Mansap pen otbasyn, ulttyq qundylyq pen zamanaýı ilgerleýdi qosa ustanyp júrgen arýlarymyzdy maqtanyshpen aıtsaq bolady. Ult kelbetine úlgi, jastarǵa baǵdar. Kóktemniń shýaqty merekesinde Qazaqstan ınjenerlik-tehnologııalyq ýnıversıtetiniń rektory, qaýymdastyrylǵan professor, aıaýly otanasy Sársenbekova Gúlnár Álibekqyzymen merekelik suhbatymyzdy usynamyz.
- Otbasy-mansap-ǵylym úshtigin qatar alyp júrsiz. Úshtikti myǵym ustaýda neni eskeresiz?
- Rahmet, jaqsy suraq. Úshtikti myǵym ustaýda baqytty bolýdy eskeremin. Baqyt degendi – ózimmen tepe-teńdikte bolý dep túsinemin. Ózimdi baqytty etýdegi atqaratyn is-sharalarymnyń ortama da tıgizetin paıdaly jaǵy árdaıym birinshi kezekte. Adam baqytty bolǵan saıyn ony ıgi isterge jigerlendiretin kúsh te joǵalmaıdy.
Albert Eınshteın «Eger baqytty ómir súrgińiz kelse, adamdar men nárselerge emes, maqsatqa táýeldi bolyńyz», degen. Baqytty bolýdyń kilti mıssııańdy durys anyqtaý, ómirińdi durys úıymdastyra bilýde. Halyq danalyǵy: «Amandyqta qadir joq – aldyrǵan kúnde bilersiń, densaýlyqta qadir joq – aýyrǵan kúnde bilersiń, qolda bar jaqsynyń qadiri joq, aırylyp qalǵan kúni bilersiń», degen. Baqytty ustap turý úshin unaǵan isińmen aınalysyp, aıanbaı eńbek ete bilý adamnyń úlken qasıetteriniń biri jáne ol túbinde jetistikke jetkizedi dep bilemin.
- Basshylyq etý áıel adamnyń minezin, bolmysyn ózgerte me?
- Ózgertedi. Ózińe syn kózben kóbirek qaraısyń, barlyǵy atynan shuǵyl sheshim qabyldaý, jaýapkershilik, ýaqytty tıimdi paıdalaný, birneshe jaýapty máseleni birge alyp júrý, tereńine úńilip, alystan boljaı bilý t.b. minezińe de bolmysyńa da áserin tıgizedi. Al áserdiń oń bolýy adamnyń ustanymyna, alǵan tárbıesine, ómirlik prınıpteri men anyqtap alǵan mıssııasyna, maqsatyna baılanysty. Qaı iste bolmasyn jaqsy nárse aıtamyn da jaqsy dúnıelerge qol jetkizetinime senimdi bolamyn! Qaı jańa iske bolmasyn shyǵarmashylyqpen kelip, ýaqytym men kúsh-jigerimdi aıamaımyn, áriptesterimdi de soǵan shaqyramyn. Jumsaqtyq pen qataldyqty qatar ustaýǵa tyrysamyn. Ortamdaǵy adamdardyń eń birinshi jaqsy qasıetterin kórip, baǵalaımyn. Qyzmettegi máseleni otbasyna ákelmeý nemese qyzmetti otbasyǵa ákelmeýdiń de bereri kóp. Áýletimizde nemere kelinderdiń úlkenimin. Ata-enemniń, otaǵasynyń abyroıyn ózimnen de joǵary qoıamyn. Ózime qımaı turǵan zatpen otbasymmen áriptesterimmen oılanbaı bólisemin. Adamdarmen jaqsy qarym-qatynasta bolýdy qatty baǵalaımyn. Aǵaıynnyń toı, jaqsylyqtarynda aqyldasý shaıyna únemi shaqyrylamyn. Pikirimdi naqty, dálelmen qysqa da nusqa aıtamyn. Sonan soń, qandaı sheshimge kelseńizder de men qyzmetke daıynmyn dep ruqsat surap qyzmetke asyǵamyn. Jan-jaqty damýda únemi ózimdi qamshylap otyramyn. Emoııa jeteginde ketpeý. Fıtnes, salaýatty ómir saltyn ustaý, tańerteń júgirýdi ádetke aınaldyrdym. Talapshylmyn. Qyzmette áriptesterdiń otbasylyq jaǵdaıynan habardar bolyp otyramyn. Eń bastysy qandaı jaǵdaı týyndamasyn Adam bolyp qalǵym keledi. Abaı danalyǵy aqyldy saqtaıtuǵyn minez saýyty arly bolsań buzylmaıtyndyǵyn aıtady. Ertede bata alýǵa barǵan bozbalaǵa dana qart «ÁKIM bol!» dep bata bergen eken deıdi. Iaǵnı «Ádiletti, Kishipeıil, Izetti, Meıirimdi». Mansap ta, baılyq ta qoldyń kiri. Taza, aıanbaı jasaǵan eńbegińniń nany qashanda tátti ekenin eskerip júremin. Halyq danalyǵy, Abaı danalyǵy, ulttyq qundylyqtarymyz ómirimizdiń temirqazyǵy ǵoı!
