مانساپ پەن وتباسىن، ۇلتتىق قۇندىلىق پەن زاماناۋي ىلگەرلەۋدى قوسا ۇستانىپ جۇرگەن ارۋلارىمىزدى ماقتانىشپەن ايتساق بولادى. ۇلت كەلبەتىنە ۇلگى، جاستارعا باعدار. كوكتەمنىڭ شۋاقتى مەرەكەسىندە قازاقستان ينجەنەرلىك-تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور، اياۋلى وتاناسى سارسەنبەكوۆا گۇلنار الىبەكقىزىمەن مەرەكەلىك سۇحباتىمىزدى ۇسىنامىز.
- وتباسى-مانساپ-عىلىم ۇشتىگىن قاتار الىپ ءجۇرسىز. ۇشتىكتى مىعىم ۇستاۋدا نەنى ەسكەرەسىز؟
- راحمەت، جاقسى سۇراق. ۇشتىكتى مىعىم ۇستاۋدا باقىتتى بولۋدى ەسكەرەمىن. باقىت دەگەندى – وزىممەن تەپە-تەڭدىكتە بولۋ دەپ تۇسىنەمىن. ءوزىمدى باقىتتى ەتۋدەگى اتقاراتىن ءىس-شارالارىمنىڭ ورتاما دا تيگىزەتىن پايدالى جاعى ءاردايىم ءبىرىنشى كەزەكتە. ادام باقىتتى بولعان سايىن ونى يگى ىستەرگە جىگەرلەندىرەتىن كۇش تە جوعالمايدى.
البەرت ەينشتەين «ەگەر باقىتتى ءومىر سۇرگىڭىز كەلسە، ادامدار مەن نارسەلەرگە ەمەس، ماقساتقا تاۋەلدى بولىڭىز»، دەگەن. باقىتتى بولۋدىڭ كىلتى ميسسياڭدى دۇرىس انىقتاۋ، ءومىرىڭدى دۇرىس ءۇيىمداستىرا بىلۋدە. حالىق دانالىعى: «اماندىقتا قادىر جوق – الدىرعان كۇندە بىلەرسىڭ، دەنساۋلىقتا قادىر جوق – اۋىرعان كۇندە بىلەرسىڭ، قولدا بار جاقسىنىڭ قادىرى جوق، ايرىلىپ قالعان كۇنى بىلەرسىڭ»، دەگەن. باقىتتى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ۇناعان ىسىڭمەن اينالىسىپ، ايانباي ەڭبەك ەتە ءبىلۋ ادامنىڭ ۇلكەن قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى جانە ول تۇبىندە جەتىستىككە جەتكىزەدى دەپ بىلەمىن.
- باسشىلىق ەتۋ ايەل ادامنىڭ مىنەزىن، بولمىسىن وزگەرتە مە؟
- وزگەرتەدى. وزىڭە سىن كوزبەن كوبىرەك قارايسىڭ، بارلىعى اتىنان شۇعىل شەشىم قابىلداۋ، جاۋاپكەرشىلىك، ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانۋ، بىرنەشە جاۋاپتى ماسەلەنى بىرگە الىپ ءجۇرۋ، تەرەڭىنە ءۇڭىلىپ، الىستان بولجاي ءبىلۋ ت.ب. مىنەزىڭە دە بولمىسىڭا دا اسەرىن تيگىزەدى. ال اسەردىڭ وڭ بولۋى ادامنىڭ ۇستانىمىنا، العان تاربيەسىنە، ومىرلىك پرينتسيپتەرى مەن انىقتاپ العان ميسسياسىنا، ماقساتىنا بايلانىستى. قاي ىستە بولماسىن جاقسى نارسە ايتامىن دا جاقسى دۇنيەلەرگە قول جەتكىزەتىنىمە سەنىمدى بولامىن! قاي جاڭا ىسكە بولماسىن شىعارماشىلىقپەن كەلىپ، ۋاقىتىم