Mansap pen otbasyn, ūlttyq qūndylyq pen zamanaui ılgerleudı qosa ūstanyp jürgen arularymyzdy maqtanyşpen aitsaq bolady. Ūlt kelbetıne ülgı, jastarǧa baǧdar. Köktemnıŋ şuaqty merekesınde Qazaqstan injenerlık-tehnologiialyq universitetınıŋ rektory, qauymdastyrylǧan professor, aiauly otanasy Särsenbekova Gülnär Älıbekqyzymen merekelık sūhbatymyzdy ūsynamyz.
- Otbasy-mansap-ǧylym üştıgın qatar alyp jürsız. Üştıktı myǧym ūstauda nenı eskeresız?
- Rahmet, jaqsy sūraq. Üştıktı myǧym ūstauda baqytty boludy eskeremın. Baqyt degendı – özımmen tepe-teŋdıkte bolu dep tüsınemın. Özımdı baqytty etudegı atqaratyn ıs-şaralarymnyŋ ortama da tigızetın paidaly jaǧy ärdaiym bırınşı kezekte. Adam baqytty bolǧan saiyn ony igı ısterge jıgerlendıretın küş te joǧalmaidy.
Albert Einştein «Eger baqytty ömır sürgıŋız kelse, adamdar men närselerge emes, maqsatqa täueldı bolyŋyz», degen. Baqytty boludyŋ kıltı missiiaŋdy dūrys anyqtau, ömırıŋdı dūrys üiymdastyra bılude. Halyq danalyǧy: «Amandyqta qadır joq – aldyrǧan künde bılersıŋ, densaulyqta qadır joq – auyrǧan künde bılersıŋ, qolda bar jaqsynyŋ qadırı joq, airylyp qalǧan künı bılersıŋ», degen. Baqytty ūstap tūru üşın ūnaǧan ısıŋmen ainalysyp, aianbai eŋbek ete bılu adamnyŋ ülken qasietterınıŋ bırı jäne ol tübınde jetıstıkke jetkızedı dep bılemın.
- Basşylyq etu äiel adamnyŋ mınezın, bolmysyn özgerte me?
- Özgertedı. Özıŋe syn közben köbırek qaraisyŋ, barlyǧy atynan şūǧyl şeşım qabyldau, jauapkerşılık, uaqytty tiımdı paidalanu, bırneşe jauapty mäselenı bırge alyp jüru, tereŋıne üŋılıp, alystan boljai bılu t.b. mınezıŋe de bolmysyŋa da äserın tigızedı. Al äserdıŋ oŋ boluy adamnyŋ ūstanymyna, alǧan tärbiesıne, ömırlık prinsipterı men anyqtap alǧan missiiasyna, maqsatyna bailanysty. Qai ıste bolmasyn jaqsy närse aitamyn da jaqsy dünielerge qol jetkızetınıme senımdı bolamyn! Qai jaŋa ıske bolmasyn şyǧarmaşylyqpen kelıp, uaqytym men küş-jıgerımdı aiamaimyn, ärıptesterımdı de soǧan şaqyramyn. Jūmsaqtyq pen qataldyqty qatar ūstauǧa tyrysamyn. Ortamdaǧy adamdardyŋ eŋ bırınşı jaqsy qasietterın körıp, baǧalaimyn. Qyzmettegı mäselenı otbasyna äkelmeu nemese qyzmettı otbasyǧa äkelmeudıŋ de bererı köp. Äuletımızde nemere kelınderdıŋ ülkenımın. Ata-enemnıŋ, otaǧasynyŋ abyroiyn özımnen de joǧary qoiamyn. Özıme qimai tūrǧan zatpen otbasymmen ärıptesterımmen oilanbai bölısemın. Adamdarmen jaqsy qarym-qatynasta boludy qatty baǧalaimyn. Aǧaiynnyŋ toi, jaqsylyqtarynda aqyldasu şaiyna ünemı şaqyrylamyn. Pıkırımdı naqty, dälelmen qysqa da nūsqa aitamyn. Sonan soŋ, qandai şeşımge kelseŋızder de men qyzmetke daiynmyn dep rūqsat sūrap qyzmetke