- Otbasy uıytqysy - ana. Qyzmetpen júrip, otbasy sharýashylyǵymen qanshalyqty aınalysasyz? Otaǵasy baby, bala-shaǵa tárbıesin dóńgeletý týraly syr shertseńiz.
- Suraǵyńyzǵa rahmet. Men ómirlik kredomdy anyqtaýda eń aldymen ómirge kelýdegi maqsattyń aıqyn bolýymen baılanystyramyn. Áıel qandaı dárejede jumys jasasa da, onyń eń basty mindeti – ómirge urpaq ákelý, ony tárbıeleý. Mıssııa dińgekteri otbasy, qyzmet, jeke bastyń damýy qoǵam múddesine saı toǵysýynda dep bilemin.
Qarqyny myqty zaman aǵysy adamdy óz arnasyna salýǵa tyrysyp aq baǵady, alaıda oǵan jol bermeı, kerisinshe sol arnany adam ózine táýeldi etse, maqsatyna jetedi. Maǵjan Jumabaev aıtady: «Áıel-Ana – barlyq qıyndyqty jeńetin sarqylmaıtyn kúsh, tirliktiń qaınar bulaǵy». Ómirdegi úlken maqtanyshym - otaǵasyna adal jar, balalaryma aıaýly ana, ata-eneme ıbaly kelin bolý qyzmetin atqarýdyń mańdaıyma jazylǵany. Árbir otbasynyń ulttyq dástúr, ádet-ǵurpyna súıengen tárbıesi bizde de qalyptasqan. Úlkenderdiń atyn atamaý, aldyn kesip ótpeý, úlkenge qurmetpen qaraý, kishige izet kórsetý, eńbekti úı úshinde jumyla jasaý, qatty sózge barmaı ym-ısharamen túsinisý, t.b. «Uldyń uıaty –ákege, qyzdyń uıaty –sheshege» degen halyqpyz. Bala-shaǵa tárbıesinde ustanatyn basty qaǵıdat – «Uıat bolmasyn». «Jetken árbir jetistikterimizge shúkirshilik etý». «Bireýdiń ala jibin attamaý». Eń bastysy otbasynda kórgeni jaqsy bolýyna úlken mán beremiz. Anamdy Mekkege jiberip aldyq. Ákem erte qaıtys boldy. Perzenttik paryzymdy qanshalyqty óteı aldym degen ókishim de joq emes... Ata-enemdi qolyma alyp, baǵyp otyrmyz. Aǵaıyndardyń, dostardyń jaqsylyǵyn da qaıǵysyn da bólisýge daıyn turamyz. Áýletimizde «abysyndar shaıy» jobasynyń avtorymyn. Tájirıbemizben bólisip, bir-birimizge kómektesip, áýlettiń balalardy tárbıeleý máselelerin sóz etemiz. Ata-ene baǵyp otyrǵan abysyndarymdy bizdiń úıde (kelinder ǵana bas qosqanda) tórge otyrǵyzamyn.