مەن كۇش-جىگەرىمدى ايامايمىن، ارىپتەستەرىمدى دە سوعان شاقىرامىن. جۇمساقتىق پەن قاتالدىقتى قاتار ۇستاۋعا تىرىسامىن. ورتامداعى ادامداردىڭ ەڭ ءبىرىنشى جاقسى قاسيەتتەرىن كورىپ، باعالايمىن. قىزمەتتەگى ماسەلەنى وتباسىنا اكەلمەۋ نەمەسە قىزمەتتى وتباسىعا اكەلمەۋدىڭ دە بەرەرى كوپ. اۋلەتىمىزدە نەمەرە كەلىندەردىڭ ۇلكەنىمىن. اتا-ەنەمنىڭ، وتاعاسىنىڭ ابىرويىن وزىمنەن دە جوعارى قويامىن. وزىمە قيماي تۇرعان زاتپەن وتباسىممەن ارىپتەستەرىممەن ويلانباي بولىسەمىن. ادامدارمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولۋدى قاتتى باعالايمىن. اعايىننىڭ توي، جاقسىلىقتارىندا اقىلداسۋ شايىنا ۇنەمى شاقىرىلامىن. پىكىرىمدى ناقتى، دالەلمەن قىسقا دا نۇسقا ايتامىن. سونان سوڭ، قانداي شەشىمگە كەلسەڭىزدەر دە مەن قىزمەتكە دايىنمىن دەپ رۇقسات سۇراپ قىزمەتكە اسىعامىن. جان-جاقتى دامۋدا ۇنەمى ءوزىمدى قامشىلاپ وتىرامىن. ەموتسيا جەتەگىندە كەتپەۋ. فيتنەس، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستاۋ، تاڭەرتەڭ جۇگىرۋدى ادەتكە اينالدىردىم. تالاپشىلمىن. قىزمەتتە ارىپتەستەردىڭ وتباسىلىق جاعدايىنان حاباردار بولىپ وتىرامىن. ەڭ باستىسى قانداي جاعداي تۋىنداماسىن ادام بولىپ قالعىم كەلەدى. اباي دانالىعى اقىلدى ساقتايتۇعىن مىنەز ساۋىتى ارلى بولساڭ بۇزىلمايتىندىعىن ايتادى. ەرتەدە باتا الۋعا بارعان بوزبالاعا دانا قارت «اكىم بول!» دەپ باتا بەرگەن ەكەن دەيدى. ياعني «ادىلەتتى، كىشىپەيىل، ىزەتتى، مەيىرىمدى». مانساپ تا، بايلىق تا قولدىڭ كىرى. تازا، ايانباي جاساعان ەڭبەگىڭنىڭ نانى قاشاندا ءتاتتى ەكەنىن ەسكەرىپ جۇرەمىن. حالىق دانالىعى، اباي دانالىعى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز ومىرىمىزدىڭ تەمىرقازىعى عوي!
- وتباسى ۇيىتقىسى - انا. قىزمەتپەن ءجۇرىپ، وتباسى شارۋاشىلىعىمەن قانشالىقتى اينالىساسىز؟ وتاعاسى بابى، بالا-شاعا تاربيەسىن دوڭگەلەتۋ تۋرالى سىر شەرتسەڭىز.
- سۇراعىڭىزعا راحمەت. مەن ومىرلىك كرەدومدى انىقتاۋدا ەڭ الدىمەن ومىرگە كەلۋدەگى ماقساتتىڭ ايقىن بولۋىمەن بايلانىستىرامىن. ايەل قانداي دارەجەدە جۇمىس جاساسا دا، ونىڭ ەڭ باستى مىندەتى – ومىرگە ۇرپاق اكەلۋ، ونى تاربيەلەۋ. ميسسيا دىڭگەكتەرى وتباسى، قىزمەت، جەكە باستىڭ دامۋى قوعام مۇددەسىنە ساي توعىسۋىندا دەپ بىلەمىن.
