2019 jyly Franııa astanasynda ótken IýNESKO-nyń 40-shy Bas konferenııasynda ortaǵasyrlyq Shyǵystyń ǵulama oıshyly ári ǵalymy Ábý Nasyr ál-Farabıdiń 1150-jyldyǵyn jáne Shymkent qalasynyń negizi qalanýynyń 2200-jyldyǵyn 2020 jyly atap ótiletin halyqaralyq mereıtoılar tizimine engizý jóninde arnaıy qarar qabyldanǵan bolatyn. Osy aıtýly merekege oraı Shymkent qalasynyń aınalasyndaǵy shaǵyn aýdandar kórkeıip, qalanyń sáýlettik kelbeti de arta tústi, kóptegen qordalanǵan máseleler óz sheshimin taba bastady.
2000 jyldan astam tarıhy bar Shymkenttiń búgingi kelbeti osydan on shaqty jyl aldyńǵymen salystyrǵanda áldeqaıda kórkeıip, jańa kelbetke engen. Qala statýsy elimizdegi úshinshi megapolıs bolyp belgilengen eki jyl ishinde de aıtýly ózgerister boldy. Sońǵy jyldary shahardyń arhıtektýrasy men qurylymy kún saıyn jańarýda. Qalanyń 2200 jyldyǵy men bıyl «Shymkent – TMD elderiniń astanasy» atanýy da oń ózgeristerge yqpal etip, qalanyń týrıstik aımaqqa aınalýyna óz áserin tıgizdi. Qazirgi kezde josparlanǵan birshama sharýa óz nátıjesin berip, kelesi nysandar kún tártibinde tur. Solardyń bir parasymen tanystyra ketsek:
«Eski qalashyq» – ıtadeldi árleý jumystary aıaqtalýda.
Osydan birneshe jyl buryn Baýyrjan Baıtanaev bastaǵan zertteýshiler Shymkenttiń kóne qalalardyń biri ekenin dáleldep, dúnıejúzi tarıhshy-ǵalymdarynyń nazaryna usynyp, qalanyń 2200 jyldyǵyn IýNESKO kóleminde toılaý maquldanǵan bolatyn. Osy oraıda Eski qalashyqta arheologııalyq qazba jumystary júrgizilip, tarıhı keshenge aınaldyrý jumystary júrgizildi.
Qala ákiminiń baspasóz qyzmetiniń habarlaýynsha, tamyz aıynyń 22 juldyzyna deıin árleý jumystary – 80 %-ǵa, abattandyrý – 30 %-ǵa, arheologııalyq jumystar – 60 %-ǵa aıaqtalyp qalǵan. Qazir josparǵa sáıkes 8 baǵytta mýzeı uıymdastyrylyp, eksponattar qoıylýda. «Eski qalashyqtyń» tolyqtaı árleý jumystary jyl sońynda aıaqtalady dep josparlanýda.
53 shaǵyn aýdanda ınfraqurylym qurý jumystary qyzý júrip jatyr. Shymkentte 53 shaǵyn aýdan qaladan alshaq ornalasqan. Qazir bul turǵyn aýdandarda ınfraqurylym qurý jumystary qyzý júrip jatyr.
Turan, Batys, Yntymaq-2, Jańaturlan, Asar-2 shaǵynaýdandaryn sapaly aýyz sýmen qamtamasyz etý úshin bıýdjetten shamamen 5 mıllıard teńge bólindi. Jyl aıaǵyna deıin Igilik, Qyzyljar, Táýelsizdikke – 20 jyl, Kókbulaq, Abdýlabad, Ótemis shaǵyn aýdan turǵyndary aýyz sýmen qamtamasyz etiledi.
Sondaı-aq 2015 jyly qala shetinen qurylǵan 195 jáne 276-shy kvartaldar gaz, aýyzsý, jaryqpen qamtamasyz etilýde.
5G jyldam ınternet jelisi iske qosylady. 5G iske qosýdyń pılottyq jobasy Nur-Sultan, Almaty jáne Shymkent qalalarynda júzege asyrylýda.
Balalarǵa arnalǵan oıyn alańdary men sport alańdary úshinshi megapolıstiń júzdegen aýlalarynda paıda boldy. Atap aıtqanda, Nursát, Turan shaǵynaýdandary, Dostyq pen Qaınarbulaq turǵyn alaptary jáne Qaınarbulaq saıajaıynda ornalasqan 10 ashyq sport alańshasy turǵyndar ıgiligine paıdalanýǵa berildi.
Jańa ıppodrom ashylady. Báıdibek bı dańǵylynda ornalasqan burynǵy ıppodromdy jańa orynǵa kóshirilip, Bozaryq turǵyn alabynda 24 gektar jer telimine zamanaýı standartqa saı jańa ıppodrom kesheni boı kóteredi. Qazirgi ýaqytta nysannyń jobalyq-smetalyq qujattamasy ázirlenýde.
Denrosaıabaqqa taǵy aǵash kóshetteri otyrǵyzyldy. A.Asqarov atyndaǵy dendrosaıabaqtyń aǵash túrin kóbeıtý maqsatynda jańa aǵash 42 túrinen 200 dana kóshet, 39 túrinen 5 341 dana aǵash-buta egilgen. Bulardyń arasynda Qazaqstannyń qyzyl kitabyna engen aǵash-butalardyń 7 túri, al sırek kezdesetinderdiń 61 túri bar. Saıabaqtaǵy aǵashtardyń jalpy sany 100 myń danadan asty.
Kósheler jóndelýde. Qaladaǵy birqatar kóshege jóndeý jumystary júrgizildi. Sondaı-aq qyrkúıek-qazan aılarynda Eńbekshi aýdanyndaǵy Tóle bı kóshesin, ál-Farabı aýdany Túrkistan kóshesinde (Ál-Farabı alańynan Adyrbekov kóshesine deıin), Eńbekshi aýdany Jibek joly kóshesindegi (Rysqulov kóshesinen Aımaýytov kóshesine deıin) ortasha jóndeý jumystary aıaqtalady.
Turǵynúılerdiń syrty jańardy. Respýblıka jáne Táýke han syndy qaladaǵy mańyzdy kóshelerdiń boıyndaǵy 43 úıdiń syrtqy kórinisi qaıta árlengen. Sondaı-aq basqa da aýdandardaǵy úılerdiń syrtyna jóndeý jumystaryn júrgizý josparlanǵan. Qala ákimi Shymkent – TMD elderiniń astanasy aıasynda barlyǵy 79 kópqabatty turǵynúıdiń syrtyn jańartýdy tapsyrǵan.
Apatty jaǵdaıdaǵy kópirler jóndelýde. Shymkent qalasy aýmaǵynda barlyǵy 36 kópir bar. Onyń altaýy apatty jaǵdaıda ekeni anyqtalyp, sonyń beseýiniń jóndeý jumystaryna qazynadan 926,8 mln qarjy qarastyrylǵan. Olar: et kombınaty mańyndaǵy, Leńger tas jolyndaǵy, Maıatas, Toǵys, Eltaı turǵyn alaptaryndaǵy. Jóndeý jumystary jyl sońyna deıin bitýi tıis.
Qalanyń ınfraqurylymynan bólek densaýlyq saqtaý, bilim berý, halyqty áleýmettik qoldaý salalarynda da ońtaıly ózgerister kútip tur.
(Sýretter ashyq derekkózderden alyndy)
Aıjan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly
