2019 جىلى فرانتسيا استاناسىندا وتكەن يۋنەسكو-نىڭ 40-شى باس كونفەرەنتسياسىندا ورتاعاسىرلىق شىعىستىڭ عۇلاما ويشىلى ءارى عالىمى ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ 1150-جىلدىعىن جانە شىمكەنت قالاسىنىڭ نەگىزى قالانۋىنىڭ 2200-جىلدىعىن 2020 جىلى اتاپ وتىلەتىن حالىقارالىق مەرەيتويلار تىزىمىنە ەنگىزۋ جونىندە ارنايى قارار قابىلدانعان بولاتىن. وسى ايتۋلى مەرەكەگە وراي شىمكەنت قالاسىنىڭ اينالاسىنداعى شاعىن اۋداندار كوركەيىپ، قالانىڭ ساۋلەتتىك كەلبەتى دە ارتا ءتۇستى، كوپتەگەن قوردالانعان ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تابا باستادى.
2000 جىلدان استام تاريحى بار شىمكەنتتىڭ بۇگىنگى كەلبەتى وسىدان ون شاقتى جىل الدىڭعىمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا كوركەيىپ، جاڭا كەلبەتكە ەنگەن. قالا ستاتۋسى ەلىمىزدەگى ءۇشىنشى مەگاپوليس بولىپ بەلگىلەنگەن ەكى جىل ىشىندە دە ايتۋلى وزگەرىستەر بولدى. سوڭعى جىلدارى شاھاردىڭ ارحيتەكتۋراسى مەن قۇرىلىمى كۇن سايىن جاڭارۋدا. قالانىڭ 2200 جىلدىعى مەن بيىل «شىمكەنت – تمد ەلدەرىنىڭ استاناسى» اتانۋى دا وڭ وزگەرىستەرگە ىقپال ەتىپ، قالانىڭ تۋريستىك ايماققا اينالۋىنا ءوز اسەرىن تيگىزدى. قازىرگى كەزدە جوسپارلانعان ءبىرشاما شارۋا ءوز ناتيجەسىن بەرىپ، كەلەسى نىساندار كۇن تارتىبىندە تۇر. سولاردىڭ ءبىر پاراسىمەن تانىستىرا كەتسەك:
«ەسكى قالاشىق» – تسيتادەلدى ارلەۋ جۇمىستارى اياقتالۋدا.
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن باۋىرجان بايتاناەۆ باستاعان زەرتتەۋشىلەر شىمكەنتتىڭ كونە قالالاردىڭ ءبىرى ەكەنىن دالەلدەپ، دۇنيەجۇزi تاريحشى-عالىمدارىنىڭ نازارىنا ۇسىنىپ، قالانىڭ 2200 جىلدىعىن يۋنەسكو كولەمىندە تويلاۋ ماقۇلدانعان بولاتىن. وسى ورايدا ەسكى قالاشىقتا ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، تاريحي كەشەنگە اينالدىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.
قالا اكىمىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، تامىز ايىنىڭ 22 جۇلدىزىنا دەيىن ارلەۋ جۇمىستارى – 80 %-عا، اباتتاندىرۋ – 30 %-عا، ارحەولوگيالىق جۇمىستار – 60 %-عا اياقتالىپ قالعان. قازىر جوسپارعا سايكەس 8 باعىتتا مۋزەي ۇيىمداستىرىلىپ، ەكسپوناتتار قويىلۋدا. «ەسكى قالاشىقتىڭ» تولىقتاي ارلەۋ جۇمىستارى جىل سوڭىندا اياقتالادى دەپ جوسپارلانۋدا.
53 شاعىن اۋداندا ينفراقۇرىلىم قۇرۋ جۇمىستارى قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. شىمكەنتتە 53 شاعىن اۋدان قالادان الشاق ورنالاسقان. قازىر بۇل تۇرعىن اۋدانداردا ينفراقۇرىلىم قۇرۋ جۇمىستارى قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر.
تۇران، باتىس، ىنتىماق-2, جاڭاتۇرلان، اسار-2 شاعىناۋداندارىن ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بيۋدجەتتەن شامامەن 5 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. جىل اياعىنا دەيىن يگىلىك، قىزىلجار، تاۋەلسىزدىككە – 20 جىل، كوكبۇلاق، ابدۋلاباد، وتەمىس شاعىن اۋدان تۇرعىندارى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتىلەدى.
سونداي-اق 2015 جىلى قالا شەتىنەن قۇرىلعان 195 جانە 276-شى كۆارتالدار گاز، اۋىزسۋ، جارىقپەن قامتاماسىز ەتىلۋدە.
