(Bügın äkemnıŋ dosy, tai-qūlyndai tebısıp bırge ösken zamandasy Ūlyqbek Esdäulettıŋ tuǧan künı. Osyǧan orai ūltymyzdyŋ ǧajaiyp aqynynyŋ “Kiız kıtap” atty jyr jinaǧy turaly on bes jyl būryn jazǧan düniemdı oqyrman nazaryna qaita ūsynǧandy jön kördım).
Jaŋa kıtapty oquǧa kırıserdıŋ aldynda ünemı özımdı, aldynda ne kütıp tūrǧany beimälım, alys saparǧa şyǧuǧa daiyndalǧan jolauşydai sezınemın. Älı betı paraqtalmaǧan jaŋa şyǧarmany oquǧa zeiın qoiǧanymda, ylǧi da osy sapar menı qandai äserge böleidı eken, bırneşe saǧatqa, keide tıptı bırneşe künge sozylatyn jolda qandai qyzyq oqiǧalardy basymnan keşer ekenmın degen tynymsyz oi mazalaidy da tūrady. Jaŋa şyǧarma äserlendıre almasa, saparǧa beker şyǧyp, tük tappai qajyǧan jolauşydai ökınemın, ruhani älemımdı baiytatyn şyn jauharlardy tapsam, saǧynyşymdy basatyn syrlasymdy kezdestırgendei quanyp, qūmarymnan şyǧyp, rahattanamyn. Sol kıtap kei kezderı menı qanattandyryp, erekşe şabyt berıp, bırneşe kün boiy qiialymdy terbeidı. Bıraz uaqyt ötken soŋ taǧy da bır jaŋa kıtapty oquǧa kırısıp, ömır bıtkenşe tausylmaityn, tynymsyz ızdenıstıŋ jolyna qaita tüsemın.
Ūlyqbek Esdäulettıŋ “Kiız kıtap” atty jyr jinaǧyn qolǧa alǧanymda, eŋ aldymen menıŋ esıme aqynnyŋ “Jūldyz jaryǧy”, “Altaidyŋ altyn tamyry”, “Ūlystyŋ ūly künı”, “Aq keruen” “Jaratylys” sekıldı tuyndylary tüsıp, sol kezdegı tolqyǧan sätterım men alǧan äserlerım sanamda qaitadan tırıldı.
Namazdygerde qolatta
Yrduan arba yrǧalyp,
Qopaŋdap qoiyp qorapta
Yldimen üige qūldadyq.
Būl aqynnyŋ “Jūldyz jaryǧy” atty alǧaşqy jinaǧyna şyqqan, ädebiet älemıne keluge joldama alǧan tyrnaqaldy tuyndylarynyŋ bırı. Osy öleŋ joldaryn oqyǧanyma jiyrma jyldan astam uaqyt ötse de, älı künge şeiın ūmytpappyn. Bälkım, öleŋnıŋ ömırşeŋdıgı dep köp rette osyny aitatyn şyǧarmyz. Oiy jinaqy qūrylǧan aqynnyŋ miniatiuralyq öleŋın soŋyna şeiın oqyǧanyŋyzda, eŋ aldymen Ūlyqbek Esdäulettıŋ öz jüregınıŋ süzgısınen ötkızgen, tabiǧat tylsymynan basqaşa tüiın jasauǧa tyrysatyn, özgeşe oilaityn erekşelıgın aŋǧarasyz. En dalanyŋ tösınde arbaǧa mınıp kele jatqan, qyrmyzy jüzben batqan künge közın süzıp, qyzyǧa qarap otyrǧan armanşyl nemeresıne atasy:
“Batysqa, balam qyzyqpa,
Batqan kün –bızdıŋ künımız,
Kökjiek degen syzyqqa
Sıŋgenşe ǧana tırımız.
Uaqyt zulap uly oqtai
Uatyp öter tözımdı.
