Nemis tarıhshycy, Gerda Henkel syılyǵynyń ıegeri Karl Shlıogel Reseıdi óte jaqsy biledi. Ol Reseı prezıdenti Pýtınniń "jarqyn bolashaǵy" ótkenniń enshisinde qalyp qoıǵan dep tujyrady.
25 qarasha kúni keshke Dıýsseldorfte Gerda Henkel atyndaǵy bedeldi syılyqty tabystaý rásimi ótti. 2024 jyldyń laýreaty – nemis tarıhshysy Karl Shlıogel atandy.
Qazirgi Reseı men Ýkraına arasyndaǵy soǵys keshtiń basty taqyrybyna aınaldy. Burynǵy aımaqtyq parlament ornalasqan K21 zamanaýı óner mýzeıinde ótken saltanatty sharada Ýkraınadaǵy soǵystyń qaraly mejesi – 1000 kúndi artta qaldyrǵany talqylandy. Bul oqıǵa ǵalymdar men qoǵamnyń oıynan ketpeı, marapattaý rásiminde dármensizdik atmosferasy sezildi.
76 jastaǵy laýreat óz tolǵanysyn jasyrmaı, daýysyndaǵy dirilge qaramastan Reseı týraly aıtty. Ol Reseıde birneshe ret bolyp, bilim aldy, ǵylymı jumystarmen aınalysyp, dárister oqyǵan jáne súıikti isi «qalalar men landshafttardy mátin retinde oqýmen» shuǵyldanǵan. Onyń aıtýynsha, qazirgi oqıǵalar onyń júreginde tereń jara qaldyrýda.
Bedeldi syılyqty alǵannan keıin nemis tarıhshysy DW tilshisimen suhbatta óz áserimen bólisti.
- Sizdi marapatyńyzben quttyqtaımyz. Biz sizdiń súıikti taǵamyńyz – shpeleni dámin tatý múmkindigine ıe boldyq (syılyq negizin qalaýshylar saltanatty keshke kelgen qonaqtar úshin laýreattyń súıikti taǵamyn arnaıy daıyndaıdy). Siz orys nemese ýkraın ashanasynyń súıikti taǵamdaryn unatasyz ba?
- Iá, men borty jaqsy kóremin. Ýkraınaǵa barǵan saıyn, onda bortyń qanshalyqty keremet daıyndalatynyna árdaıym tań qalamyn. Al Berlınde nege ýkraın meıramhanalary joq ekenin túsinbeımin. Kóptegen meıramhanalarda ýkraınalyq aspazdar jumys isteıdi, biraq ýkraın ashanasyna arnalǵan jeke meıramhana joq. Osyndaı meıramhanalar paıda bolsa, men qatty qýanar edim (Google-da «Berlındegi ýkraın meıramhanalary» degen suranys birneshe mekenjaıdy kórsetedi. - Red.).
- Syılyqty tabystaý rásiminde sóılegen sózińizden Ýkraınadaǵy soǵys bastalǵanyna 1000 kún ótse de, sizdiń áli de shoktan aryla almaǵanyńyz baıqaldy. Endi siz kóp jyldar boıy daıyndaǵan eńbekterińizdi qaıta qarastyrasyz ba?
- Joq, bul meniń eńbekterimde nemese kitaptarymda jazylǵandarǵa áser etpeıdi. Meniń oıymsha, osy ýaqytqa deıin mańyzdy ról atqarmaǵan keıbir aspektilerdi jańa qyrynan zertteý qajet bolady. Mysaly, ımperııalyq ortalyq pen ımperııalyq perıferııa qubylystary jáne ulttyq qozǵalys pen belgili bir mádenıetke tán ımperıalıstik sıpat máselesi. Áńgime tarıhty qaıta jazý týraly emes, ony qaıta túsiný týraly. Qalaı biz Kantty jańa qyrynan oqı bastadyq, solaı Pýshkın men Dostoevskııdi de jańa kózqaraspen oqımyz. Intellektýaldyq turǵydan alǵanda, bul orys ádebıetin ashýǵa óte qyzyqty jáne tyń tásil bolady.
- Óz sózińizde Vladımır Pýtın soǵyspen búkil orys mádenıetin bylǵap jatqanyn aıttyńyz...
