Seıitqalı aqsaqaldy dúıim jurt kógildir ekran arqyly onyń taǵylymǵa toly áńgimelerimen jaqsy tanıdy. Alpystyń jeteýinen asqan atamyzdyń urpaq tárbıesine, din salasyna sińirgen eńbegi zor. Qımyly shapshań qarııa áli kúnge deıin sporttan qol úzgen emes. Ǵumyrynyń jartysyn áskerı qyzmetke arnaǵanymen, búgingi tańda ıslam qundylyqtaryn nasıhattap, ımandylyq jolynda qyzmet atqaryp keledi.
Jambyl aýdanynda dúnıege kelgen Seıitqalı Ybytaev biraz jyldan beri qasıetti Qarasaı jeriniń Shamalǵan aýylynda turady. Aýdannyń áleýetin arttyrýǵa úles qosyp júrgen aqylshy atalardyń biri desek artyq aıtqandyq emes. Halqyna qadirli, ortaǵa syıly Seıitqalı Esimbekulynyń táýelsizdik jyldarǵa deıin kórgen-bilgeni, sanasyna túıgeni, egemendiktiń qanshalyqty qasterli ekeni, árıne, jeke óz basyna belgili. Ǵumyrlyq ustanymy ózgelerge ǵıbrat bolsyn, bataly sózi búgingi jasty jigerlendirsin, «táýelsizdik» uǵymy qanshalyqty qymbat ekenin uǵyndyrsyn degen oımen onyń jumys orny «Sát» meshitine arnaıy bas suǵyp, qarasaılyq qarııamen suhbattasýdy jón sanadyq.
– Seıitqalı ata, aldymen mereıli marapatyńyz qutty bolsyn. Osyǵan deıin Jambyl aýdanynyń «Qurmetti azamaty» degen ataǵyńyz bar ekenin estigen edik. Endi, mine, Qarasaı jerine sińirgen eńbegińiz baǵalanyp, osy aýdannyń da «Qurmetti azamaty» atanyp jatyrsyz. Áńgimeniń álqıssasyn ózińiz jaıly bastasaq. Ǵumyrnamańyzǵa qysqasha toqtalyp ótsek qalaı qaraısyz?
– Týǵan jerim Jambyl aýdany bolǵanymen, qazirgi tańda Shamalǵan aýylynda turamyn. Mektep qabyrǵasynan keıin, sovet armııasy jasaq mektebin támamdadym. Áskerı boryshymdy Iran, Sırııa, Aýǵanstan sııaqty elderde ótep, oqtyń ortasynda Otan aldyndaǵy mindetimdi oryndadym. Alǵashqy qyzmetim osy áskerı salamen baılanysty bolǵandyqtan, sonyń arqasynda UQK-niń podpolkovnıgi shenindegi ofıerlik ataǵyna deıin jettim. 1988-1992 jyldary Túrkııa elinde barlaý qyzmetinde boldym. Oǵan deıin Qarasaı aýdanynda biraz jaýapty qyzmetterdi atqardym. Atap aıtar bolsaq, Shamalǵanda ınjener, bas energetık, osy aýyldaǵy keńsharda partorg, keıin profkomda biraz laýazymdy jumystardy atqardym. Sonymen qatar, ákimdikte kásipodaq komıtetin basqardym.
– Sizdiń din jolynda qyzmet etýińizge ne túrtki boldy? Sol jaıynda ashyp aıta alasyz ba?
– Dinge degen betburys sol Túrkııa elinde júrgen kezde bastaldy. Ystambul qalasynyń ár buryshynda azannyń daýsy estiletin. Keıin osy memlekette dinı saýatymdy ashyp, tórt jyl boıy ıslam qaǵıdattaryn úırendim. Otanǵa oralǵan soń da ony jalǵastyrdym. Qazaqstandaǵy múftııatta eńbek ettim. Sol kezdegi bas múftı Ratbek qajynyń nusqaýlyǵymen Pákistannyń astanasy – Islamabadtaǵy halyqaralyq ýnıversıtette bilimimdi jetildirdim. 1993-1996 jyldary Shamalǵan aýylynda ımam boldym. Bir úıdi óz qarajatyma satyp alyp, sol baspanany meshitke aınaldyrdym. Keıin bul aýylda sáýleti jarasqan jańadan Alla úıi boı kótergen soń, jańaǵy eski meshitti jeke úı retinde kópbalaly anaǵa syıǵa tarttym. Ózim, mine, Táýelsizdik jyldarynan beri, ıaǵnı 96-shy jyldan bastap Jambyl aýdanynyń Qarǵaly aýylyndaǵy «Sát» meshitinde bas ımamdyq qyzmettemin.
– Rasymen de, aqsaqal, egemendik alǵaly talaı kezeńge kýáger ekensiz. Osy táýelsiz el bolý baqytyn túsindirip berińizshi. Onyń búgingi, odan keıingi urpaqqa qanshalyqty qymbat ári amanat ekenin aıtyp ótseńiz.