Bilim ordamyz - Qazaqstan ınjenerlik-tehnologııalyq ýnıversıtetinde karantınge deıin «Izgilik shaıy» jobasyn ákeldim. Ár juma saıyn ashanada dastarhan jaıylyp turady, stýdentter tegin shaı ishedi. Bastamany búkil ujym qoldap jalǵasyn taýyp keledi.
Ómirlik mıssııamnyń qaı dińgegi bolmasyn jalpyadamzattyq qundylyqtarǵa bastaıtyn ulttyq qundylyqtarmen úılesim tabýy men úshin mańyzdy.
- Taǵam qoldan daıyndaısyz ba, nan jaıý, kespe kesý, t,b?
- «As – adamnyń arqaýy». Asty qadirleı biletin ot kórgen, oshaq kórgen otbasynda tárbıelendim. Qaı ata-ana bolmasyn qyzynyń barǵan jerinde «baldaı batyp, sýdaı sińip» ketýin, jaqsy jar, izetti kelin, aıaýly ana bolýyn armandap, tárbıeleıdi. Anam úı sharýasynyń barlyq isterine tórt uldyń ishindegi erke de jalǵyz qyz demeı muqııat úıretti. Jastaıymnan qamyr ıleý, nan jaıý, pisirý, tipti «adamǵa jeti óner de az» dep kilem toqýdy da úırendim. Taǵamnyń barlyq túrin pisire alamyn: enem men dostarym - pisirgen etim men jaıǵan nanymdy; atam – qýyrǵan balyǵymdy; otaǵasy men anam – palaýymdy; túshpara men mantymdy – ulym, al nansalmamdy – baýyrlarym súısinip jeıdi. Ózime grýzın jáne shyǵys ashanasy unaıdy. «As atasy – nan». Nannyń túr-túrin: baýyrsaq, qattama, shelpek, usaq baýyrsaq, chak-chak, t.b. pisirgendi unatamyn. El men eldi, aǵaıyndy jaqyndastyratyn, jaqsylar men jaısańdardy qurmetteýdi halqymyz keń jaıylǵan dastarqany arqyly kórsetken.
- Basshy retinde basty ustanymyńyz?
- «Armandaı bilý!» Ý. Garvard aıtqan eken «barlyq jaýapqa daıyn bolý múmkin emes, bastysy suraq qoıa bilý!». Túpki maqsatymdy alǵashqy jasaıtyn qadamymda oı eleginen ótkizip alamyn nemese basqasha aıtqanda baǵdarlap alýǵa tyrysamyn. Bir isti qolǵa alsam ýaqytymdy aıamaı ózimdi tolyǵymen soǵan arnaımyn. Búgin erteńgi bolashaǵymdy armandap, tek jaqsy dúnıelermen baılanystyramyn, senemin. Sol kezde kútpegen jaǵdaılarǵa da daıyn bolýǵa bolady dep túsinemin. Qıyndyqtar kezdesse, kemshilikti aldymen ózimnen izdeımin. Qataldyq pen jumsaqtyqtyń arasalmaǵyn ustaı bilýge tyrysamyn. Álem elderiniń mádenıetterine qyzyǵamyn. Bilim salasyndaǵy jetistikterin ýnıversıtet damýynda engizgim keledi. Ulybrıtanııa, Qytaı, Reseı, t.b. alys-jaqyn shetelderde bolyp, búgin ýnıversıtterimen baılanystamyz. Salaýatty ómir saltyn ózim úlgi bola júrip nasıhattaımyn. «Medeý», «Býtakovka», «Alma Arasan», «Esik kóli», t.b. ásem tabıǵat aıasyna saıahattaý, taýǵa shyǵý, tımbıldıng, sporttyq, ulttyq oıyndar oınaý ómir saltymyzǵa aınalyp keledi. Sebebi, tabıǵattyń adamǵa berer qýaty kóp, sony oryndy ala bilýge umtylamyn. «Ulyqtynyń ustanymy durys bolsa, aıtqany ámirsiz-aq oryndalady» degen sóz bar. Sóz ben isimniń qabysýyna úlken mán beremin. Kúsh-jigerimdi tıimdi jumsaǵym keledi. Basshylyq qyzmetimde aldymen kóshbasshylyq, sosyn menedjment.
