Biz kóbine táýelsizdik týraly aıtqanda, ne 90-jyldardyń basyndaǵy kezeńdi sıpattaımyz, ne búgingi nátıjege toqtalamyz, aradaǵy bolǵan jekelegen oqıǵalardy, ótken jyldardy kóp eske túsirmeımiz. «Zaman jarshysy» gazeti «Táýelsiz Qazaqstannyń saıası tarıhy: Oqıǵalar jylnamasy» atty kitaptyń negizinde oqyrman nazaryna 1991-2014 jyldar aralyǵyndaǵy saıası oqıǵalar hronıkasyn usynady.
1991 jyl jeltoqsan. Tuńǵysh ret jalpyhalyqtyq daýys berý jolymen Qazaqstan Prezıdentin saılaý rásimi ótkizildi. Saılaý nátıjesinde Nursultan Ábishuly Nazarbaev kópshilik daýyspen (98,76%) jeńiske jetti.
1992 jyl Táýelsizdiktiń alǵashqy jyly Qazaqstan úshin ózin álemge tanytý jyly boldy. Birikken Ulttar Uıymyna jáne basqa da iri halyqaralyq uıymdarǵa múshe bolyp qabyldandy. Kóptegen iri memlekettermen tikeleı saıası-ekonomıkalyq qatynas ornaı bastady. Sonymen birge 1992 jyl KSRO-nyń kezinde bastalǵan jáne Odaqtyń ydyraýymen kúsheıe túsken ekonomıkalyq daǵdarysqa qarsy júıeli kúrestiń bastalǵan jyly boldy. Reseıde 1992 jyly baǵany erkine jibergendikten Qazaqstan kúrdeli sharalar qabyldaýǵa jáne «shok terapııasyn» júzege asyrýǵa kiristi. Qazaqstanda ınflıaııa jyl aıaǵynda 3000 paıyzǵa jetti. Ekonomıkalyq daǵdarystyń kúsheıip jáne til máselesine baılanysty qoǵamda saıası jiktelis tereńdeı bastady.
1993 jyl táýelsiz Qazaqstan tarıhyndaǵy ekonomıkalyq daǵdarystyń eń tereńdegen jyly boldy. Naýryz aıynda eldegi qunsyzdaný proesi gıperınflıaııaǵa aınaldy. 1993 jyly elektr energııasy men gaz baǵasy myńdaǵan esege kóterildi. Jalaqynyń keshiktirilip berilýi barlyq salada kúsheıe bastady. Halyqtyń áleýmettik jaǵdaıy kúrt quldyrap ketti. Osyndaı jaǵdaılarǵa baılanysty Qazaqstanda qarasha aıynda ulttyq valıýta – teńge engizildi. Ekonomıkalyq jaǵdaıdyń qıyndaýy áleýmettik toptardyń saıası talaptaryn tujyrymdaǵan saıası partııalardyń paıda bolýyna áser etti. 1993 jyldyń sońynda Qazaqstanda 4 saıası partııa tirkeldi. Olar: Soıalıstik partııa, Qazaqstannyń Respýblıkalyq partııasy, «Qazaqstannyń Halyq Kongresi» jáne Kommýnıstik partııa. Qoǵamdyq qozǵalystardan – ıadrolyq jarylysqa qarsy «Nevada – Semeı», azamattyq «Azat» qozǵalysy jáne «Qazaqstannyń halyq birligi» odaǵy, 11 respýblıkalyq ulttyq mádenı toptar tirkeldi. Respýblıkada 300-den asa qoǵamdyq-saıası uıymdar, 68 ár túrli qorlar tirkeýge alyndy. 1993 jyldyń sońyna qaraı qoǵamdyq-saıası qozǵalystar uıymdasqan saıası kúshke aınaldy.
1994 jyl Qazaqstan tarıhynda tuńgysh ret saıası partııalar men qozǵalystar bıliktiń naqty tutqalaryna qol jetkizýi memlekettik baǵdarlamalardyń qalyptasýyna jáne qabyldanýyna yqpal etý múmkindigin aldy. Respýblıka Úkimetinde jańa Parlament týraly Zań jobasy boıynsha jumystar júrgizilip, Parlament saılaýy ótti. Nátıjesinde Respýblıkada kóp partııalyqtyń qalyptasýy oryn aldy. Prezıdent Jarlyǵymen «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik eksport-ımport banki» quryldy. Eldegi áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıdyń álsireýi nátıjesinde ishki jalpy ónim aldyńǵy jyldyń kórsetkishterine qaraǵanda 27%-ǵa deıin qysqardy. Ulttyq altyn-valıýta rezervi 805,221 mln. AQSh dollaryn qamtydy. QR Parlamenti strategııalyq mańyzdy «Munaı týraly» Zań jobasyn qabyldady. Elimizdegi atom jarylystarynyń nátıjelerin joıý is-sharalary aldyńǵy qatarly máselelerdiń biri retinde anyqtaldy. Álemniń ıadrolyq derjavalary beıbit damý jolyn tańdaǵan Qazaqstannyń qaýipsizdigine kepildeme berdi. Baıqońyr ǵarysh aılaǵyn paıdalaný jóninde Qazaqstan men Reseı arasynda kelisimge qol jetkizildi. Halyqaralyq uıymdardyń Aral teńizin qaıta jandandyrýmen sol aımaqtardyń ekologııalyq máselelerin sheshý baǵytyndaǵy is-sharalary bastaý aldy. Jalpy, Qazaqstan 1994 jyly shetel memleketterimen dostastyq kelisimder men ekonomıkalyq yntymaqtasý salasynda birqatar kelisimsharttarǵa qol jetkizdi.