asyǧamyn. Jan-jaqty damuda ünemı özımdı qamşylap otyramyn. Emosiia jetegınde ketpeu. Fitnes, salauatty ömır saltyn ūstau, taŋerteŋ jügırudı ädetke ainaldyrdym. Talapşylmyn. Qyzmette ärıptesterdıŋ otbasylyq jaǧdaiynan habardar bolyp otyramyn. Eŋ bastysy qandai jaǧdai tuyndamasyn Adam bolyp qalǧym keledı. Abai danalyǧy aqyldy saqtaitūǧyn mınez sauyty arly bolsaŋ būzylmaityndyǧyn aitady. Ertede bata aluǧa barǧan bozbalaǧa dana qart «ÄKIM bol!» dep bata bergen eken deidı. Iаǧni «Ädılettı, Kışıpeiıl, Izettı, Meiırımdı». Mansap ta, bailyq ta qoldyŋ kırı. Taza, aianbai jasaǧan eŋbegıŋnıŋ nany qaşanda tättı ekenın eskerıp jüremın. Halyq danalyǧy, Abai danalyǧy, ūlttyq qūndylyqtarymyz ömırımızdıŋ temırqazyǧy ǧoi!
- Otbasy ūiytqysy - ana. Qyzmetpen jürıp, otbasy şaruaşylyǧymen qanşalyqty ainalysasyz? Otaǧasy baby, bala-şaǧa tärbiesın döŋgeletu turaly syr şertseŋız.
- Sūraǧyŋyzǧa rahmet. Men ömırlık kredomdy anyqtauda eŋ aldymen ömırge keludegı maqsattyŋ aiqyn boluymen bailanystyramyn. Äiel qandai därejede jūmys jasasa da, onyŋ eŋ basty mındetı – ömırge ūrpaq äkelu, ony tärbieleu. Missiia dıŋgekterı otbasy, qyzmet, jeke bastyŋ damuy qoǧam müddesıne sai toǧysuynda dep bılemın.
Qarqyny myqty zaman aǧysy adamdy öz arnasyna saluǧa tyrysyp aq baǧady, alaida oǧan jol bermei, kerısınşe sol arnany adam özıne täueldı etse, maqsatyna jetedı. Maǧjan Jūmabaev aitady: «Äiel-Ana – barlyq qiyndyqty jeŋetın sarqylmaityn küş, tırlıktıŋ qainar būlaǧy». Ömırdegı ülken maqtanyşym - otaǧasyna adal jar, balalaryma aiauly ana, ata-eneme ibaly kelın bolu qyzmetın atqarudyŋ maŋdaiyma jazylǧany. Ärbır otbasynyŋ ūlttyq dästür, ädet-ǧūrpyna süiengen tärbiesı bızde de qalyptasqan. Ülkenderdıŋ atyn atamau, aldyn kesıp ötpeu, ülkenge qūrmetpen qarau, kışıge ızet körsetu, eŋbektı üi üşınde jūmyla jasau, qatty sözge barmai ym-işaramen tüsınısu, t.b. «Ūldyŋ ūiaty –äkege, qyzdyŋ ūiaty –şeşege» degen halyqpyz. Bala-şaǧa tärbiesınde ūstanatyn basty qaǧidat – «Ūiat bolmasyn». «Jetken ärbır jetıstıkterımızge şükırşılık etu». «Bıreudıŋ ala jıbın attamau». Eŋ bastysy otbasynda körgenı jaqsy boluyna ülken män beremız. Anamdy Mekkege jıberıp aldyq. Äkem erte qaitys boldy. Perzenttık paryzymdy qanşalyqty ötei aldym degen ökışım de joq emes... Ata-enemdı qolyma alyp, baǧyp otyrmyz. Aǧaiyndardyŋ, dostardyŋ jaqsylyǧyn da qaiǧysyn da bölısuge daiyn tūramyz. Äuletımızde «abysyndar şaiy» jobasynyŋ avtorymyn. Täjıribemızben bölısıp, bır-bırımızge kömektesıp, äulettıŋ balalardy tärbieleu mäselelerın söz etemız. Ata-ene baǧyp otyrǧan abysyndarymdy bızdıŋ üide (kelınder ǧana bas qosqanda) törge otyrǧyzamyn.