- Stýdent jastarmen jumys jasap otyrsyz. Úlgi alady. Osy jaýapkershilikke qalaı mán beresiz?
- Úlken jaýapkershilikpen qaraımyn. Jalpy bilim berý mekemeleriniń qaı qaısysyn alsaq ta muǵalimsiz, oqytýshysyz elestetý múmkin emes. Onyń is-áreketi oqý ornyna tirshilik beredi, oqý-tárbıe orny ekenin tanytady. Y.Altynsarınniń muǵalim – mekteptiń júregi deýi de osydan shyǵar. Ýnıversıtetimizdi ýnıversıtet etip turǵan oqytýshynyń bilim, tárbıe berý qyzmeti men stýdenttiń bilimdi meńgerýge umtylysy. Ýnıversıtet eń birinshi tárbıe ordasy. Stýdent ýnıversıtetimizdiń basty qundylyǵy.
Jastarǵa óz baǵalaryn kóterip, mańyzdylyqtaryn sezinip, ómirdegi óz ornyn tabýda qıyndyqtardy jeńip shyǵýǵa daıyn bolýlaryna asa kóńil bólý kerek. Naryq zamanynda tez paıda taýyp, materıaldyq jaǵynan óskisi keletin jastarymyz da bar ekeni shyndyq. Olar nátıjeli bolýdyń joly osy eken deýi de múmkin. Ómirlik dos, joldas bola bilý, salaýatty ómir saltyn ustaný, kásibińniń myqty mamany bolý, bos sózge ermeý, maqtanshaqtyqtan saq bolý, óz paıdań úshin bireýge qııanat jasamaý, t.b. Ujymdyq mádenıetti, rýhtyń bıik bolýyna asa mán beremin. Meniń ortamnyń pikirinshe jaqsy qasıetterimniń biri ósek tasymaý, ótirik aıtpaý.
Osy oraıda halyq danalyǵynan myna sóz tirkesteri oıyma keledi: «Jaqsy bolsań jerdeı bol, bárin shydap kótergen; taza bolsań sýdaı bol, bárin jýyp ketirgen. Attan attyń nesi artyq, júrisi men kúshi artyq. Erden erdiń nesi artyq, erligi men isi artyq».
Jastarǵa aıtarym problemalardy emes, múmkindikterdi kóp izdeńizder!
- Arýlarǵa tilegińiz.
- Arý - otbasynyń kórki, uıytqysy. Meniń aıtarym, qymbatty arýlar ómirdiń barlyq salasynda jan-jaqty bolyńyzdar, genderlik saıasatty damytyńyzdar. Kásipti ıgerip, maman bolyńyzdar, úı turmysyn dóńgeletińizder, sportpen shuǵyldanyńyzdar, rýhanı damyńyzdar, bala tárbıesine kóńil bólińizder, hobbıińizben aınalysyńyzdar. Úıdiń qazyǵy bolyp, úıdiń azyǵyn ákelip júrgen azamatyńyzben birge jasańyzdar. Sizder jan-jaqty bolǵan saıyn, baqytty bolǵan saıyn otbasy, memleketimiz myqty bola túsedi.
Qymbatty Analar, arýlar! Sizderdi 8 naýryz merekesimen quttyqtaımyn! Ana – ómirdiń ózegi, tirshiliktiń kúre tamyry; ystyq yqylas pen meıirimniń, tazalyqtyń taýsylmas qaınar kózi! Kóktemniń shýaqty merekesi denderińizge saýlyq, otbastaryńyzǵa qut-bereke ákelip, qýanyshqa bólesin!
- Syr-suhbatyńyzǵa úlken alǵys aıtamyz. Sizdi de kóktemniń shýaqty merekesimen quttyqtap, isińiz alǵa asa bersin dep tileımiz.
Suhbatty júrgizgen Saıagúl Álimbekova