1995 jyl El táýelsizdigi ornaǵan kúnnen bastap, álemdik sahnada Qazaqstan ózin kópultty, beıbit memleket retinde tanytýda. Osyǵan dálel retinde Prezıdent Jarlyǵymen Qazaqstan halyqtary Assambleıasy quryldy. N.Nazarbaev Qazaqstan úshin tarıhı mańyzdy oqıǵa dep atap ótken tól teńgemizdi shyǵarý fabrıkasynyń ashylý rásimi ótti. Osy ýaqyttyń ishinde ulttyq valıýtamyz — teńgeniń tuǵyry bekidi, elimizde makroekonomıkalyq turaqtandyrý proesi iske asty. Qazaqstannyń ekonomıkalyq-qarjylyq táýelsizdigi tolyq aıqyndalyp boldy. Respýblıkalyq referendýmda Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Konstıtýııasy qabyldandy. Jalpyhalyqtyq referendýmda qabyldanǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýııasynda «Parlament» uǵymy alǵash ret resmı túrde bekitildi. Áleýmettik-ekonomıkalyq mańyzy bar «Jekeshelendirý týraly» Zań qabyldandy. Munaı óndirisiniń damýynda «Batys Qazaqstan – Qumkól» munaı qubyry iske qosyldy. Qazaqstan Prezıdenti N.Á.Nazarbaev ekijaqty baılanystardy damytý, respýblıkada ekonomıkalyq reformalardy tereńdetýge qolaıly jaǵdaı týǵyzýdy baqylaýǵa alý mindetterin aldyńǵy qatarly máseleler tizbegine engizdi.
1996 jyl Respýblıkada oryn alǵan áleýmettik jaǵdaıdyń turaqsyzdaný kórinisteri kóptegen kásiporyn jumysshylaryn jalaqy máselelerine qatysty qarsylyq akııalaryn uıymdastyrýyna sebepker boldy. 1994 jylǵy kórsetkishpen salystyrǵanda, jumyssyz qalǵandar sany 1,8 esege úlǵaıdy. Respýblıkada kishi kásipkerlikti qoldaý boıynsha memlekettik deńgeıde baǵdarlamalar iske kosyldy. Qazaqstan yntymaqtasý maqsatynda qurylǵan «Shanhaı bestigi» uıymyna múshe bola otyryp, óziniń saıası qatynastardaǵy ornyn aıqyndaı tústi. Respýblıkanyń jalpy syrtqy saıası basymdyqtary men árbir elmen qarym-qatynasynan bastap, Kaspıı teńiziniń quqyqtyq mártebesi týraly kelissózder belsendi júrgizildi. Memleketimizdiń tabıǵı resýrstaryn raıonaldy keshendi ıgerý negizinde aımaqtyń damýyn tezdetý, joǵary tıimdiligi bar eksportqa baǵyttalgan óndiristerdi qurý, ekonomıkanyń álemdik sharýashylyq júıesine josparly qosylý jáne áleýmettik damý máseleleri qatań baqylaýǵa alyndy.
1997 jyl Qazaqstan Respýblıkasynyń aldaǵy ýaqyttaǵy áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń strategııalyq jospary aıqyndaldy. Eldegi saıası partııalar, qogamdyq birlestikter men ulttyq mádenı ortalyqtar áleýmettik-ekonomıkalyq qıyndyqtarmen kúresý maqsatynda memlekettik bılik organdarymen birlesip qyzmet etý kelisimine qol jetkizdi. Jalaqy men zeınetaqy boıynsha qaryzdy tóleý, shaǵyn bıznesti damytý, jekeshelendirýdi jedeldetý máselelerin Elbasy óz baqylaýyna aldy. Qarjy ınstıtýttaryn damytýdy qoldaý baǵdarlamasy iri batys bankteriniń qoldaýymen edáýir alǵa jyljı bastady. Qazaqstandyq bankterdiń ınstıtýıonaldy damýy men Qazaqstan bank júıesiniń álemdik qarjy júıesine tere ıntegraııalanýy kórinis tapty. Import pen eksport taýarlaryna baılanysty syrtqy saýda úderisteri men kedendik salyqqa qatysty barlyq máselelerge qolaıly rejım jasaý alǵa tartyldy. Egemendiktiń mańyzdy sharty bolyp tabylatyn memlekettik shekara máseleleri boıynsha Reseı, Qytaı, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan arasyndaǵy memlekettik shekaralardyń myzǵymastygy týraly kelisimge qol jetkizildi. Ulttyq ereksheligi zor «Qazaqstan Respýblıkasyndagy tilder týraly» Zańy bekitildi. Prezıdent N.Á.Nazarbaevtyń «Qazaqstan-2030» el damýynyń strategııalyq jospary jasaqtalyp, Elbasynyń halyqqa Joldaýynda Qazaqstan 2030 jyly damyǵan, saıası turaqty memleket úlgisi retinde birinshi ortaazııalyq «barys» memleketi bolýy qajet degen maqsat qoıdy. QR-nyń astanasy Astana qalasyna kóshirildi jáne Astana resmı túrde Qazaqstan astanasy mártebesine ıe boldy.
