aqmaral BEREKET,
"Adyrna" ulttyq portaly
