Seiıtqali aqsaqaldy düiım jūrt kögıldır ekran arqyly onyŋ taǧylymǧa toly äŋgımelerımen jaqsy tanidy. Alpystyŋ jeteuınen asqan atamyzdyŋ ūrpaq tärbiesıne, dın salasyna sıŋırgen eŋbegı zor. Qimyly şapşaŋ qariia älı künge deiın sporttan qol üzgen emes. Ǧūmyrynyŋ jartysyn äskeri qyzmetke arnaǧanymen, bügıngı taŋda islam qūndylyqtaryn nasihattap, imandylyq jolynda qyzmet atqaryp keledı.
Jambyl audanynda düniege kelgen Seiıtqali Ybytaev bıraz jyldan berı qasiettı Qarasai jerınıŋ Şamalǧan auylynda tūrady. Audannyŋ äleuetın arttyruǧa üles qosyp jürgen aqylşy atalardyŋ bırı desek artyq aitqandyq emes. Halqyna qadırlı, ortaǧa syily Seiıtqali Esımbekūlynyŋ täuelsızdık jyldarǧa deiın körgen-bılgenı, sanasyna tüigenı, egemendıktıŋ qanşalyqty qasterlı ekenı, ärine, jeke öz basyna belgılı. Ǧūmyrlyq ūstanymy özgelerge ǧibrat bolsyn, bataly sözı bügıngı jasty jıgerlendırsın, «täuelsızdık» ūǧymy qanşalyqty qymbat ekenın ūǧyndyrsyn degen oimen onyŋ jūmys orny «Sät» meşıtıne arnaiy bas sūǧyp, qarasailyq qariiamen sūhbattasudy jön sanadyq.
– Seiıtqali ata, aldymen mereilı marapatyŋyz qūtty bolsyn. Osyǧan deiın Jambyl audanynyŋ «Qūrmettı azamaty» degen ataǧyŋyz bar ekenın estıgen edık. Endı, mıne, Qarasai jerıne sıŋırgen eŋbegıŋız baǧalanyp, osy audannyŋ da «Qūrmettı azamaty» atanyp jatyrsyz. Äŋgımenıŋ älqissasyn özıŋız jaily bastasaq. Ǧūmyrnamaŋyzǧa qysqaşa toqtalyp ötsek qalai qaraisyz?
– Tuǧan jerım Jambyl audany bolǧanymen, qazırgı taŋda Şamalǧan auylynda tūramyn. Mektep qabyrǧasynan keiın, sovet armiiasy jasaq mektebın tämamdadym. Äskeri boryşymdy İran, Siriia, Auǧanstan siiaqty elderde ötep, oqtyŋ ortasynda Otan aldyndaǧy mındetımdı oryndadym. Alǧaşqy qyzmetım osy äskeri salamen bailanysty bolǧandyqtan, sonyŋ arqasynda ŪQK-nıŋ podpolkovnigı şenındegı ofiserlık ataǧyna deiın jettım. 1988-1992 jyldary Türkiia elınde barlau qyzmetınde boldym. Oǧan deiın Qarasai audanynda bıraz jauapty qyzmetterdı atqardym. Atap aitar bolsaq, Şamalǧanda injener, bas energetik, osy auyldaǧy keŋşarda partorg, keiın profkomda bıraz lauazymdy jūmystardy atqardym. Sonymen qatar, äkımdıkte käsıpodaq komitetın basqardym.
– Sızdıŋ dın jolynda qyzmet etuıŋızge ne türtkı boldy? Sol jaiynda aşyp aita alasyz ba?