– Bul táýelsizdikti babalar ańsady. Bir ókinishtisi, sony kóre almady. Alaıda, osy jolda olar basyn báıgege tigip, elim, jerim dep qurban bolyp ta ketti emes pe?! Asharshylyqtan da qazaq zardap shekti. Bunyń barlyǵy tarıh betterinde taıǵa tańba basqandaı jazýly. Biz sonaý 80-shi jyldary da jaqsy ómirdi súrgen edik dep aıtýǵa bolady. Shyn máninde, táýelsizdik baqyty 1986 jyly oryn alǵan Jeltoqsan kóterilisinen keıin bizge buıyrdy deýge ábden negiz bar. Keńes ókimeti 1991 jyly ydyrap, keıin egemendigimizdi alyp, azat el retinde bórkimizdi aspanǵa laqtyrdyq. Bul – baǵa jetpes baılyq. Sol jyldary dúnıege kelgen balalar búgingi tańda 30 jasqa keldi. Olar táýelsizdiktiń qalaı kelgenin sezbedi. Bálkim, jas shaǵynda uǵyna da almaǵan shyǵar… Iá, eńsemizdi tiktep, beıbit zamannyń ornaýynda bul rette Elbasy N.Nazarbaevtyń yqpaly zor. Saryarqanyń tósinde astanamyzdy turǵyzdy. Memleketti basqaryp otyryp, el erteńin oılaý ekiniń biriniń qolynan kele bermeıdi. Bunyń bári kimge arnaldy? Árıne, keleshek urpaq úshin. Keıde osyndaı baǵa jetpes qundylyqty túsine almaı, qadirin bilmeı jatamyz. Ulan baıtaq jerdiń, ana tildiń, óz rámizimizdiń baryn bilgen, ony súıe bilgen adam ǵana baqytty dep oılaımyn.
– Seıitqalı ata, táý eter táýelsizdikttiń qymbattylyǵyn sezinýi tıis búgingi urpaqqa kóńilińiz tolady ma?
– Árıne, rızamyn. Kóńilim tolady. Olar eldiń erteńi ǵoı. Meni qýantatyny – olardyń bilimge umtylyp, zamanaýı tehnologııany erkin meńgerýi. Ýaqyt talabymen jastardyń oıy ushqyr bolyp kórinedi. Degenmen de, qaı-qaısysy bolsyn, ótkenin umytpaı, tilin, dinin, ata-babadan mıras bolyp qalǵan salt-dástúrin ulyqtaı bilý kerek dep oılaımyn. Ásirese, ana tilimizde shorqaq sóıleıtinderdi kórip, ishim qanjylaıdy. Bárine topyraq shashýdan aýlaqpyn. Sonda da óz jerimizde turyp, asymyzdy iship, memlekettik tilge degen qurmet bolý kerek dep esepteımin. Bári ýaqyttyń enshisinde ǵoı. Sol urpaqtyń ulaǵatty bolýy úshin tabandylyq tanytýdan sharshamaspyz.
– Jastardyń din jolynda júrgenin quptaısyz ba? Kózqarasyńyz qalaı?
– Dinniń durys baǵytyn ustanǵan jandardy qoldaımyn. Qazaqta mynadaı jaqsy sóz bar: «Aýrý astan, daý qaryndastan, dert dinsizdikten». Mine, osydan-aq túsinýge bolady. Dini buzylǵannyń qoǵamy da teris ózgeredi. Otbasy qundylyǵy joǵalyp, urpaq tárbıesi esten shyǵady. Sondyqtan dinge bet burǵanda da abaılaý kerek. Imam bolǵaly talaı adasqandarmen de alystyq. Ony nesin jasyramyz. Durys bilimge qushtar bolyp, sanamyzdy ýlaıtyn pıǵyldardan ada bolý kerek. Ózim de osy baǵytta shákirtterime bar bilgenimdi jetkizip, adaldyqqa tárbıeleýmen kelemin.
– Sizdi batagóı qarııa deıdi jurt. Tipti jaqynda «Qazaq bıler ortalyǵy» qoǵamdyq birlestiginiń kýáligin de alypsyz. Qutty bolsyn! Ózińizden bata-tilek suraýshylar kóp pe?
– El aldynda júrgendikten, kópshilik ortada kóp bolǵandyqtan aqyl-keńesimdi, aq batamdy surap jatatyny ras. «Jaqsy sóz – jarym yrys» degendeı, júrekjardy nıetimdi bildirýden arylmaımyn. Men 1994 jyly QR Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Ábishuly osy aýdanǵa arnaıy kelgende ol kisige de aq batamdy arnaǵan adammyn. Elbasy sol kezde áke-sheshesiniń basyna meni alyp baryp, Quran baǵyshtatty. Keıin Shamalǵan aýylyndaǵy shańyraǵyna baryp, súıikti jary Sara Alpysqyzy bárimiz dastarhandas boldyq. El aǵasy maǵan qurmet kórsetip, ústime shapan japty. Men de izgi iltıpatymdy bildirip, «Maqtanyshym – Otanym, baılyǵym – otbasym, Quran – rýhanı baılyǵym» dep izgi tilegimdi arnap, qasıetti Quran kitaby men táspini syıǵa tarttym. Nur-aǵa ony erekshe yqylaspen qabyl aldy. Syıymdy úıindegi bólmesinde saqtaıtynyn aıtyp, rızashylyǵyn jetkizdi. Mine, osyndaı ardaqty azamattarǵa degen jyly lebizimdi bildirgen jaıymyz bar. Endi aıta bersek kóp qoı, ondaı tizimder. Bir-birimizge jaqsylyq tilep júrgenge ne jetsin!
– «Aqsaqaldan bata alǵan – Qudaıdyń rahmetine jolyǵar» demekshi, endeshe batańyzdy berińiz. Elge, jurtqa ne tileısiz?
– El aman, jurtymyz tynysh bolsyn! Eldiń eńsesi bıik, táýelsizdigimiz baıandy bolyp, beıbit zamanda ǵumyr keshe bereıik. Urpaǵymyz ulyqty, bereke-birligimiz ajyramasyn!
– Áńgimeńizge rahmet, aqsaqal, ózińizge de bar jaqsylyqty tileımiz!
Suhbattasqan: Dıdar MÁLIKULY