Bılım ordamyz - Qazaqstan injenerlık-tehnologiialyq universitetınde karantinge deiın «Izgılık şaiy» jobasyn äkeldım. Är jūma saiyn ashanada dastarhan jaiylyp tūrady, studentter tegın şai ışedı. Bastamany bükıl ūjym qoldap jalǧasyn tauyp keledı.
Ömırlık missiiamnyŋ qai dıŋgegı bolmasyn jalpyadamzattyq qūndylyqtarǧa bastaityn ūlttyq qūndylyqtarmen üilesım tabuy men üşın maŋyzdy.
- Taǧam qoldan daiyndaisyz ba, nan jaiu, kespe kesu, t,b?
- «As – adamnyŋ arqauy». Asty qadırlei bıletın ot körgen, oşaq körgen otbasynda tärbielendım. Qai ata-ana bolmasyn qyzynyŋ barǧan jerınde «baldai batyp, sudai sıŋıp» ketuın, jaqsy jar, ızettı kelın, aiauly ana boluyn armandap, tärbieleidı. Anam üi şaruasynyŋ barlyq ısterıne tört ūldyŋ ışındegı erke de jalǧyz qyz demei mūqiiat üirettı. Jastaiymnan qamyr ileu, nan jaiu, pısıru, tıptı «adamǧa jetı öner de az» dep kılem toqudy da üirendım. Taǧamnyŋ barlyq türın pısıre alamyn: enem men dostarym - pısırgen etım men jaiǧan nanymdy; atam – quyrǧan balyǧymdy; otaǧasy men anam – palauymdy; tüşpara men mantymdy – ūlym, al nansalmamdy – bauyrlarym süisınıp jeidı. Özıme gruzin jäne şyǧys ashanasy ūnaidy. «As atasy – nan». Nannyŋ tür-türın: bauyrsaq, qattama, şelpek, ūsaq bauyrsaq, chak-chak, t.b. pısırgendı ūnatamyn. El men eldı, aǧaiyndy jaqyndastyratyn, jaqsylar men jaisaŋdardy qūrmetteudı halqymyz keŋ jaiylǧan dastarqany arqyly körsetken.
- Basşy retınde basty ūstanymyŋyz?
- «Armandai bılu!» U. Garvard aitqan eken «barlyq jauapqa daiyn bolu mümkın emes, bastysy sūraq qoia bılu!». Tüpkı maqsatymdy alǧaşqy jasaityn qadamymda oi elegınen ötkızıp alamyn nemese basqaşa aitqanda baǧdarlap aluǧa tyrysamyn. Bır ıstı qolǧa alsam uaqytymdy aiamai özımdı tolyǧymen soǧan arnaimyn. Bügın erteŋgı bolaşaǧymdy armandap, tek jaqsy dünielermen bailanystyramyn, senemın. Sol kezde kütpegen jaǧdailarǧa da daiyn boluǧa bolady dep tüsınemın. Qiyndyqtar kezdesse, kemşılıktı aldymen özımnen ızdeimın. Qataldyq pen jūmsaqtyqtyŋ arasalmaǧyn ūstai bıluge tyrysamyn. Älem elderınıŋ mädenietterıne qyzyǧamyn. Bılım salasyndaǧy jetıstıkterın universitet damuynda engızgım keledı. Ūlybritaniia, Qytai, Resei, t.b. alys-jaqyn şetelderde bolyp, bügın universitterımen bailanystamyz. Salauatty ömır saltyn özım ülgı bola jürıp nasihattaimyn. «Medeu», «Butakovka», «Alma Arasan», «Esık kölı», t.b. äsem tabiǧat aiasyna saiahattau, tauǧa şyǧu, timbilding, sporttyq, ūlttyq oiyndar oinau ömır saltymyzǧa ainalyp keledı. Sebebı, tabiǧattyŋ adamǧa berer quaty köp, sony oryndy ala bıluge ūmtylamyn. «Ūlyqtynyŋ ūstanymy dūrys bolsa, aitqany ämırsız-aq oryndalady» degen söz bar. Söz ben ısımnıŋ qabysuyna ülken män beremın. Küş-jıgerımdı tiımdı jūmsaǧym keledı. Basşylyq qyzmetımde aldymen köşbasşylyq, sosyn menedjment.
- Student jastarmen jūmys jasap otyrsyz. Ülgı alady. Osy jauapkerşılıkke qalai män beresız?
- Ülken jauapkerşılıkpen qaraimyn. Jalpy bılım beru mekemelerınıŋ qai qaisysyn alsaq ta mūǧalımsız, oqytuşysyz elestetu mümkın emes. Onyŋ ıs-äreketı oqu ornyna tırşılık beredı, oqu-tärbie orny ekenın tanytady. Y.Altynsarinnıŋ mūǧalım – mekteptıŋ jüregı deuı de osydan şyǧar. Universitetımızdı universitet etıp tūrǧan oqytuşynyŋ bılım, tärbie beru qyzmetı men studenttıŋ bılımdı meŋgeruge ūmtylysy. Universitet eŋ bırınşı tärbie ordasy. Student universitetımızdıŋ basty qūndylyǧy.
Jastarǧa öz baǧalaryn köterıp, maŋyzdylyqtaryn sezınıp, ömırdegı öz ornyn tabuda qiyndyqtardy jeŋıp şyǧuǧa daiyn bolularyna asa köŋıl bölu kerek. Naryq zamanynda tez paida tauyp, materialdyq jaǧynan öskısı keletın jastarymyz da bar ekenı şyndyq. Olar nätijelı boludyŋ joly osy eken deuı de mümkın. Ömırlık dos, joldas bola bılu, salauatty ömır saltyn ūstanu, käsıbıŋnıŋ myqty mamany bolu, bos sözge ermeu, maqtanşaqtyqtan saq bolu, öz paidaŋ üşın bıreuge qiianat jasamau, t.b. Ūjymdyq mädeniettı, ruhtyŋ biık boluyna asa män beremın. Menıŋ ortamnyŋ pıkırınşe jaqsy qasietterımnıŋ bırı ösek tasymau, ötırık aitpau.
Osy oraida halyq danalyǧynan myna söz tırkesterı oiyma keledı: «Jaqsy bolsaŋ jerdei bol, bärın şydap kötergen; taza bolsaŋ sudai bol, bärın juyp ketırgen. Attan attyŋ nesı artyq, jürısı men küşı artyq. Erden erdıŋ nesı artyq, erlıgı men ısı artyq».
Jastarǧa aitarym problemalardy emes, mümkındıkterdı köp ızdeŋızder!
- Arularǧa tılegıŋız.
- Aru - otbasynyŋ körkı, ūiytqysy. Menıŋ aitarym, qymbatty arular ömırdıŋ barlyq salasynda jan-jaqty bolyŋyzdar, genderlık saiasatty damytyŋyzdar. Käsıptı igerıp, maman bolyŋyzdar, üi tūrmysyn döŋgeletıŋızder, sportpen şūǧyldanyŋyzdar, ruhani damyŋyzdar, bala tärbiesıne köŋıl bölıŋızder, hobbiıŋızben ainalysyŋyzdar. Üidıŋ qazyǧy bolyp, üidıŋ azyǧyn äkelıp jürgen azamatyŋyzben bırge jasaŋyzdar. Sızder jan-jaqty bolǧan saiyn, baqytty bolǧan saiyn otbasy, memleketımız myqty bola tüsedı.
Qymbatty Analar, arular! Sızderdı 8 nauryz merekesımen qūttyqtaimyn! Ana – ömırdıŋ özegı, tırşılıktıŋ küre tamyry; ystyq yqylas pen meiırımnıŋ, tazalyqtyŋ tausylmas qainar közı! Köktemnıŋ şuaqty merekesı denderıŋızge saulyq, otbastaryŋyzǧa qūt-bereke äkelıp, quanyşqa bölesın!
- Syr-sūhbatyŋyzǧa ülken alǧys aitamyz. Sızdı de köktemnıŋ şuaqty merekesımen qūttyqtap, ısıŋız alǧa asa bersın dep tıleimız.
- Taǧam qoldan daiyndaisyz ba, nan jaiu, kespe kesu, t,b?
- «As – adamnyŋ arqauy». Asty qadırlei bıletın ot körgen, oşaq körgen otbasynda tärbielendım. Qai ata-ana bolmasyn qyzynyŋ barǧan jerınde «baldai batyp, sudai sıŋıp» ketuın, jaqsy jar, ızettı kelın, aiauly ana boluyn armandap, tärbieleidı. Anam üi şaruasynyŋ barlyq ısterıne tört ūldyŋ ışındegı erke de jalǧyz qyz demei mūqiiat üirettı. Jastaiymnan qamyr ileu, nan jaiu, pısıru, tıptı «adamǧa jetı öner de az» dep kılem toqudy da üirendım. Taǧamnyŋ barlyq türın pısıre alamyn: enem men dostarym - pısırgen etım men jaiǧan nanymdy; atam – quyrǧan balyǧymdy; otaǧasy men anam – palauymdy; tüşpara men mantymdy – ūlym, al nansalmamdy – bauyrlarym süisınıp jeidı. Özıme gruzin jäne şyǧys ashanasy ūnaidy. «As atasy – nan». Nannyŋ tür-türın: bauyrsaq, qattama, şelpek, ūsaq bauyrsaq, chak-chak, t.b. pısırgendı ūnatamyn. El men eldı, aǧaiyndy jaqyndastyratyn, jaqsylar men jaisaŋdardy qūrmetteudı halqymyz keŋ jaiylǧan dastarqany arqyly körsetken.
- Basşy retınde basty ūstanymyŋyz?
- «Armandai bılu!» U. Garvard aitqan eken «barlyq jauapqa daiyn bolu mümkın emes, bastysy sūraq qoia bılu!». Tüpkı maqsatymdy alǧaşqy jasaityn qadamymda oi elegınen ötkızıp alamyn nemese basqaşa aitqanda baǧdarlap aluǧa tyrysamyn. Bır ıstı qolǧa alsam uaqytymdy aiamai özımdı tolyǧymen soǧan arnaimyn. Bügın erteŋgı bolaşaǧymdy armandap, tek jaqsy dünielermen bailanystyramyn, senemın. Sol kezde kütpegen jaǧdailarǧa da daiyn boluǧa bolady dep tüsınemın. Qiyndyqtar kezdesse, kemşılıktı aldymen özımnen ızdeimın. Qataldyq pen jūmsaqtyqtyŋ arasalmaǧyn ūstai bıluge tyrysamyn. Älem elderınıŋ mädenietterıne qyzyǧamyn. Bılım salasyndaǧy jetıstıkterın universitet damuynda engızgım keledı. Ūlybritaniia, Qytai, Resei, t.b. alys-jaqyn şetelderde bolyp, bügın universitterımen bailanystamyz. Salauatty ömır saltyn özım ülgı bola jürıp nasihattaimyn. «Medeu», «Butakovka», «Alma Arasan», «Esık kölı», t.b. äsem tabiǧat aiasyna saiahattau, tauǧa şyǧu, timbilding, sporttyq, ūlttyq oiyndar oinau ömır saltymyzǧa ainalyp keledı. Sebebı, tabiǧattyŋ adamǧa berer quaty köp, sony oryndy ala bıluge ūmtylamyn. «Ūlyqtynyŋ ūstanymy dūrys bolsa, aitqany ämırsız-aq oryndalady» degen söz bar. Söz ben ısımnıŋ qabysuyna ülken män beremın. Küş-jıgerımdı tiımdı jūmsaǧym keledı. Basşylyq qyzmetımde aldymen köşbasşylyq, sosyn menedjment.