قارقىنى مىقتى زامان اعىسى ادامدى ءوز ارناسىنا سالۋعا تىرىسىپ اق باعادى، الايدا وعان جول بەرمەي، كەرىسىنشە سول ارنانى ادام وزىنە تاۋەلدى ەتسە، ماقساتىنا جەتەدى. ماعجان جۇماباەۆ ايتادى: «ايەل-انا – بارلىق قيىندىقتى جەڭەتىن سارقىلمايتىن كۇش، تىرلىكتىڭ قاينار بۇلاعى». ومىردەگى ۇلكەن ماقتانىشىم - وتاعاسىنا ادال جار، بالالارىما اياۋلى انا، اتا-ەنەمە يبالى كەلىن بولۋ قىزمەتىن اتقارۋدىڭ ماڭدايىما جازىلعانى. ءاربىر وتباسىنىڭ ۇلتتىق ءداستۇر، ادەت-عۇرپىنا سۇيەنگەن تاربيەسى بىزدە دە قالىپتاسقان. ۇلكەندەردىڭ اتىن اتاماۋ، الدىن كەسىپ وتپەۋ، ۇلكەنگە قۇرمەتپەن قاراۋ، كىشىگە ىزەت كورسەتۋ، ەڭبەكتى ءۇي ۇشىندە جۇمىلا جاساۋ، قاتتى سوزگە بارماي ىم-يشارامەن ءتۇسىنىسۋ، ت.ب. «ۇلدىڭ ۇياتى –اكەگە، قىزدىڭ ۇياتى –شەشەگە» دەگەن حالىقپىز. بالا-شاعا تاربيەسىندە ۇستاناتىن باستى قاعيدات – «ۇيات بولماسىن». «جەتكەن ءاربىر جەتىستىكتەرىمىزگە شۇكىرشىلىك ەتۋ». «بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاماۋ». ەڭ باستىسى وتباسىندا كورگەنى جاقسى بولۋىنا ۇلكەن ءمان بەرەمىز. انامدى مەككەگە جىبەرىپ الدىق. اكەم ەرتە قايتىس بولدى. پەرزەنتتىك پارىزىمدى قانشالىقتى وتەي الدىم دەگەن وكىشىم دە جوق ەمەس... اتا-ەنەمدى قولىما الىپ، باعىپ وتىرمىز. اعايىنداردىڭ، دوستاردىڭ جاقسىلىعىن دا قايعىسىن دا بولىسۋگە دايىن تۇرامىز. اۋلەتىمىزدە «ابىسىندار شايى» جوباسىنىڭ اۆتورىمىن. تاجىريبەمىزبەن ءبولىسىپ، ءبىر-بىرىمىزگە كومەكتەسىپ، اۋلەتتىڭ بالالاردى تاربيەلەۋ ماسەلەلەرىن ءسوز ەتەمىز. اتا-ەنە باعىپ وتىرعان ابىسىندارىمدى ءبىزدىڭ ۇيدە (كەلىندەر عانا باس قوسقاندا) تورگە وتىرعىزامىن.
ءبىلىم وردامىز - قازاقستان ينجەنەرلىك-تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە كارانتينگە دەيىن «ىزگىلىك شايى» جوباسىن اكەلدىم. ءار جۇما سايىن اسحانادا داستارحان جايىلىپ تۇرادى، ستۋدەنتتەر تەگىن شاي ىشەدى. باستامانى بۇكىل ۇجىم قولداپ جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى.
ومىرلىك ميسسيامنىڭ قاي دىڭگەگى بولماسىن جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا باستايتىن ۇلتتىق قۇندىلىقتارمەن ۇيلەسىم تابۋى مەن ءۇشىن ماڭىزدى.
- تاعام قولدان دايىندايسىز با، نان جايۋ، كەسپە كەسۋ، ت،ب؟
- «اس – ادامنىڭ ارقاۋى». استى قادىرلەي بىلەتىن وت كورگەن، وشاق كورگەن وتباسىندا تاربيەلەندىم. قاي اتا-انا بولماسىن قىزىنىڭ بارعان جەرىندە «بالداي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ» كەتۋىن، جاقسى جار، ىزەتتى كەلىن، اياۋلى انا بولۋىن ارمانداپ، تاربيەلەيدى. انام ءۇي شارۋاسىنىڭ بارلىق ىستەرىنە ءتورت ۇلدىڭ ىشىندەگى ەركە دە جالعىز قىز دەمەي مۇقيات ۇيرەتتى. جاستايىمنان قامىر يلەۋ، نان جايۋ، ءپىسىرۋ، تىپتى «ادامعا جەتى ونەر دە از» دەپ كىلەم توقۋدى دا ۇيرەندىم. تاعامنىڭ بارلىق ءتۇرىن پىسىرە الامىن: ەنەم مەن دوستارىم - پىسىرگەن ەتىم مەن جايعان نانىمدى; اتام – قۋىرعان بالىعىمدى; وتاعاسى مەن انام – پالاۋىمدى; ءتۇشپارا مەن مانتىمدى – ۇلىم، ال نانسالمامدى – باۋىرلارىم ءسۇيسىنىپ جەيدى. وزىمە گرۋزين جانە شىعىس اسحاناسى ۇنايدى. «اس اتاسى – نان». ناننىڭ ءتۇر-ءتۇرىن: باۋىرساق، قاتتاما، شەلپەك، ۇساق باۋىرساق، چاك-چاك، ت.ب. پىسىرگەندى ۇناتامىن. ەل مەن ەلدى، اعايىندى جاقىنداستىراتىن، جاقسىلار مەن جايساڭداردى قۇرمەتتەۋدى حالقىمىز كەڭ جايىلعان داستارقانى ارقىلى كورسەتكەن.