Sondyqtan, balam kün batpai,
Aityp qal aitar sözıŋdı”
dep, aqyl aitady. Atasynyŋ nemeresınıŋ qūlaǧyna qūiǧan aqylynan keiın, tamyljyǧan tabiǧatty surettegen jyr joldary sızdı basqa bır äserdıŋ besıgıne bölep, tüisıkpen ǧana tüsınetın özgeşe bır älemnıŋ esıgınen engızıp jıbergendei küi keşkızedı. Aqynnyŋ lirikalyq keiıpkerımen bırge tūŋǧiyq oidyŋ tereŋıne batasyz. Tabiǧattyŋ keremet bır qas-qaǧym sätın surettegen aqynnyŋ söz kestesındegı tıl bailyǧyna täntı bola otyryp, yrǧalǧan arbanyŋ üstındegı şaldyŋ nemeresımen bırge eseie tüsesız.
Qaraşyǧynda mūŋ tūrdy,
Aiadym qartty qūnysqan.
Qairylyp artqa kürsındı
Taŋ ızdegendei Şyǧystan.
Asyly, poeziia degenımızdıŋ özı adam men tabiǧattyŋ arasyndaǧy garmoniialyq bailanysty ızdei otyryp, oqyrman kütpegen oi aitu, sol arqyly onyŋ jüregınde jaŋa bır sezımnıŋ şyraǧyn jaǧu emes pe? Osy ölşemnıŋ biıktıgımen qaraǧanda Ūlyqbek Esdäulettıŋ öleŋderı (oqyrmannyŋ jüregıne jol tapqan degen äbden jauyr bolǧan söz tırkesın qoldanbai-aq qoiaiyq) aqyn Marina Svetaeva
aitqandai, “öz kezegı kelgende aşylatyn qymbat şaraptar sekıldı, öz uaqytyn kütıp jatqan jyrlar”. Sondyqtan da bız osy maqalany jazu barysynda Ūlyqbek Esdäulettıŋ aqyndyǧyn büge-şıgesıne şeiın taldap berudı aldymyzǧa maqsat etıp qoiǧan joqpyz. Borhestıŋ “önerde tek mäŋgılık bügın ǧana bar” degenı ras bolsa, bız osy maqalany jazu arqyly öz zamany kelgende aşylatyn altyn qazynanyŋ kıltın ızdeitın aqynnyŋ bolaşaqtaǧy synşylaryna qozǧau salatyn oi tastaudy ǧana mūrat ettık.
Şyndyǧyn aitsaq, mümkın bız aqyn Ūlyqbek Esdäulettıŋ şyǧarmaşylyǧy turaly būl äŋgımenı qozǧamas ta edık. Alaida soŋǧy jyldary baspasöz betterındegı aqynnyŋ atyna aitylǧan keibır jönsız syndar erıksızden qolymyzǧa qalam alǧyzdy. Äsırese, aqynnyŋ keibır öleŋderınıŋ maǧynasy būrmalanyp, oqyrmanǧa basqaşa tüsındırılgende, “mūndai da sūmdyq bolady eken-au” dep, jaǧamyzdy ūstadyq. Uaqyty kelgende ädebiettegı bügıngı aitys-tartystar da sarapqa salynyp, bälkım, bızden görı ädebietke keŋırek qaraityn zerdelı synşylardyŋ oi talqysyna tüsedı. Mıne osy kezde, sol uaqyttaǧy ädebietşıler pendeşılık tūrǧydan aitylǧan pıkırlerge, baqaieseppen jazylǧan syndarǧa nege jauap bermegen degen zaŋdy saual tuady. Sondyqtan da men būl maqalany qazaq poeziiasynda oiyp alatyn orny bar Ūlyqbek Esdäulettıŋ aqyndyǧyn qorǧau üşın emes, keleşekte bızdıŋ de atymyzǧa keluı mümkın kırden saqtanu üşın jazdym. Orystyŋ äigılı synşysy Dmitrii Merejkovskii “Ärine talǧam turaly talasuǧa bolady. Alaida talastyŋ da keide maǧynasyzdyqqa ūşyraityn kezderı bar. Mysaly sız eşqaşan da mysyqqa şegırgüldıŋ (fialka) hoş iısınıŋ, şüigınşöptıŋ (valerianka) iısınen ädemı ekenın däleldei almaisyz. Mūny tüsınu üşın ömırge mysyq bolmai jaratylu kerek” (D.M.Merejkovskii, V tihom omute, Mäskeu, Sovetskii pisatel. 