5G جىلدام ينتەرنەت جەلىسى ىسكە قوسىلادى. 5G ىسكە قوسۋدىڭ پيلوتتىق جوباسى نۇر-سۇلتان، الماتى جانە شىمكەنت قالالارىندا جۇزەگە اسىرىلۋدا.
بالالارعا ارنالعان ويىن الاڭدارى مەن سپورت الاڭدارى ءۇشىنشى مەگاپوليستىڭ جۇزدەگەن اۋلالارىندا پايدا بولدى. اتاپ ايتقاندا، ءنۇرسات، تۇران شاعىناۋداندارى، دوستىق پەن قايناربۇلاق تۇرعىن الاپتارى جانە قايناربۇلاق ساياجايىندا ورنالاسقان 10 اشىق سپورت الاڭشاسى تۇرعىندار يگىلىگىنە پايدالانۋعا بەرىلدى.
جاڭا يپپودروم اشىلادى. بايدىبەك بي داڭعىلىندا ورنالاسقان بۇرىنعى يپپودرومدى جاڭا ورىنعا كوشىرىلىپ، بوزارىق تۇرعىن الابىندا 24 گەكتار جەر تەلىمىنە زاماناۋي ستاندارتقا ساي جاڭا يپپودروم كەشەنى بوي كوتەرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا نىساننىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاماسى ازىرلەنۋدە.
دەنروساياباققا تاعى اعاش كوشەتتەرى وتىرعىزىلدى. ا.اسقاروۆ اتىنداعى دەندروساياباقتىڭ اعاش ءتۇرىن كوبەيتۋ ماقساتىندا جاڭا اعاش 42 تۇرىنەن 200 دانا كوشەت، 39 تۇرىنەن 5 341 دانا اعاش-بۇتا ەگىلگەن. بۇلاردىڭ اراسىندا قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگەن اعاش-بۇتالاردىڭ 7 ءتۇرى، ال سيرەك كەزدەسەتىندەردىڭ 61 ءتۇرى بار. ساياباقتاعى اعاشتاردىڭ جالپى سانى 100 مىڭ دانادان استى.
كوشەلەر جوندەلۋدە. قالاداعى بىرقاتار كوشەگە جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. سونداي-اق قىركۇيەك-قازان ايلارىندا ەڭبەكشى اۋدانىنداعى تولە بي كوشەسىن، ءال-فارابي اۋدانى تۇركىستان كوشەسىندە ء(ال-فارابي الاڭىنان ادىربەكوۆ كوشەسىنە دەيىن), ەڭبەكشى اۋدانى جىبەك جولى كوشەسىندەگى (رىسقۇلوۆ كوشەسىنەن ايماۋىتوۆ كوشەسىنە دەيىن) ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارى اياقتالادى.
تۇرعىنۇيلەردىڭ سىرتى جاڭاردى. رەسپۋبليكا جانە تاۋكە حان سىندى قالاداعى ماڭىزدى كوشەلەردىڭ بويىنداعى 43 ءۇيدىڭ سىرتقى كورىنىسى قايتا ارلەنگەن. سونداي-اق باسقا دا اۋداندارداعى ۇيلەردىڭ سىرتىنا جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جوسپارلانعان. قالا اكىمى شىمكەنت – تمد ەلدەرىنىڭ استاناسى اياسىندا بارلىعى 79 كوپقاباتتى تۇرعىنۇيدىڭ سىرتىن جاڭارتۋدى تاپسىرعان.
اپاتتى جاعدايداعى كوپىرلەر جوندەلۋدە. شىمكەنت قالاسى اۋماعىندا بارلىعى 36 كوپىر بار. ونىڭ التاۋى اپاتتى جاعدايدا ەكەنى انىقتالىپ، سونىڭ بەسەۋىنىڭ جوندەۋ جۇمىستارىنا قازىنادان 926,8 ملن قارجى قاراستىرىلعان. ولار: ەت كومبيناتى ماڭىنداعى، لەڭگەر تاس جولىنداعى، ماياتاس، توعىس، ەلتاي تۇرعىن الاپتارىنداعى. جوندەۋ جۇمىستارى جىل سوڭىنا دەيىن ءبىتۋى ءتيىس.
قالانىڭ ينفراقۇرىلىمىنان بولەك دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، حالىقتى الەۋمەتتىك قولداۋ سالالارىندا دا وڭتايلى وزگەرىستەر كۇتىپ تۇر.
(سۋرەتتەر اشىق دەرەككوزدەردەن الىندى)
ايجان پەردەبەكقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