- Ol orys mádenıetin qorǵanys quraly retinde paıdalanyp otyr. Pýtın sımfonııalyq orkestrmen birge gastroldik saparlarǵa Gergıevti (Qazan aıynda Valerıı Gergıev basqaratyn sımfonııalyq orkestr Qytaıǵa aýqymdy gastroldik saparmen baryp keldi. Buǵan deıin orkestr Túrkııada bolyp, Efes qalasynda alǵash ret óner kórsetti. - Red.) jiberdi, onda olar orys klassıkasyn oryndady. Bul – orys mádenıetin Reseı agressııasyn búrkemeleý úshin paıdalaný. Mundaı mysaldar árdaıym bolǵan. Tarıhta naıster basyp alǵan elderde Vagner men Fýrtvenglerdi jyldar boıy tyńdaýǵa múmkindik bolmaǵan ýaqyttar boldy. Qazir de solaı bolady. Bul mýzykany jaı ǵana tyńdaý múmkin emes. Qazir biz onymen birge raketalardyń dybysyn estımiz jáne bul uzaq ýaqyt boıy umytylmaıdy.
- Reseı prezıdenti Pýtın sizdi Reseıdi zertteýden alǵan qýanyshyńyzdan aıyrdy ma?
- Joq, men óz jumysymdy jalǵastyramyn. Meniń áli de kóptegen josparlarym bar. Pýtınızmdi ǵylymı taldaý men synǵa alý mańyzdy. Qazir kóptegen adamdar Reseıdi jaý retinde qabyldaıdy. Biraq bul bizge onda bolyp jatqan proesterdi, repressııalyq saıasatty jáne pýtınızmniń mánin zertteýdi toqtatý kerek degendi bildirmeıdi. Meniń oıymsha, bul mindetti sheshý áli de alda tur.
- Kóptegen nemis BAQ ókilderi syılyqty tabystardyń aldynda sizdiń «Reseı – dushpan» degen sózińizdi taqyrypqa shyǵardy. Alaıda Dıýsseldorftegi sózińizden men sizdiń jaqsy dosyńyzdy joqtap turǵandaı áser aldym. Siz Reseıdi shynymen dushpan kóresiz be, álde...?
- Eger sizde buǵan keletin laıyqtyraq sóz bolsa... Reseı soǵys júrgizip jatyr. Bul tek Pýtınniń soǵysy emes. Bul – reseılik sarbazdar, reseılik zymyrandar, Ýkraınaǵa zymyrandardy ushyrýǵa qatysatyn reseılik ınjenerler. Sondyqtan bul týraly ashyq aıtý kerek. Pýtın ǵana emes, Reseı Federaııasy, Reseı soǵys júrgizýde. Degenmen, men basqa Reseıdiń bar ekenine sengim keledi. Ol – mádenıetti, oılanýǵa qabiletti Reseı. Bul daýsyz shyndyq. Sol sııaqty, orys mádenıeti bar ekeni de anyq. Bul – fakt. Biraq qazirgi ýaqytta soǵys týraly aıtqanda, soǵysty júrgizip jatqan Reseı ekenin aıtý kerek.
- Pýtınniń tarıhty jaqsy kóretini jáne ony qaıta jazýǵa tyrysatyny belgili. Mysaly, Germanııanyń birigýin anneksııa dep atady. Reseı prezıdentiniń bolashaǵy bar ma? Álde ol ótkenge baılanǵandyqtan, tarıhty óz paıdasyna paıdalanýǵa tyrysa ma?
- Pýtın tarıhqa qashyp barady. Óıtkeni Reseıdiń bolashaǵy týraly eshqandaı túsinigi joq. Bul – onyń máselesi, onyń taǵdyry. Ol qazirgi Reseıdiń qandaı ekenin túsinbeıdi. Reseı endi ımperııa emes, ol – naǵyz Reseı Federaııasy, 21-ǵasyrdyń zamanaýı Reseıi. Sondyqtan Pýtınniń «jarqyn bolashaǵy» artta, tarıhta qalyp qoıǵan. Onyń jańa Reseı úshin eshqandaı tujyrymdamasy joq. Pýtın – tarıhshy emes, ol ózine qajet tarıhty oıdan shyǵarady.