1991 jyl, 13 bet) degen eken. Basqasyn aitpaǧanda soŋǧy on jyldyŋ kölemınde, synnyŋ auyzsyzdyǧyn paidalanyp, baspasöz betterındegı Mūhtar Maǧauin, Äbdıjämıl Nürpeiısov, Qabdeş Jūmadılov, Qalihan Ysqaq… sekıldı qazaq ädebietınıŋ klassik jazuşylaryna qarsy orynsyz jūmsalyp jatqan soiyldar, bızdıŋ keibır synşylardyŋ ädebietke biık ölşemmen emes, mysyqtyŋ közımen qarai alatyndyǧyn ǧana aŋǧartady. Täueldı-täuelsız basylymdardyŋ betterınde aitylǧan syndardan (eger osylai aituǧa bolsa) biık parasattan görı öşpendılıktıŋ aiqyn lebı sezılıp, top-topqa, jık-jıkke bölınıp, bır-bırınen kek aluǧa köşken keibır ädebi toptardyŋ mysyq tıleules piǧyly baiqalady. Ärine keleşekte būl turaly mädeniettı pıkırtalas ūiymdastyrylsa öz pıkırımızdı bıldıruge bolady, äzırşe bız mysyqqa şegırgüldıŋ (fialka) de hoş iısınıŋ bar ekendıgın däleldeudı qajet sanamadyq.
Äŋgımemızge qaityp oralsaq, Ūlyqbek Esdäulet tyrnaqaldy tuyndylarymen-aq ädebiettıŋ esıgın aqyn bolyp aşyp, poeziia deitın jūmbaq älemnıŋ altyn saraiyna emın-erkın kırdı. Emın-erkın deitınımız, aqynnyŋ tyrnaqaldy tuyndylaryndaǧy jüregınen jyr bolyp tögılgen kestelı söz ben körkem oi, onyŋ qabılet-qarymyn ǧana tanytyp qoimai, bolaşaqtan ümıt küttıretın ülken talant iesı ekendıgınen habar berdı. Sondyqtan da özındık qoltaŋbasymen tanylǧan Ūlyqbek Esdäulet alǧaşqy jyrlarymen-aq öleŋ älemınde özgeşe jol tabuǧa ūmtyldy. Äsırese aqynnyŋ osy erekşelıgı onyŋ mahabbat lirikasynan airyqşa körındı.
Ǧaşyq jandy äldileitın än kerek,
Ǧaşyq jannyŋ basyndaǧy hal bölek.
Jaŋbyr jausa tyrsylynan oianam,
Izdep kelıp, esık qaqqan sen be dep.
Qaşan bolsyn qaiǧy körmei, jür aman.
Taǧdyrdan men basqa tılek sūraman.
Kün astynda syŋǧyrlasa kümıs su,
Senıŋ külkıŋ estılgendei quanam.
Aqynnyŋ jüregınen tögılgen aqjarma syry sezım pernelerın däl basyp, kım-kımdı de bei-jai qaldyrmaidy emes pe? Lirikalyq qaharmannyŋ tabiǧat körınısterınen, atap aitqanda jauǧan jaŋbyr, jarqyraǧan kün, syŋǧyrlaǧan kümıs sudan ǧaşyq janyna tän üilesımdılık ızdeuı ärı tabiǧi, ärı şynaiy şyqqan. Öleŋdı oqyǧan kezde, özıŋız de aqynnyŋ lirikalyq keiıpkerımen bırge, ǧaşyqtyq dertıne şaldyqqandai äser alasyz. Ǧaşyqtyq dertıne şegendelgen sezım pernelerınıŋ osylaişa būlqynuynyŋ zaŋdylyq ekendıgıne eş kümandanbaisyz.
