Bashar Asadtyń bılikten ketýi Sırııada ǵana emes, búkil Taıaý Shyǵystaǵy saıası jaǵdaıǵa aıtarlyqtaı áser etýde. Ekige jarylǵan eldiń bolashaǵy qandaı bolatyny, onyń halyqaralyq arenada alatyn orny men ishki saıası qurylymy álem nazaryn aýdaryp otyr. Qazaqstandyq shyǵystanýshy ne deıdi?
8 jeltoqsanda oppozıııalyq kúshterdiń keńeıtilgen áskerı áreketterinen soń Bashar Asad basqarǵan Sırııa bıligi qulady. Onyń ózi Máskeýge qashýǵa májbúr boldy. Munyń aldynda Reseıdiń Sırııadaǵy áskerı bazasynyń ushaqtary oppozıııa mekendegen qalalardy bombalap, beıbit turǵyndar qaza tapqan.
Asad rejımi qulaǵannan keıin Izraıl Sırııa aýmaǵyna tereń enip, Golan bıiktikteriniń burynǵy býferlik aımaqty tolyq basyp aldy. Izraıl kúshteri qazir Sırııanyń ishki aýdandaryna enip, Dımashyq mańyndaǵy qalalar men aýyldardy basyp alýda.
JAŃA JÚIEGE JOL BAR MA?
Sarapshylardyń pikirinshe, Asad rejıminiń qulaýy Sırııada ınklıýzıvti saıası júıe qurý múmkindigin ashady. Alaıda, bul ońaı jol emes.
Lev Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń saıasattaný kafedrasynyń meńgerýshisi mindetin atqarýshy, shyǵystanýshy - arabıst Janat Momynqulovtyń aıtýynsha, eldegi jańa saıası júıe tek bıleýshi elıtalardyń dıktatorlyq tájirıbelerden bas tartýy jáne etnıkalyq ári dinı toptardyń ózara túsinistikke kelýi arqyly ǵana múmkin bolady.
- Sırııa kúrdter, sýnnıtter, shııtter men hrıstıandardyń federalızaııa týraly kelisimge kelýi arqyly ǵana turaqtylyqqa qol jetkize alady. Bul – etnosaralyq jáne konfessııalyq qaqtyǵystardyń aldyn alýdyń basty sharty, - deıdi ol.
HALYQARALYQ OIYNShYLARDYŃ RÓLI
Sırııadaǵy jaǵdaı aımaqtyq jáne jahandyq iri oıynshylardyń múddeler qaqtyǵysyna aınaldy. Sarapshylardyń aıtýynsha, Túrkııa Bashar Asad kezindegi Sırııa oppozıııasyn qoldap, óz yqpalyn kúsheıtýde. Sondaı-aq, AQSh pen Izraıl Asad rejıminiń álsireýin jáne jańa saıası júıe qurýdy qoldaıtyny da BAQ betinde tarap jatyr.
Momynqulovtyń pikirinshe, qazirgi jaǵdaıda Túrkııa jetekshi rólge ıe bolyp otyr. Ankara Sırııa oppozıııasy men ekstremıstik toptardy qoldap keledi.
- Sırııada qazirgideı Iran pozıııasy álsiregen tusta Túrkııanyń yqpaly artyp keledi. Ol «Haıat Tahrır ash-Sham» sııaqty toptardy belsendi túrde qoldaýda. Múmkin, ıslam álemindegi sýnnıt qaýymdastyǵy jańa birigý men kúshterdi qaıta toptastyrý dáýirine aıaq basqan shyǵar, - deıdi sarapshy.
Onyń aıtýynsha, bul ózgerister halyqaralyq saıasatqa da áser etpeı qoımaıdy.
- Tramptyń Aq úıge kelýimen Izraıl, Túrkııa jáne arab monarhııalarynyń aımaqtaǵy yqpaly kúsheıe tústi. Osyǵan baılanysty túrki-ıslamdyq (sýnnıttik) kópshiliktiń sýbektiligi artyp, bul jahandyq saıasatta mańyzdy faktorǵa aınalýy múmkin, - dep túsindirdi ol.
BOLAShAQQA BOLJAM
Shyǵystanýshy Janat Momynqulovtyń aıtýynsha, Sırııada jańa saıası dáýirdiń bastalýy úshin kelisim qajet. Bul kelisim etnıkalyq jáne dinı toptardyń múddelerin qorǵaý arqyly ǵana júzege asady.
- Sırııa ınklıýzıvti saıası júıege kóshe ala ma, ony ýaqyt kórsetedi. Biraq bul úshin jańa elıtalar bıliktegi dıktatorlyq tásilderden bas tartyp, shynaıy saıası dıalog qurýy kerek, - deıdi sarapshy.
Aıtýynsha, Sırııada Asad rejıminiń qulaýy eldegi saıası qurylymdy túbegeıli ózgertý múmkindigin ashyp otyr. Alaıda, bul ózgerister qanshalyqty sátti bolatyny halyqaralyq qaýymdastyqtyń qoldaýyna, aımaqtyq oıynshylardyń kelisimge kelýine jáne el ishindegi toptardyń ózara yntymaqtastyǵyna baılanysty. Taıaý Shyǵystaǵy bul mańyzdy ózgeristerdiń álemge yqpaly orasan bolmaq.
Sırııanyń burynǵy prezıdenti Bashar Asad ótken aptada bılikten taıyp, Reseıden saıası baspana aldy. Osy arqyly jarty ǵasyrdan astam Sırııany ýysynda ustaǵan Asadtar áýletiniń bıligi aıaqtaldy. Bashar Asad Máskeýge otbasymen birge barǵan. Al jelide jańadan taraǵan beınede Dımashyq kóshelerinde halyq erkindikti toılap júrgenin kórýge bolady.
«Dımashyq qalasy damý boıynsha álemnen 40-50 jylǵa artta qalǵandaı kórinedi. Halyq úıinen shyǵyp, erkindiktiń dámin sezip jatqandaı. Kóshede merekelep júrgen adam kóp», - delingen «Hotspotst» telegram arnasynyń jazbasynda.
Eske sala keteıik, bıyl qarasha aıynda Qazaqstan astanasynda Sırııa daǵdarysyn retteýge baǵyttalǵan Astana proesiniń 22-kezdesýi ótken. Bul jıynǵa kepilger elder – Reseı, Túrkııa jáne Iran delegaııalary, sondaı-aq Sırııa úkimeti men oppozıııa ókilderi jáne baqylaýshylar qatysqan edi.
Kelissózder barysynda Sırııadaǵy qaqtyǵystardy toqtatý, gýmanıtarlyq kómek kórsetýdi qamtamasyz etý, ınfraqurylym nysandaryn qalpyna keltirý, halyqty sý jáne jaryqpen qamtamasyz etý máseleleri qarastyrylyp, taraptar beıbit kelisimge kelý maqsatynda pikir almasty.
Kezdesý qorytyndysy boıynsha kepilger elder birlesken málimdeme jasap, Sırııa daǵdarysyn sheshýde halyqaralyq quqyq normalaryn saqtaý jáne qaqtyǵystardy tek beıbit jolmen retteý qajettigin atap ótken.
Symbat Naýhan
«Adyrna» ulttyq portaly