– Dınge degen betbūrys sol Türkiia elınde jürgen kezde bastaldy. Ystambūl qalasynyŋ är būryşynda azannyŋ dausy estıletın. Keiın osy memlekette dıni sauatymdy aşyp, tört jyl boiy islam qaǧidattaryn üirendım. Otanǧa oralǧan soŋ da ony jalǧastyrdym. Qazaqstandaǧy müftiiatta eŋbek ettım. Sol kezdegı bas müfti Ratbek qajynyŋ nūsqaulyǧymen Päkıstannyŋ astanasy – İslamabadtaǧy halyqaralyq universitette bılımımdı jetıldırdım. 1993-1996 jyldary Şamalǧan auylynda imam boldym. Bır üidı öz qarajatyma satyp alyp, sol baspanany meşıtke ainaldyrdym. Keiın būl auylda säuletı jarasqan jaŋadan Alla üiı boi kötergen soŋ, jaŋaǧy eskı meşıttı jeke üi retınde köpbalaly anaǧa syiǧa tarttym. Özım, mıne, Täuelsızdık jyldarynan berı, iaǧni 96-şy jyldan bastap Jambyl audanynyŋ Qarǧaly auylyndaǧy «Sät» meşıtınde bas imamdyq qyzmettemın.
– Rasymen de, aqsaqal, egemendık alǧaly talai kezeŋge kuäger ekensız. Osy täuelsız el bolu baqytyn tüsındırıp berıŋızşı. Onyŋ bügıngı, odan keiıngı ūrpaqqa qanşalyqty qymbat ärı amanat ekenın aityp ötseŋız.
– Būl täuelsızdıktı babalar aŋsady. Bır ökınıştısı, sony köre almady. Alaida, osy jolda olar basyn bäigege tıgıp, elım, jerım dep qūrban bolyp ta kettı emes pe?! Aşarşylyqtan da qazaq zardap şektı. Būnyŋ barlyǧy tarih betterınde taiǧa taŋba basqandai jazuly. Bız sonau 80-şı jyldary da jaqsy ömırdı sürgen edık dep aituǧa bolady. Şyn mänınde, täuelsızdık baqyty 1986 jyly oryn alǧan Jeltoqsan köterılısınen keiın bızge būiyrdy deuge äbden negız bar. Keŋes ökımetı 1991 jyly ydyrap, keiın egemendıgımızdı alyp, azat el retınde börkımızdı aspanǧa laqtyrdyq. Būl – baǧa jetpes bailyq. Sol jyldary düniege kelgen balalar bügıngı taŋda 30 jasqa keldı. Olar täuelsızdıktıŋ qalai kelgenın sezbedı. Bälkım, jas şaǧynda ūǧyna da almaǧan şyǧar… İä, eŋsemızdı tıktep, beibıt zamannyŋ ornauynda būl rette Elbasy N.Nazarbaevtyŋ yqpaly zor. Saryarqanyŋ tösınde astanamyzdy tūrǧyzdy. Memlekettı basqaryp otyryp, el erteŋın oilau ekınıŋ bırınıŋ qolynan kele bermeidı. Būnyŋ bärı kımge arnaldy? Ärine, keleşek ūrpaq üşın. Keide osyndai baǧa jetpes qūndylyqty tüsıne almai, qadırın bılmei jatamyz. Ūlan baitaq jerdıŋ, ana tıldıŋ, öz rämızımızdıŋ baryn bılgen, ony süie bılgen adam ǧana baqytty dep oilaimyn.
– Seiıtqali ata, täu eter täuelsızdıkttıŋ qymbattylyǧyn sezınuı tiıs bügıngı ūrpaqqa köŋılıŋız tolady ma?
– Ärine, rizamyn. Köŋılım tolady. Olar eldıŋ erteŋı ǧoi. Menı quantatyny – olardyŋ bılımge ūmtylyp, zamanaui tehnologiiany erkın meŋgeruı. Uaqyt talabymen jastardyŋ oiy ūşqyr bolyp körınedı. Degenmen de, qai-qaisysy bolsyn, ötkenın ūmytpai, tılın, dının, ata-babadan miras bolyp qalǧan salt-dästürın ūlyqtai bılu kerek dep oilaimyn. Äsırese, ana tılımızde şorqaq söileitınderdı körıp, ışım qanjylaidy. Bärıne topyraq şaşudan aulaqpyn. Sonda da öz jerımızde tūryp, asymyzdy ışıp, memlekettık tılge degen qūrmet bolu kerek dep esepteimın. Bärı uaqyttyŋ enşısınde ǧoi. Sol ūrpaqtyŋ ūlaǧatty boluy üşın tabandylyq tanytudan şarşamaspyz.