Ūlyqbek Esdäulettıŋ “Kiız kıtap” atty jyr jinaǧyna alǧysöz jazǧan jazuşy Äbış Kekılbai “aqyndy şyndap tüsıngıŋ kelse, tuǧan jerın baryp kör” -degen qaǧidany aldyǧa tartyp, şyn talanttyŋ şyǧuyna, kındık qany tamǧan topyraǧyndaǧy tamyljyǧan äsem tabiǧattyŋ zor yqpaly bolatyndyǧyna airyqşa toqtalypty. Söz joq aqynnyŋ lirikalyq jyrlaryna, bala kezınde körıp, köŋılıne tüigen körınısterdıŋ zor äser qaldyratyndyǧy ras. Bıraq soǧan qaramastan aqynnyŋ jan älemınıŋ sūlu boluy, kındık qany tamǧan tuǧan topyraǧyndaǧy tabiǧattyŋ ädemı de, äsem bolyp jaratyluymen ǧana bailanysty emes. Allanyŋ qūdıretıne şek keltıruge bolmaidy. Keide it bailasa tūrmaityn, qu dalada zäulım bäiterekter ösıp şyǧady, keide alapat küş uata almaityn qara tastyŋ özın gül jaryp şyǧady. Sol sebepten de aqyn Ūlyqbek Esdäulettıŋ “Kiız kıtap” atty jyr jinaǧyndaǧy öleŋderınıŋ sūlulyǧy, eŋ aldymen onyŋ jan älemınıŋ tabiǧatymen bailanysty.
Şyndyǧyn aitsam, Ūlyqbek Esdäulettıŋ “Kiız kıtap” atty jyr jinaǧyn qolǧa alǧanymda, būrynǧy oqyǧan kıtaptaryndaǧy syrşyl älemımen qaita qauyşam ba degen ükılı ümıttıŋ jüregımde qylaŋ bergenı ras. Jalǧan tırşılıktıŋ qiyndyǧynan şarşaǧanda:
Tüsıme bügın kırdı auyl,
Tüsımde jürdım bala bop,
Basymda oi joq zılmauyr
Janymda mūŋ joq, nala joq.
Päterden köşken päterge,
Aqyny emes qalanyŋ,
Toiynǧan bal men şekerge
Erkesı ekem dalanyŋ.
Emşekten şyqqan balama,
Jürgem joq tıptı süt te ızdep.
Kılegei tartqan anama
Tūr ekem deimın “jūtqyz” dep,
dep, bala boludy armandaityn aqynnyŋ qiialşyl keiıpkerlerın qaita kezdestırem be dep oilaǧam. Bıraq qatelesıppın. “Kiız kıtapty” soŋyna şeiın oqyp şyqqanymda, būryn soŋdy adam balasynyŋ aiaǧy baspaǧan jaŋa bır älemnıŋ qalyŋ ormanyna kırgendei äser aldym. Aqynnyŋ jan düniesınıŋ eseiıp ketkenın baiqadym. “Kiız kıtappen” bırge menıŋ de oiym öse tüskendei boldy. Eldıŋ, jerdıŋ, eŋ qorqynyştysy ruhani qūndylyqtardyŋ azyp-tozyp bara jatqandyǧyn erekşe bır sezımtaldyqpen surettegen aqynnyŋ jyr joldaryn oqyǧanymda, zarlyq pen mūŋlyqtyŋ qaiǧyly ünı qūlaǧyma jetkendei, jon arqama kırpı aunaǧandai, tūla boiym türşıgıp kettı.
Baq degenım sorǧa ainaldy,
taq degenım körge ainaldy,
kökıregıme şer bailandy,
tolaiym.
Jer degenım kebenek pe,
el degenım ebelek pe,
er degenım köbelek pe,
aǧaiyn?!
Atameken – alyp tozaq,
moinyndaǧy qamyt qajap,
moiydyŋ-au, ǧaryp qazaq,
ah ūryp.
Qūdaiym-au, aqyn Ūlyqbek Esdäulettıŋ jüregınen jyr bolyp tögılgen būl öleŋ joldarynda, aqtaban-şūbyryndy zamanyndaǧy Qojabergen jyraudyŋ janyn küidırgen yzaly mūŋ ǧana emes, kökıregı şerge tolǧan bügıngı uaqyttyŋ qasıretı jatyr ǧoi! Bügıngı uaqyttyŋ! Maǧan senbeseŋız, aqynnyŋ “Kiız kıtap” atty jinaǧyndaǧy taǧy bır öleŋıne zeiın qoiyp, Ūlyqbek Esdäulettıŋ tartylyp qalǧan Araldy körgen sätındegı jan küizelısıne qūlaq türıŋızşı:
Jüregımdı kım bar eken jebeitın,
tılegımdı kım bar eken eleitın.
qapelımde qarap qalyp ainaǧa
özımdı emes,
kördım Aral şöleitın.