- باسشى رەتىندە باستى ۇستانىمىڭىز؟
- «ارمانداي ءبىلۋ!» ۋ. گارۆارد ايتقان ەكەن «بارلىق جاۋاپقا دايىن بولۋ مۇمكىن ەمەس، باستىسى سۇراق قويا ءبىلۋ!». تۇپكى ماقساتىمدى العاشقى جاسايتىن قادامىمدا وي ەلەگىنەن وتكىزىپ الامىن نەمەسە باسقاشا ايتقاندا باعدارلاپ الۋعا تىرىسامىن. ءبىر ءىستى قولعا السام ۋاقىتىمدى اياماي ءوزىمدى تولىعىمەن سوعان ارنايمىن. بۇگىن ەرتەڭگى بولاشاعىمدى ارمانداپ، تەك جاقسى دۇنيەلەرمەن بايلانىستىرامىن، سەنەمىن. سول كەزدە كۇتپەگەن جاعدايلارعا دا دايىن بولۋعا بولادى دەپ تۇسىنەمىن. قيىندىقتار كەزدەسسە، كەمشىلىكتى الدىمەن وزىمنەن ىزدەيمىن. قاتالدىق پەن جۇمساقتىقتىڭ اراسالماعىن ۇستاي بىلۋگە تىرىسامىن. الەم ەلدەرىنىڭ مادەنيەتتەرىنە قىزىعامىن. ءبىلىم سالاسىنداعى جەتىستىكتەرىن ۋنيۆەرسيتەت دامۋىندا ەنگىزگىم كەلەدى. ۇلىبريتانيا، قىتاي، رەسەي، ت.ب. الىس-جاقىن شەتەلدەردە بولىپ، بۇگىن ۋنيۆەرسيتتەرىمەن بايلانىستامىز. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ءوزىم ۇلگى بولا ءجۇرىپ ناسيحاتتايمىن. «مەدەۋ»، «بۋتاكوۆكا»، «الما اراسان»، «ەسىك كولى»، ت.ب. اسەم تابيعات اياسىنا ساياحاتتاۋ، تاۋعا شىعۋ، تيمبيلدينگ، سپورتتىق، ۇلتتىق ويىندار ويناۋ ءومىر سالتىمىزعا اينالىپ كەلەدى. سەبەبى، تابيعاتتىڭ ادامعا بەرەر قۋاتى كوپ، سونى ورىندى الا بىلۋگە ۇمتىلامىن. «ۇلىقتىنىڭ ۇستانىمى دۇرىس بولسا، ايتقانى ءامىرسىز-اق ورىندالادى» دەگەن ءسوز بار. ءسوز بەن ءىسىمنىڭ قابىسۋىنا ۇلكەن ءمان بەرەمىن. كۇش-جىگەرىمدى ءتيىمدى جۇمساعىم كەلەدى. باسشىلىق قىزمەتىمدە الدىمەن كوشباسشىلىق، سوسىن مەنەدجمەنت.
- ستۋدەنت جاستارمەن جۇمىس جاساپ وتىرسىز. ۇلگى الادى. وسى جاۋاپكەرشىلىككە قالاي ءمان بەرەسىز؟
- ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايمىن. جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ قاي قايسىسىن الساق تا مۇعالىمسىز، وقىتۋشىسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ءىس-ارەكەتى وقۋ ورنىنا تىرشىلىك بەرەدى، وقۋ-تاربيە ورنى ەكەنىن تانىتادى. ى.ءالتىنساريننىڭ مۇعالىم – مەكتەپتىڭ جۇرەگى دەۋى دە وسىدان شىعار. ۋنيۆەرسيتەتىمىزدى ۋنيۆەرسيتەت ەتىپ تۇرعان وقىتۋشىنىڭ ءبىلىم، تاربيە بەرۋ قىزمەتى مەن ستۋدەنتتىڭ ءبىلىمدى مەڭگەرۋگە ۇمتىلىسى. ۋنيۆەرسيتەت ەڭ ءبىرىنشى تاربيە ورداسى. ستۋدەنت ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ باستى قۇندىلىعى.