- Student jastarmen jūmys jasap otyrsyz. Ülgı alady. Osy jauapkerşılıkke qalai män beresız?
- Ülken jauapkerşılıkpen qaraimyn. Jalpy bılım beru mekemelerınıŋ qai qaisysyn alsaq ta mūǧalımsız, oqytuşysyz elestetu mümkın emes. Onyŋ ıs-äreketı oqu ornyna tırşılık beredı, oqu-tärbie orny ekenın tanytady. Y.Altynsarinnıŋ mūǧalım – mekteptıŋ jüregı deuı de osydan şyǧar. Universitetımızdı universitet etıp tūrǧan oqytuşynyŋ bılım, tärbie beru qyzmetı men studenttıŋ bılımdı meŋgeruge ūmtylysy. Universitet eŋ bırınşı tärbie ordasy. Student universitetımızdıŋ basty qūndylyǧy.
Jastarǧa öz baǧalaryn köterıp, maŋyzdylyqtaryn sezınıp, ömırdegı öz ornyn tabuda qiyndyqtardy jeŋıp şyǧuǧa daiyn bolularyna asa köŋıl bölu kerek. Naryq zamanynda tez paida tauyp, materialdyq jaǧynan öskısı keletın jastarymyz da bar ekenı şyndyq. Olar nätijelı boludyŋ joly osy eken deuı de mümkın. Ömırlık dos, joldas bola bılu, salauatty ömır saltyn ūstanu, käsıbıŋnıŋ myqty mamany bolu, bos sözge ermeu, maqtanşaqtyqtan saq bolu, öz paidaŋ üşın bıreuge qiianat jasamau, t.b. Ūjymdyq mädeniettı, ruhtyŋ biık boluyna asa män beremın. Menıŋ ortamnyŋ pıkırınşe jaqsy qasietterımnıŋ bırı ösek tasymau, ötırık aitpau.
Osy oraida halyq danalyǧynan myna söz tırkesterı oiyma keledı: «Jaqsy bolsaŋ jerdei bol, bärın şydap kötergen; taza bolsaŋ sudai bol, bärın juyp ketırgen. Attan attyŋ nesı artyq, jürısı men küşı artyq. Erden erdıŋ nesı artyq, erlıgı men ısı artyq».
Jastarǧa aitarym problemalardy emes, mümkındıkterdı köp ızdeŋızder!
- Arularǧa tılegıŋız.
- Aru - otbasynyŋ körkı, ūiytqysy. Menıŋ aitarym, qymbatty arular ömırdıŋ barlyq salasynda jan-jaqty bolyŋyzdar, genderlık saiasatty damytyŋyzdar. Käsıptı igerıp, maman bolyŋyzdar, üi tūrmysyn döŋgeletıŋızder, sportpen şūǧyldanyŋyzdar, ruhani damyŋyzdar, bala tärbiesıne köŋıl bölıŋızder, hobbiıŋızben ainalysyŋyzdar. Üidıŋ qazyǧy bolyp, üidıŋ azyǧyn äkelıp jürgen azamatyŋyzben bırge jasaŋyzdar. Sızder jan-jaqty bolǧan saiyn, baqytty bolǧan saiyn otbasy, memleketımız myqty bola tüsedı.
Qymbatty Analar, arular! Sızderdı 8 nauryz merekesımen qūttyqtaimyn! Ana – ömırdıŋ özegı, tırşılıktıŋ küre tamyry; ystyq yqylas pen meiırımnıŋ, tazalyqtyŋ tausylmas qainar közı! Köktemnıŋ şuaqty merekesı denderıŋızge saulyq, otbastaryŋyzǧa qūt-bereke äkelıp, quanyşqa bölesın!
- Syr-sūhbatyŋyzǧa ülken alǧys aitamyz. Sızdı de köktemnıŋ şuaqty merekesımen qūttyqtap, ısıŋız alǧa asa bersın dep tıleimız.
Sūhbatty jürgızgen Saiagül Älımbekova