Men – kememın qaŋsyp qalǧan japanda,
men - keregım joq jihazbyn Otanǧa,
men – denemın Qūs jolynda adasqan.
men – kelemın ındet bolyp jahanǧa.
Tūla boiyŋyzdy türşıktıretın, qorqynyşty suret emes pe būl? Aqynnyŋ osy jyr joldaryn oqyǧanda Aral ǧana emes, ruhani düniesı jūtap, tynysy tarylyp, şöleit dalaǧa ainalyp bara jatqan älem elesteidı köz aldyŋyzǧa. Aqyn şöleitke ainalǧan Araldy jyr arqauy ete otyryp, bügıngı taŋdaǧy adam balasynyŋ jan älemınıŋ ekologiiasynyŋ azyp – tozǧandyǧyn keremet bır sezımtal şeberlıkpen beineleidı. Sondyqtan-da “Kiız kıtapty” oqyǧan adamǧa, jaraly Baraq batyrdyŋ zary, keşegınıŋ emes. qazaqtyŋ bügıngı jaraly ruhynyŋ simvoldyq körınısındei äser qaldyrady.
Keudeme menıŋ küidırıp kiız basyŋdar,
būl jara sonda asqynbas,
tuyrlyqty türıp, tündıktı türe aşyŋdar,
tamaǧyma da tas tūrmas.
Jarylǧan basqa qarama,
moiynda qalsa bolǧany,
tūsap jıberşı dalaǧa
joryqtan kelgen jorǧany.
Beu, aspannyŋ asty keŋ deidı,
besıkke syiyp, esıkke syimai jürsek te,
beimezgıl ajal kelmeidı
jabysqanymen tırsekke.
Maŋdaiǧa bergen qaraǧaidaiyn müiızdı
qalaǧan şaqta özı qaǧady jaratqan,
basa tüsıŋder, aiaimysyŋdar kiızdı,
aiaimysyŋdar Baraqtan?!
hhh
Aqyn İosif Brodskii “Bırden de tömen” (Menşe edinisy) atty ädebi essesınde poeziianyŋ erekşelıgı turaly aita kelıp, “aqynnyŋ ömırın onyŋ ömırbaianynan emes, öleŋ joldarynan ızdeu kerek” degen oiyn bıldırıptı. Aitsa aitqandai, rasynda da aqynnyŋ eşkım bılmeitın, köpşılık üşın beimälım jan syry onyŋ öleŋ joldarynyŋ astarynda kömılıp jatady emes pe? Aqynnyŋ kömılıp jatqan oiynyŋ qūnaryna tereŋ boilaǧanda ǧana sız onyŋ taǧdyryn tüsınıp, altyn saraiynyŋ kıltın tabasyz. Sondyqtan da Ūlyqbek Esdäulettıŋ däuır tynysyn surettegen “Kiız kıtabyn” aqyn älemınıŋ barrometrı dep qabyldau kerek. Bız Ūlyqbek Esdäulettıŋ öleŋderın tılge tiek ete otyryp, onyŋ özıne deiıngı aqyndarmen ündestıgın ädeiı ızdemedık. Är aqynnyŋ bır älem ekendıgı ras bolsa, onyŋ şyǧarmaşylyq labbaratoriiasyna üŋılgen synşy, kez-kelgen jyr süleiınıŋ tuyndysynan eŋ aldymen eşkımge ūqsamaityn özıne ǧana tän boiauyn tabuǧa tyrysady. Adam balasy jaratylǧan kezde, jalǧan dünienıŋ esıgın onymen bırge öleŋ bolyp aşqan, myŋdaǧan ǧasyrlyq tarihy bar dana poeziiada qaitalanbaityn oi, qaitalanbaityn ideia, qaitalanbaityn oqiǧa joq. Şyn talantty aqyndar, osynyŋ bärın öz jüregınıŋ süzgısınen ötkızıp, özıne tän boiauymen örnektep, basqaşa dünie jasaidy.
Nege ekenın bılmeimın, ataqty jazuşy Frans Kafkanyŋ şyǧarmalaryn oqyǧan kezımde, onyŋ tuyndylarynan äigılı suretşı Şagaldyŋ kartinalaryn körgendei äserdı basymnan keştım. Mūny aityp otyrǧan sebebım, aqyn Ūlyqbek Esdäulettıŋ “Kiız kıtabyn” oqu barysynda salǧannan-aq menıŋ közıme, qazaq tarihynyŋ suretı salynǧan ǧajaiyp kartina elestedı. Sol sebepten de aqynnyŋ “Qaly kılem” atty antijarnamasyndaǧy:
Joq,
būl kılem satylmaidy,
satylmaidy,
oqyrman,
jūtqan kezde aqyn qaiǧy,
köz jasynan toqylǧan,
degen şyndyǧynyna riiasyz sendım. Ūlyqbek Esdäulettıŋ “Kiız kıtap” atty jyr jinaǧy maǧan, temırdei tözımdılıkpen jazǧan aqynnyŋ ūzaq jyldar boiǧy ızdenısınıŋ jemısındei körındı. Sondyqtan da aqynnyŋ:
Kempırqosaq – türlı reŋde,
közdı jaulap qūbylar.
köre bılseŋ būl kılemde
jüregımnıŋ tügı bar.
Är örmegı
sezımmenen,
saǧynyşymmen boialǧan,
būl kılemdı
közım der em,
körmege ony qoia alman,
-dep, aituǧa tolyq qaqysy bar ǧoi dep oilaimyn.
Ūmytpasaŋyz äŋgıme barysynda, Ūlyqbek Esdäulettıŋ “Kiız kıtabynyŋ” aqynnyŋ būrynǧy jyr jinaqtaryna mülde ūqsamaityn özgeşe körkem dünie ekendıgın söz qylǧanbyz. Obrazdy türde aitsaq, osy jyr jinaqty zeiın salyp oqyǧanymyzda, maqalamyzdyŋ tūsaukeserınde mysalǧa keltırgen aqynnyŋ tyrnaqaldy tuyndysyndaǧy atasymen bırge yrǧalǧan arbanyŋ üstınde kele jatqan armanşyl bala Ūlyqbektıŋ endı özınıŋ de atasy sekıldı kemeldenıp, oiynyŋ tolysqanyn kördık. Endı aqyn tabiǧattan tek körkemdıktı ǧana ızdemei, janyn mazalaǧan tereŋ oidyŋ säulesıne şomady.
Naizaǧaimen tılgılengen tastaryŋ,
Jūldyzdarmen şegelengen aspanyŋ.
O, Ūlytau,
Ūlar ündı dastanym,
Maǧan qabaq aşpadyŋ.
Jartastaryŋ jaraqatty jürektei,
Zymyraǧan ǧasyrlar-ai
qas-qaǧym.
… Tamǧan qannan tas örtenıp barady!
Taŋatūǧyn kım bar myna jarany?
Talqan boldy toǧyz közdı kıreuke,
Tars airylyp dünienıŋ talaǧy,
Qars jabyldy qaraly aspan qabaǧy.
Būl aqynnyŋ Dospambet jyraudyŋ jaraly beinesın surettegenı. Endı aqynnyŋ ūşaqta kele jatyp, tuǧan jerı Zaisandaǧy zılzalany estıgen sättegı küizelısıne nazar būryŋyzşy:
Et-jüregım tüsken syndy pyşaqqa,
men otyrmyn,
nege otyrmyn ūşaqta?
Aqşa būlttar syrǧyp jatyr äinekten,
säl ūmtylsam tolatyndai qūşaqqa.
Men otyrmyn kök aspandai jyrtylyp,
janaryma jas kep qaldy ırkılıp.
sonau-sonau…
aqşa būlttar astynda
jatyr menıŋ tuǧan jerım sılkınıp..