– Jastardyŋ dın jolynda jürgenın qūptaisyz ba? Közqarasyŋyz qalai?
– Dınnıŋ dūrys baǧytyn ūstanǧan jandardy qoldaimyn. Qazaqta mynadai jaqsy söz bar: «Auru astan, dau qaryndastan, dert dınsızdıkten». Mıne, osydan-aq tüsınuge bolady. Dını būzylǧannyŋ qoǧamy da terıs özgeredı. Otbasy qūndylyǧy joǧalyp, ūrpaq tärbiesı esten şyǧady. Sondyqtan dınge bet būrǧanda da abailau kerek. İmam bolǧaly talai adasqandarmen de alystyq. Ony nesın jasyramyz. Dūrys bılımge qūştar bolyp, sanamyzdy ulaityn piǧyldardan ada bolu kerek. Özım de osy baǧytta şäkırtterıme bar bılgenımdı jetkızıp, adaldyqqa tärbieleumen kelemın.
– Sızdı batagöi qariia deidı jūrt. Tıptı jaqynda «Qazaq biler ortalyǧy» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ kuälıgın de alypsyz. Qūtty bolsyn! Özıŋızden bata-tılek sūrauşylar köp pe?
– El aldynda jürgendıkten, köpşılık ortada köp bolǧandyqtan aqyl-keŋesımdı, aq batamdy sūrap jatatyny ras. «Jaqsy söz – jarym yrys» degendei, jürekjardy nietımdı bıldıruden arylmaimyn. Men 1994 jyly QR Tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Äbışūly osy audanǧa arnaiy kelgende ol kısıge de aq batamdy arnaǧan adammyn. Elbasy sol kezde äke-şeşesınıŋ basyna menı alyp baryp, Qūran baǧyştatty. Keiın Şamalǧan auylyndaǧy şaŋyraǧyna baryp, süiıktı jary Sara Alpysqyzy bärımız dastarhandas boldyq. El aǧasy maǧan qūrmet körsetıp, üstıme şapan japty. Men de ızgı ıltipatymdy bıldırıp, «Maqtanyşym – Otanym, bailyǧym – otbasym, Qūran – ruhani bailyǧym» dep ızgı tılegımdı arnap, qasiettı Qūran kıtaby men täspını syiǧa tarttym. Nūr-aǧa ony erekşe yqylaspen qabyl aldy. Syiymdy üiındegı bölmesınde saqtaitynyn aityp, rizaşylyǧyn jetkızdı. Mıne, osyndai ardaqty azamattarǧa degen jyly lebızımdı bıldırgen jaiymyz bar. Endı aita bersek köp qoi, ondai tızımder. Bır-bırımızge jaqsylyq tılep jürgenge ne jetsın!
– «Aqsaqaldan bata alǧan – Qūdaidyŋ rahmetıne jolyǧar» demekşı, endeşe bataŋyzdy berıŋız. Elge, jūrtqa ne tıleisız?
– El aman, jūrtymyz tynyş bolsyn! Eldıŋ eŋsesı biık, täuelsızdıgımız baiandy bolyp, beibıt zamanda ǧūmyr keşe bereiık. Ūrpaǧymyz ūlyqty, bereke-bırlıgımız ajyramasyn!
– Äŋgımeŋızge rahmet, aqsaqal, özıŋızge de bar jaqsylyqty tıleimız!
Sūhbattasqan: Didar MÄLIKŪLY