جاستارعا ءوز باعالارىن كوتەرىپ، ماڭىزدىلىقتارىن سەزىنىپ، ومىردەگى ءوز ورنىن تابۋدا قيىندىقتاردى جەڭىپ شىعۋعا دايىن بولۋلارىنا اسا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. نارىق زامانىندا تەز پايدا تاۋىپ، ماتەريالدىق جاعىنان وسكىسى كەلەتىن جاستارىمىز دا بار ەكەنى شىندىق. ولار ناتيجەلى بولۋدىڭ جولى وسى ەكەن دەۋى دە مۇمكىن. ومىرلىك دوس، جولداس بولا ءبىلۋ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ، كاسىبىڭنىڭ مىقتى مامانى بولۋ، بوس سوزگە ەرمەۋ، ماقتانشاقتىقتان ساق بولۋ، ءوز پايداڭ ءۇشىن بىرەۋگە قيانات جاساماۋ، ت.ب. ۇجىمدىق مادەنيەتتى، رۋحتىڭ بيىك بولۋىنا اسا ءمان بەرەمىن. مەنىڭ ورتامنىڭ پىكىرىنشە جاقسى قاسيەتتەرىمنىڭ ءبىرى وسەك تاسىماۋ، وتىرىك ايتپاۋ.
وسى ورايدا حالىق دانالىعىنان مىنا ءسوز تىركەستەرى ويىما كەلەدى: «جاقسى بولساڭ جەردەي بول، ءبارىن شىداپ كوتەرگەن; تازا بولساڭ سۋداي بول، ءبارىن جۋىپ كەتىرگەن. اتتان اتتىڭ نەسى ارتىق، ءجۇرىسى مەن كۇشى ارتىق. ەردەن ەردىڭ نەسى ارتىق، ەرلىگى مەن ءىسى ارتىق».
جاستارعا ايتارىم پروبلەمالاردى ەمەس، مۇمكىندىكتەردى كوپ ىزدەڭىزدەر!
- ارۋلارعا تىلەگىڭىز.
- ارۋ - وتباسىنىڭ كوركى، ۇيىتقىسى. مەنىڭ ايتارىم، قىمباتتى ارۋلار ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا جان-جاقتى بولىڭىزدار، گەندەرلىك ساياساتتى دامىتىڭىزدار. كاسىپتى يگەرىپ، مامان بولىڭىزدار، ءۇي تۇرمىسىن دوڭگەلەتىڭىزدەر، سپورتپەن شۇعىلدانىڭىزدار، رۋحاني دامىڭىزدار، بالا تاربيەسىنە كوڭىل بولىڭىزدەر، حوببيىڭىزبەن اينالىسىڭىزدار. ءۇيدىڭ قازىعى بولىپ، ءۇيدىڭ ازىعىن اكەلىپ جۇرگەن ازاماتىڭىزبەن بىرگە جاساڭىزدار. سىزدەر جان-جاقتى بولعان سايىن، باقىتتى بولعان سايىن وتباسى، مەملەكەتىمىز مىقتى بولا تۇسەدى.
قىمباتتى انالار، ارۋلار! سىزدەردى 8 ناۋرىز مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىن! انا – ءومىردىڭ وزەگى، تىرشىلىكتىڭ كۇرە تامىرى; ىستىق ىقىلاس پەن مەيىرىمنىڭ، تازالىقتىڭ تاۋسىلماس قاينار كوزى! كوكتەمنىڭ شۋاقتى مەرەكەسى دەندەرىڭىزگە ساۋلىق، وتباستارىڭىزعا قۇت-بەرەكە اكەلىپ، قۋانىشقا بولەسىن!
- سىر-سۇحباتىڭىزعا ۇلكەن العىس ايتامىز. ءسىزدى دە كوكتەمنىڭ شۋاقتى مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاپ، ءىسىڭىز العا اسا بەرسىن دەپ تىلەيمىز.
سۇحباتتى جۇرگىزگەن ساياگۇل الىمبەكوۆا