Ädılıne jügınsek, “Kiız kıtaptaǧy” tarihi tūlǧalardyŋ keudesıne syimaǧan mūŋ-şer bügıngı qoǧamnyŋ şyndyǧynan habar bergen qazırgı alasapyran uaqyttaǧy jaraly ruhtyŋ körınısı ıspettes. Öz basym Ūlyqbek Esdäulettıŋ “Kiız kıtap” atty jinaǧyn, qūs qanatyna jazylǧan jyrǧa teŋer edım. Myna alasapyran zamanda, adamzat balasy özınıŋ ömırınen qauıptenıp, qūstardy jappai qyryp jatqanda, Ūlyqbek Esdäulettıŋ jyrlary, mamyq būlttardyŋ qasynda jürgen kielı qarlyǧaştyŋ şyrylyn eske tüsırıp, köŋılıŋe mazasyz oi salady. Qūlaq türıp körıŋızşı:
Bılmeimın qandai tuystyǧym bar qūspenen,
Būl düniede eşkım joq maǧan ūş degen
Bıraq ta däiım tüsımde ūşyp jürem men.
Bır qanat qaqsam-
Qalyqtap jerge tüspegem.
Nemese:
Qarlyǧaştar,
qūiylyp qūbyladan.
kelıŋderşı köktemde tırı maǧan.
men sendermen o basta bırge tuyp,
özderıŋmen örbıgem bır ūiadan.
Aqynnyŋ osy jyr joldarynan soŋ adamnyŋ qūspen tuystyǧyna senbei körıŋız! Ūlyqbek Esdäulettıŋ totyqūsqa arnaǧan myna bır öleŋınen, saǧynyşpen bırge, synaǧyn salǧan jalǧyzdyqtyŋ da lebı aiqyn sezılgendei:
Altynmen toryŋ aptalǧan.
Özegıŋ toly ökınış.
Men tuyp-ösken jaqtardan,
Tartu bop kelgen totyqūs.
Keiuaqta boldyŋ syrlasym,
Totym-au, menıŋ totym-au.
Beiuaqta boldyŋ mūŋdasym,
Bızdıŋ de köŋıl jetım-au.
“Kiız kıtap” atty jyr jinaǧyndaǧy bır öleŋınde aqyn Ūlyqbek Esdäulet özınnıŋ ömırınıŋ jetetın nysanasyn basqaǧa emes, qūs jolyna teŋeidı.
Qūs jolyna jetkenşe sendelemın,
Jetken künı basylar şöldegenım.
Toqtata almai tünerıp tūrarsyŋdar,
Tauǧa tartqan tabyttyŋ döŋgelegın.
Qūlaǧyna
Qorqyttyŋ küiı sıŋbei,
Qoǧam qalar Betpaqtyŋ büiısındei.
Jyrlarymnyŋ jūparyn jūtarsyŋdar,
Jūlyp alǧan jusannyŋ iısındei.
Jūldyz da emen,
Ai da emen,
Kün de emespın.
Perıştege teŋemes müldem eşkım,
Men ketermın özımnıŋ Qūs jolymmen
Naizaǧaidyŋ taǧdyryn kündemespın.
Basqasyn bılmeimın, bügıngı taŋda eŋ aldymen qyrylyp jatqan qūstarǧa menıŋ janym qatty aşidy. Sol qūstarmen bırge bızdıŋ ruhymyz qūryp, myna dünienıŋ sūlulyǧy sönıp bara jatqandai ma, qalai? Älemdı sūlulyqtyŋ ǧana qūtqaryp qala alatyny ras bolsa, öz qolymyzben qyryp jatqan sūlu qūstarmen bırge, künderdıŋ künınde myna keremet dünie de qūrdymǧa kete me eken? Mümkın älemdı saqtap qalu üşın adamzat balasy eŋ aldymen Qūdaiǧa jalbarynyp, sosyn qūsqa eskertkış ornatyp, olardan keşırım sūrauy kerek şyǧar. Nege ekenın bılmeimın, jalǧan tırşılıktıŋ u-şuynan jalyǧyp, saǧyna kütken jalǧyzdyǧymmen betpe-bet qalǧan sätterımde Ūlyqbek aǧamnyŋ “Kiız kıtabyndaǧy” myna bır öleŋ joldary keudemde qūs sekıldı sairaidy da tūrady:
Ömır,
saǧan
keldım-kettım
sonda nenı tyndyrdym? –
zerın terıp zeŋgır köktıŋ,
botanany tūndyrdym.
Ömır,
saǧan
bardym-qaittym,
taŋǧy şyqty mekendep,
Qūdaiyma qaiǧyŋdy aittym,
Qūlaq türer me eken dep…
Ūqsas jaŋalyqtar
